Afera Rywina. Polityka, biznes i miliony dolarów

Kiedy „Rywin przychodził do Michnika”, ani przez chwilę nie przypuszczał, jak wielki przełom na polskiej scenie politycznej dokona się za sprawą na wpół prywatnej rozmowy z redaktorem naczelnym „Gazety Wyborczej”. Wykonane z ukrycia nagranie, a konkretnie to, co się w nim znajdowało, obaliło rząd, zaczęło spychać lewicę w polityczny niebyt, ale też dało początek kilku błyskotliwym karierom politycznym, wyrosłym na komisyjnych przesłuchaniach.

W 2002 r. trwały prace nad nowelizacją ustawy o radiofonii i telewizji, prowadzone przez rząd Leszka Millera. Kluczową częścią przygotowywanego aktu prawnego miał być antykoncentracyjny przepis, zabraniający właścicielom ogólnokrajowego dziennika posiadania również stacji telewizyjnej1. Opinii publicznej, jak również samemu obozowi rządzącemu, wiadomo było o planach Agory, wyrażającej chęć zakupu prywatnej telewizji Polsat. Plany przeforsowania rządowego projektu w planowanym kształcie wybitnie kolidowały z interesami wydawcy „Wyborczej”. 22 lipca 2002 r. w siedzibie Agory pojawił się Lew Rywin.

Od milionera do zera

Rywin urodził się w Związku Radzieckim w Dolnym Akajewie w 1945 r.2 Jego rodzice, z pochodzenia Żydzi, zostali wywiezieni do ZSRR w czasie II wojny światowej. Jako repatrianci powrócili w 1959 r., kiedy Lew miał 14 lat, osiedlając się w Legnicy3. Trzy lata później wyjechali do Stanów Zjednoczonych, gdzie nauczył się języka angielskiego, co ułatwiło mu późniejsze awanse. Powrócił do Polski, gdzie kontynuował naukę w Wyższym Studium Języków Obcych na Uniwersytecie Warszawskim. Po skończeniu studiów w 1972 r. jego kariera nabrała tempa. Został zatrudniony w Instytucie Organizacji Przemysłu Maszynowego, gdzie odpowiadał za kontakty z zagranicą. Dwa lata później pracował już dla Agencji Interpress, zajmując się obsługą zagranicznych mediów4. Wchodząc w bliskie relacje z ówczesnym zwierzchnikiem agencji, płk Mirosławem Wojciechowskim, zapewnił sobie kolejne sukcesy. Kiedy pułkownik został szefem Radiokomitetu, Rywin również znalazł pracę w telewizji, szybko przejmując kierownicze stanowisko w biurze handlu zagranicznego5, nawiązując później liczne znajomości za granicą.

Kiedy władzę w Radiokomitecie przejęli ludzie prezydenta Wałęsy, Rywin musiał pożegnać się z pracą. W 1991 r. założył prywatną firmę Heritage Films, która w ciągu kilku lat wzięła udział w koprodukcji takich filmów jak Lista Schindlera, Pan Tadeusz i Pianista6. W międzyczasie Rywin został prezesem Canal+. Wpływy Rywina rozciągały się nie tylko na świat biznesu i kultury. Był blisko związany z wieloma politykami rządzącego wówczas SLD, co wkrótce miało zakończyć błyskotliwą karierę producenta filmowego.

„Przychodzi Rywin do Michnika”

Adam Michnik / fot. Stephan Röhl, CC BY-SA 2.0

Rywin złożył Adamowi Michnikowi otwartą propozycję. Jeśli Agora chce kupić Polsat, musi zapłacić 17,5 mln dolarów. Jego samego wysyła grupa, która trzyma w ręku władzę i jest skłonna za opłatą umieścić w ustawie o RiTV takie przepisy, które usatysfakcjonują Agorę7. Według samego Rywina „grupa” miała poparcie premiera Millera, mimo to, nie ujawnił kto w jej skład miałby wchodzić. W zakupionym przez spółkę Polsacie, Rywin miał otrzymać dodatkowo funkcję prezesa, a jego mocodawcy, oprócz dolarów, również przychylność dziennikarzy stacji. Wcześniej, 11 lipca 2002 r., producent rozmawiał na ten temat z prezes Agory Wandą Rapaczyńską, która lobbując za korzystnymi dla niej przepisami ustawy, przekazała mu notatkę z zapisem swoich oczekiwań wobec przygotowywanego projektu8.

Konfrontacja z premierem

Michnik nagrał całą sytuację na dyktafonie kupionym przez redaktora Pawła Smoleńskiego, po czym o godz. 19.30 tego samego dnia doprowadził do wspólnej rozmowy z udziałem jego, premiera i Rywina w Kancelarii Premiera9. Według późniejszych zeznań, Rywin twierdził, że do siedziby Agory został posłany przez Roberta Kwiatkowskiego, prezesa TVP. Wspominał o nim również w trakcie nagranej rozmowy z redaktorem naczelnym „Wyborczej”. Kwiatkowski wraz z Włodzimierzem Czarzastym, sekretarzem Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, mieli być inicjatorami prac nad ustawą, dzięki której chcieli zrealizować partykularne interesy. Prezes TVP marzył według Rywina o prywatyzacji kanału 2 TVP, upatrując w tym swoich szans na biznes życia, Czarzasty z kolei chciał ułatwić rozwój oficyny wydawniczej Muza, której był współwłaścicielem10.

Wybuch afery

O całej sprawie słuch zaginął na niemal pół roku. Na początku września o sprawie poinformował co prawda „Wprost”, jednak wiadomość pozostała bez echa opinii publicznej11. Afera na dobre wybuchła w końcu grudnia, po publikacji w „Gazecie Wyborczej” artykułu Pawła Smoleńskiego Ustawa za łapówkę czyli przychodzi Rywin do Michnika. Tekst, oprócz stenogramu rozmowy z 22 lipca, zawierał również opis konfliktów interesów i zakulisowych potyczek związanych z projektem ustawy oraz wytłumaczenie, że „Wyborcza” zwlekała z ujawnieniem afery, ponieważ prowadziła samodzielne śledztwo dziennikarskie, mające ujawnić protektorów Rywina.

Tomasz Nałęcz / fot. Lukas Plewnia , CC BY-SA 2.0

Skandal wstrząsnął polską sceną polityczną. W styczniu 2003 r. na wniosek klubów PO i PiS powołana została sejmowa komisja śledcza, mająca wyjaśnić okoliczności afery. Dziesięciu posłów z przewodniczącym Tomaszem Nałęczem z Unii Pracy rozpoczęło wielomiesięczną pracę,  przesłuchując 50 świadków12. Działania komisji zaczęły ujawniać korupcyjną machinę funkcjonującą w środowisku rządzącej lewicy. Ujawniono szereg manipulacji dokonanych w tekście projektu ustawy, mających przynieść materialne korzyści „grupie trzymającej władzę”. Dowody, w tym billingi rozmów telefonicznych Rywina, wskazywały, że do wspomnianej grupy mogli należeć, oprócz Kwiatkowskiego i Czarzastego, również szef gabinetu politycznego premiera Millera - Lech Nikolski oraz wiceminister kultury Aleksandra Jakubowska13. Jeden z najaktywniejszych członków komisji, Zbigniew Ziobro, próbował dowieść, że w sprawę zamieszany był Leszek Miller, a nawet prezydent Aleksander Kwaśniewski, któremu zarzucał bierność, mimo wiedzy na temat afery. Sam Kwaśniewski nie zgodził się na przesłuchanie go przez komisję w charakterze świadka, co jeszcze bardziej pobudzało domysły opozycji14.

 I śmieszno i straszno

Wysiłki komisji oglądane były przez miliony widzów (2 mln w czasie przesłuchania Lwa Rywina), zarówno w transmitującej jej prace TVP, której prezes zamieszany był w korupcyjny skandal, jak też w prywatnych mediach. Mimo usilnych starań wyjaśnienia prawdy, powaga sejmowego organu nie jeden raz została nadszarpnięta przez przesłuchiwanych świadków i zapominających o swojej roli posłów-członków komisji. Powtarzanie niektórych wypowiedzi zrobiło prawdziwą furorę w programach satyrycznych, a wzajemne uszczypliwości momentami bardziej przypominały kabaret niż wykonywanie poselskich obowiązków. Klasyką gatunku stały się słowa Anity Błochowiak o pionowych korytarzach15 i kolorowych skarpetkach mniejszości seksualnych16. Uśmiech na twarzy mógł wzbudzić nad wyraz kulturalny stosunek Michnika do przesłuchującej go komisji, który słuchał pytań na siedząco, a przy każdej odpowiedzi wstawał oraz próbował ośmieszyć posła Rokitę, nazywając go wielce czcigodnym posłem Rokitą Janem Marią17. Nie sposób nie wspomnieć o wybuchu frustracji Leszka Millera, nazywającego Zbigniewa Ziobrę zerem18.

Komisja śledcza stała się dla kilku jej członków przepustką do wielkiej polityki. Jan Rokita dzięki swojej dociekliwości zyskał na tyle dużą popularność, że stał się jednym z liderów PO. 2 lata później został głównym kandydatem partii na stanowisko premiera, był również przedstawicielem PO w rozmowach w sprawie utworzenia koalicji z PiS w 2005 r. Poseł Ziobro, młody polityk z Krakowa, właśnie po 2003 r. stał się jednym z najbliższych współpracowników Jarosława Kaczyńskiego. Zarówno jeden i drugi z czasem rozstali się ze swoimi partiami.

Raport komisji

Sejmowa komisja śledcza zakończyła swoją pracę 5 kwietnia 2004 r. przegłosowując raport przygotowany przez Anitę Błochowiak z SLD. Poparło go pięciu posłów : Błochowiak, Jerzy Szteliga, Stanisław Rydzoń (wszyscy z SLD), Jan Łączny (Samoobrona) i bezpartyjny Bohdan Kopczyński, co wobec nieobecności posła PSL, Józefa Szczepańczyka przyczyniło się do przyjęcia kontrowersyjnych wniosków. Według raportu grupa trzymająca władzę nie istniała, a Rywin działał samodzielnie, próbując wyłudzić od Agory 17,5 mln dolarów. Tekst wskazywał, że doszło co prawda do nieprawidłowości podczas prac nad nowelizacją, ale nie wynikały one z chęci przyjęcia korzyści majątkowej19. Raport końcowy komisji został jednak odrzucony przez Sejm, który 28 maja 2004 r. przegłosował stanowisko odrębne Zbigniewa Ziobry, czyniąc go swoim ostatecznym stanowiskiem. Dokument precyzował, że członkami  grupy trzymającej władzę byli: Miller, Jakubowska, Czarzasty, Kwiatkowski i Nikolski. Uznawał ponadto, że Miller i Kwaśniewski powinni odpowiedzieć przed Trybunałem Stanu za zaniechanie poinformowania odpowiednich służb o korupcji, mimo posiadanej wiedzy20.

Skutki

Jakubowska została skazana na 8 miesięcy więzienia w zawieszeniu na 2 lata za nieprawidłowości w projektowaniu ustawy21, Rywin - na 2 lata więzienia i 100 tys. zł grzywny22. Mimo półtorarocznej działalności sejmowej komisji i prokuratorskiego śledztwa, nie udało się ustalić kto naprawdę wysłał Rywina z korupcyjną propozycją. Nie wiadomo również jaka była w całej sprawie rola Agory, jak również dlaczego „Wyborcza” zwlekała z publikacją artykułu Smoleńskiego prawie pół roku. Wyjaśnienia, że prowadzono dziennikarskie śledztwo nie wydają się satysfakcjonujące wobec braku jakichkolwiek efektów tego dochodzenia. Afera ujawniła niedoskonałości gloryfikowanej III RP. Ponad dziesięć lat po rozpoczęciu transformacji ustrojowej można było dojść do wniosku, jaki przedstawił Ireneusz Krzemiński23. W Polsce z przełomu XX i XXI w. wykształcił się  system demokracji minimalnej. Formalnie demokracja działała prawidłowo, faktycznie natomiast gra polityczna odbywała się w towarzystwie gospodarczo-politycznych elit, powiązanych ze sobą bliskimi zależnościami.   

Bibliografia:

1. Dudek A. , Historia polityczna Polski 1989-2005, Kraków 2007.
2. Skórzyński J. (red.), System Rywina, czyli druga strona III Rzeczypospolitej, Warszawa 2003.
3. Lis T., Polska, głupcze!, Warszawa 2006.
4. Uchwała Sejmu RP z 24 września 2004 r. w sprawie sprawozdania Komisji Śledczej do zbadania ujawnionych w mediach zarzutów dotyczących przypadków korupcji podczas prac nad nowelizacją ustawy o radiofonii i telewizji, M.P. z 2004 r., nr 44, poz. 711.
5. Dudek A., Afera Rywina. Największym przegranym w całej sprawie był Kwaśniewski. Oświadczył, że mógłby „nawet zatańczyć przed komisją i zaśpiewać”, w: http://wpolityce.pl/polityka/156520-afera-rywina-najwiekszym-przegranym-w-calej-sprawie-byl-kwasniewski-oswiadczyl-ze-moglby-nawet-zatanczyc-przez-komisja-i-zaspiewac, dostęp: luty 2015.
6. Bosak K., Bosak: afera Rywina - 11 lat później, w: http://narodowcy.net/publicystyka/8636-bosak-afera-rywina-11-lat-pozniej, dostęp: luty 2015.
7. Biografia Lwa Rywina w: http://ludzie.wprost.pl/sylwetka/lew-rywin/, dostęp: luty 2015.
8. Smoleński P., Ustawa za łapówkę czyli przychodzi Rywin do Michnika, w: http://wyborcza.pl/1,75478,1237212.html, dostęp: luty 2015.
9. Mazurek R., Zalewski I., Z życia koalicji, w: http://www.wprost.pl/ar/?O=13896, dostęp: luty 2015.
10. http://www.heritage.com.pl/, dostęp: luty 2015.
11. Pionowe korytarze, w: http://www.dziennikpolski24.pl/artykul/1865212,pionowe-korytarze,id,t.html?cookie=1, dostęp: luty 2015.
12. http://www.youtube.com/watch?v=GscgQ974PNE, dostęp: luty 2015.
13. Pawlicka A. , Milczenie Lwa, czyli bohaterowie afery Rywina 10 lat później, w: http://polska.newsweek.pl/milczenie-lwa--czyli-bohaterowie-afery-rywina-10-lat-pozniej,99368,1,1.html, dostęp: luty 2015.
14. http://www.youtube.com/watch?v=Kthy122fF8E, dostęp: luty 2015.
15. Kalendarium najważniejszych wydarzeń w Polsce 1989-2014, w: http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kraj/kalendariumiiirp?timeline_keyword=komisja%20%C5%9Bledcza%20ds.%20afery%20Rywina, dostęp: luty 2015.
16. Sejm: raport Ziobry ostateczny, w: http://wiadomosci.wp.pl/kat,1342,title,Sejm-raport-Ziobry-jest-ostateczny,wid,5812735,wiadomosc.html?ticaid=114607&_ticrsn=3, dostęp: luty 2015.
17. Afera Rywina: Jakubowska skazana. „Najwyższa wina ws. zakłócenia procesu legislacyjnego”, w: http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,12012562,Afera_Rywina__Jakubowska_skazana___Najwyzsza_wina.html, dostęp: luty 2015.

1. A. Dudek, Afera Rywina. Największym przegranym w całej sprawie był Kwaśniewski. Oświadczył, że mógłby „nawet zatańczyć przed komisją i zaśpiewać”, w: http://wpolityce.pl/polityka/156520-afera-rywina-najwiekszym-przegranym-w-calej-sprawie-byl-kwasniewski-oswiadczyl-ze-moglby-nawet-zatanczyc-przez-komisja-i-zaspiewac, dostęp: luty 2015. [↩]
2. P. Reszka, O Lwie, który nie jest rekinem, w: J. Skórzyński (red.), System Rywina, czyli druga strona III Rzeczypospolitej, Świat Książki, Warszawa 2003, s. 24. [↩]
3. K. Bosak, Bosak: afera Rywina - 11 lat później, w: http://narodowcy.net/publicystyka/8636-bosak-afera-rywina-11-lat-pozniej, dostęp: luty 2015. [↩]
4. Tamże, s. 24. [↩]
5. Biografia Lwa Rywina w: http://ludzie.wprost.pl/sylwetka/lew-rywin/, dostęp: luty 2015. [↩]
6. Zob. http://www.heritage.com.pl/, dostęp: luty 2015. [↩]
7. L. Zalewska, Rozmowa Lwa Rywina z Adamem Michnikiem – pełny zapis, w: J. Skórzyński (red.), System Rywina, czyli druga strona III Rzeczypospolitej, Świat Książki, Warszawa 2003, s. 12. [↩]
8. Tamże, s. 13. [↩]
9. P. Smoleński, Ustawa za łapówkę czyli przychodzi Rywin do Michnika, w: http://wyborcza.pl/1,75478,1237212.html, dostęp: luty 2015. [↩]
10. A. Dudek, Historia polityczna Polski 1989-2005, ARCANA, Kraków 2007, s. 457. [↩]
11. R. Mazurek, I. Zalewski, Z życia koalicji, w: http://www.wprost.pl/ar/?O=13896, dostęp: luty 2015. [↩]
12. Uchwała Sejmu RP z 24 września 2004 r. w sprawie sprawozdania Komisji Śledczej do zbadania ujawnionych w mediach zarzutów dotyczących przypadków korupcji podczas prac nad nowelizacją ustawy o radiofonii i telewizji, M.P. z 2004 r., nr 44, poz. 711. [↩]
13. A. Dudek, Historia…, s. 458. [↩]
14. T. Lis, Polska, głupcze!, Świat Książki, Warszawa 2006, s. 120-122. [↩]
15. Pionowe korytarze, w: http://www.dziennikpolski24.pl/artykul/1865212,pionowe-korytarze,id,t.html?cookie=1, dostęp: luty 2015. [↩]
16. Zob. http://www.youtube.com/watch?v=GscgQ974PNE, dostęp: luty 2015. [↩]
17. A. Pawlicka, Milczenie Lwa, czyli bohaterowie afery Rywina 10 lat później, w: http://polska.newsweek.pl/milczenie-lwa--czyli-bohaterowie-afery-rywina-10-lat-pozniej,99368,1,1.html, dostęp: luty 2015. [↩]
18. Zob. http://www.youtube.com/watch?v=Kthy122fF8E, dostęp: luty 2015. [↩]
19. Kalendarium najważniejszych wydarzeń w Polsce 1989-2014, w: http://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kraj/kalendariumiiirp?timeline_keyword=komisja%20%C5%9Bledcza%20ds.%20afery%20Rywina, dostęp: luty 2015. [↩]
20. Sejm: raport Ziobry ostateczny, w: http://wiadomosci.wp.pl/kat,1342,title,Sejm-raport-Ziobry-jest-ostateczny,wid,5812735,wiadomosc.html?ticaid=114607&_ticrsn=3, dostęp: luty 2015. [↩]
21. Afera Rywina: Jakubowska skazana. „Najwyższa wina ws. zakłócenia procesu legislacyjnego”, w: http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,12012562,Afera_Rywina__Jakubowska_skazana___Najwyzsza_wina.html, dostęp: luty 2015. [↩]
22. A. Pawlicka, dz. cyt. [↩]
23. I. Krzemiński, Kryzys państwa – kryzys społeczeństwa, w: J. Skórzyński (red.), System Rywina, czyli druga strona III Rzeczypospolitej, Świat Książki, Warszawa 2003,  s. 178. [↩]