„Polacy w Kazachstanie” - A. Kuczyński - recenzja

W czasie zaborów, a także w latach późniejszych wielu Polaków zmuszonych było opuścić ojczystą ziemię. W wielu krajach, do których trafiali, wpisali się na stałe w lokalną historię. Podobnie było z Kazachstanem, co wcale nie jest faktem powszechnie znanym. Książka Polacy w Kazachstanie Antoniego Kuczyńskiego próbuje w szeroki sposób opowiedzieć o tych ludziach.

Autor od wielu lat zajmuje się badaniami powyższej tematyki. Pod jego redakcją zostało wydanych wiele relacji polskich podróżników, nie tylko z krajów azjatyckich. Ukoronowaniem tematyki syberyjskiej było opracowanie pt. Syberia. 400 lat polskiej diaspory, którego drugie, uzupełnione wydanie ukazało się nakładem wydawnictwa Kubajak. Recenzowana tutaj książka jest niejako drugim jego tomem - oba są w podobnej szacie graficznej, a nade wszystko uzupełniają swoją tematykę.

Kazachstan w świadomości Polaków to część zesłańczej Syberii. W ten sposób trafiali tam najczęściej nasi rodacy, zarówno w czasach carskich, jak i sowieckich. Kolejne zsyłki różniły się od siebie, jednak wspólny pozostawał fakt znalezienia się na obcej ziemi, na której trzeba było zacząć jakoś żyć - nierzadko zupełnie od zera. Reżimy carski i sowiecki stawiały w tym względzie różne warunki, różnego pochodzenia byli też ludzie, którzy tam trafiali. Opowiedzenie o nich w kompleksowy sposób to bardzo ambitne zadanie, którego już od wielu lat podejmuje się z sukcesami Antoni Kuczyński.

Polacy w Kazachstanie to praca zupełnie wyjątkowa. Można ją zaliczyć do tych z dziedziny historii i etnologii. Uwypukla ten stan podział na trzy części. W pierwszej poznajemy zesłańcze losy Polaków - od wyprawy średniowiecznego zakonnika Benedykta Polaka po XX-wiecznych zesłańców i współczesnych mieszkańców kraju leżącego na Wielkim Stepie. Drugą część stanowi antologia relacji Polaków o kraju i ludziach, wśród których żyli, i których bacznie obserwowali. Znajdziemy tam teksty m.in. Adama Suzina, Adolfa Januszkiewicza, Bronisława Grąbczewskiego czy Władysława Bukowińskiego. W sumie jest ich 18, a traktują m.in. o przyrodzie, miastach i wsiach, obyczajach Kazachów, życiu w kołchoźników, słowem - codzienności. Jest także poezja powstała w tamtych warunkach i ukazująca, być może w jeszcze bardziej dosadny sposób, chwile piękne i trudne, które były udziałem zesłańców. Wreszcie trzeci fragment tej obszernej książki przybliża nam wybrane postaci, które w sposób znaczący wpisały się w kulturę i naukę Kazachstanu. Pojawiają się więc m.in. Tomasz Zan, J. P. Witkiewicz, Aleksander Zatajewicz czy Bronisław Zaleski - byli to przyrodnicy, historycy, poeci, geologowie, inżynierowie, lekarze, badacze folkloru, których spuścizna dała podstawy do powstania nowoczesnego kazachskiego narodu i państwa. Sporo miejsca poświęca też autor ukazaniu doniosłej roli, jaką odegrali kapłani wśród zesłanych Polaków w Związku Sowieckim.

Praca A. Kuczyńskiego ma charakter podręcznikowy, zwłaszcza pierwsza jej część. Dlatego przedstawiona historia nosi znamiona pewnej ogólności, szerokiego ujęcia. Mimo to, dzięki bardzo licznym cytatom, dowiadujemy się o losach wielu konkretnych ludzi, którzy trafiali w konkretne miejsca rozległego kraju. Warto dodać też, że poszczególne części książki są względem siebie autonomiczne, tzn. nie trzeba ich czytać w powiązaniu ze sobą. Oddzielnie podana jest historia Polaków, która stanowi zamkniętą całość, oddzielnie antologia oraz wybrane sylwetki. Są to więc niejako trzy tomy w jednym, o czasami różnej tematyce. Nie każdego bowiem, kto chce przeczytać o doli Polaków w Kazachstanie, zainteresują np. warunki mieszkania XIX-wiecznych Kazachów albo ich weselne obyczaje, których opisy także znajdziemy w niniejszej pozycji. Oczywiście to żaden zarzut - wskazuję jedynie na bogactwo treści zawartej w recenzowanej pracy, która zresztą jest tylko ułamkiem tego, co można by jeszcze dołożyć. Wiele tematów zaznaczonych przez autora czeka jeszcze na osobne monografie.

Nie można przemilczeć też bardzo dobrego wydania książki. Strony są szyte, a całość oprawiona jest w solidną twardą oprawę. W środku znajdziemy bardzo bogaty materiał ikonograficzny - niestety czarnobiały - ale przez to wcale nie mniej zajmujący. Zawarto tam między innymi wiele fotografii z współczesnego życia naszych rodaków w Kazachstanie. Tekst jest praktycznie pozbawiony błędów, a podręcznikowy charakter książki podkreślają pogrubione niektóre jej fragmenty, także to, że nie ma bibliografii - ale interesujące nas pozycje możemy odnaleźć w przypisach, więc nie jest to duży problem. Wspominałem też o obfitości cytatów - warto dodać, że niektóre z nich pochodzą z relacji zdanych osobiście autorowi, więc próżno szukać ich w innych omówieniach.

Polacy w Kazachstanie to opracowanie niewątpliwie bardzo potrzebne. Przywraca nam pamięć o wielu pokoleniach Polaków, którzy zapisali się na kartach historii dwóch narodów - a nawet więcej. Antoni Kuczyński to postać wyjątkowo predestynowana do napisania takiej publikacji. Dzięki jego wieloletnim badaniom mógł on w sposób zwięzły opowiedzieć o kilkusetletnich relacjach polsko-kazachskich. Zrobił to w sposób znakomity, ukazując wielowymiarowość tych stosunków. Na polskim rynku księgarskim mało jest takich tytułów, które zarówno treścią, jak i formą wydania, wykonują wobec czytelnika głęboki ukłon. Niniejsza praca na pewno do nich należy.

Plus minus:
Na plus:
+ efektowne wydanie

+ bogaty materiał ikonograficzny

+ obfitość, często unikatowych, cytatów

+ antologia ciekawych, różnorodnych tekstów

+ podręcznikowy charakter

+ unikatowość na polskim rynku

+ multidyscyplinarny charakter

+ przystępna cena

Na minus:
-brak

Tytuł: Polacy w Kazachstanie. Zesłania - Dziedzictwo - Nadzieje - Powroty
Autor: Antoni Kuczyński
Wydanie: 2014
Wydawca: Wydawnictwo Kubajak
ISBN: 978-83-62501-20-5
Stron: 544
Oprawa: twarda
Cena: ok. 40
Ocena recenzenta: 9/10