Co współczesny Polak powinien wiedzieć o historii i kulturze Żydów?

Na wierszach Tuwima od lat wychowują się kolejne pokolenia Polaków, poezja Jana Brzechwy także nie jest obca nawet najmłodszym dzieciom, Bruno Schulz to pisarz doskonale znany dorosłym, a Zamenhof i jego język esperanto przestawiany jest jako narodowy powód do dumy. Niewielu Polaków zdaje sobie jednak sprawę z ich żydowskiego pochodzenia. Warto więc zadać sobie pytanie, co każdy Polak powinien wiedzieć o Żydach.

Choć kultura polska i żydowska wzajemnie na siebie wpływały przez ponad 1000 lat wspólnego życia ich przedstawicieli w granicach jednego kraju, znajomość kultury żydowskiej jest niewielka, częstokroć nawet znikoma. Jeśli chodzi o wiedzę Polaków na temat Żydów, można współcześnie mówić o dwóch perspektywach. Z jednej strony jawi się ta nieprzyjemna, która od lat niezmiennie związana jest z konkretnym mechanizmem spowodowanym historią: słowo „Żyd” przywodzi Polakom na myśl jedynie obraz drugiej wojny światowej i Holocaustu. Z drugiej można spotkać się z postawami obojętnymi lub nawet antyżydowskimi, które tak naprawdę mają swoje podłoże w niewiedzy lub powielanych od pokoleń stereotypach.

Gdzie po wiedzę?

Na szczęście na panującą sytuację można także spojrzeć pozytywnie, ponieważ mamy do czynienia ze zmianą, a nawet przełomem w stosunkach polsko-żydowskich. Polacy mają coraz więcej możliwości, by wyjść ze stanu niewiedzy i zasięgnąć informacji na temat kultury żydowskiej nad Wisłą. Co roku powstaje w Polsce coraz więcej instytucji i organizacji, które dbają o szerzenie wiedzy na temat historii i kultury polskich Żydów. Kolejne pokolenia młodych ludzi interesują się popularną obecnie tematyką wielokulturowości, która obejmuje właśnie relacje polsko-żydowskie – zarówno w kontekście czasów historycznych, jak i współczesności.

Aby zdobyć wiedzę, można wybrać tradycyjne sposoby i wybrać się do biblioteki, gdzie znajdziemy wiele nowych pozycji na temat kultury żydowskiej – zarówno książek, jak i czasopism. Można też spróbować czegoś mniej tradycyjnego i zaczerpnąć wiedzy poprzez skorzystanie z bogatej oferty organizowanych w Polsce festiwali. Największe z nich organizowane są co roku w Krakowie (Festiwal Kultury Żydowskiej) i Warszawie (Festiwal Singera). W ciągu kilku dni uczestnicy mają okazję zobaczyć, usłyszeć i posmakować trochę żydowskiego świata. W stolicy odbywa się także festiwal muzyki żydowskiej (Festiwal Nowa Muzyka Żydowska), a w Teatrze Żydowskim można obejrzeć spektakle w języku jidysz.

Lekcja historii żydowsko-polskiej

Historia i kultura polska są ściśle związane z kulturą żydowską, która rozwija się nad Wisłą od ponad dziesięciu wieków. Na początku Żydzi stanowili nieliczną grupę handlarzy i kupców, z czasem jednak przybywało ich coraz więcej, a dzięki temu państwo polskie mogło się rozwijać – zapewniali oni handel z Europą. Żydzi wprowadzili także nowe zawody, które nie były wcześniej popularne nad Wisłą (zakładali chociażby pierwsze w Polsce mennice). Choć ciężko to sobie wyobrazić, pomiędzy XV a XVIII wiekiem Polska była krajem wielonarodowym i wielowyznaniowym, a społeczność żydowska stanowiła ogromną część społeczeństwa. Oczywiście i ta grupa była zróżnicowana – część Żydów była zasymilowana, część ortodoksyjna czy syjonistyczna. W XIX wieku Polacy i Żydzi współpracowali na wielu płaszczyznach – zarówno zawodowych, edukacyjnych, jak i towarzyskich. Oczywiście, jak wszędzie, zdarzały się sytuacje problematyczne, jednak z reguły można było zachować podwójną tożsamość – być Polakiem i Żydem jednocześnie. Wiele takich osób reprezentowało Polskę zagranicą jako wybitni naukowcy czy ludzie sukcesu – można wspomnieć np. o Ludwiku Zamenhofie – twórcy języka esperanto, Kazimierzu Funku – prowadzącym badania nad witaminami i leczeniem awitaminozy, Helenie Rubinstein – kobiecie, która zmieniła świat urody i kosmetyków, a także Irenie Kirszenstein-Szewińskiej – wybitnej sportsmence. Obraz narodu żydowskiego zmienił się radykalnie w XX wieku poprzez szerzenie antysemityzmu i rasizmu. Niestety postawy takie wpłynęły na powstanie stereotypów, które funkcjonują w polskim sposobie myślenia po dziś dzień. Dzięki działaniom instytucji takich jak Muzeum Historii Żydów Polskich każdy z nas może dowiedzieć się, jak było naprawdę i poznać niezwykle barwną historię i kulturę polsko-żydowską.

Polacy i Żydzi to narody, które żyją obok siebie i ze sobą przez ponad dziesięć stuleci. Mogłoby się więc wydawać niemożliwe, że ta współpraca i kulturowe dziedzictwo są słabo znane wielu obywatelom kraju nad Wisłą. W dobie obecnych zainteresowań zdobywaniem wiedzy o otaczającym nas świecie i jego przeszłości Polacy powinni zastanowić się nad pytaniem o to, co współcześni rodacy powinni wiedzieć na temat Żydów. Odpowiedź nie jest zaskakująca – przede wszystkim to, co łączyło i po dziś dzień łączy obie kultury i losy historyczne obojga narodów.