„Fryderyk II Hohenstauf. Cesarz rzymski” — J. Hauziński — recenzja

Fryderyk II — z łaski Bożej cesarz rzymski, po wieki August, król Jerozolimy i Sycylii — był jednym z najbardziej oryginalnych i kontrowersyjnych władców średniowiecza. Pochodzący z dynastii Hohenstaufów był dla jednych nowym Justynianem, a dla innych nadchodzącym Antychrystem. By go bliżej poznać - sięgnijmy po nową biografię profesora Hauzińskiego.

Jerzy Hauziński jest zasłużonym polskim mediewistą i orientalistą związanym od wielu lat z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Tam ukończył studia historyczne, obronił doktorat i habilitował się na podstawie rozprawy Polityka orientalna cesarza Fryderyka II Hohenstaufa. Obecnie jest profesorem zwyczajnym w Instytucie Historii Akademii Pomorskiej w Słupsku. Ten specjalista historii średniowiecza, zwłaszcza świata śródziemnomorskiego, arabskiego i asasynów jest autorem przeszło stu prac poświęconych owej tematyce. Napisał m.in.: Irańskie intermezzo. Dzieje Persji w średniowieczu (VII - koniec XV w.)1, Burzliwe dzieje Kalifatu Bagdadzkiego2, Polityka orientalna Fryderyka II Hohenstaufa3, W kręgu uniwersalizmu średniowiecznego „Sacrum Imperium Romanum”: apogeum i załamanie niemieckiej polityki imperialnej w pierwszej połowie XIII wieku4, Muzułmańska sekta asasynów w europejskim piśmiennictwie wieków średnich5 czy też dokonał redakcji pracy Islam w feudalnych państwach arabskich i krajach ościennych (VII-XV w.)6.

Będzie cesarzem końca świata, bodaj czy nie Antychrystem.

Joachim z Fiore w 1200 r.

Fryderyk II Hohenstauf od XII wieku po dziś dzień pozostaje kontrowersyjną, acz budzącą fascynację postacią. Osierocony, opuszczony przez wszystkich młodociany król Sycylii, wychowany w Palermo w otoczeniu trzech religii i kilkunastu narodowości, protegowany potężnego papieża Innocentego III, następnie król Niemiec i cesarz, a w końcu król Jerozolimy (Iure uxoris) pozostaje, mimo licznych opracowań na przestrzeni wieków, wciąż tajemniczą, nieco niezrozumiałą postacią. W biografii Jerzego Hauzińskiego krok po kroku opisane są jego losy, od osierocenia, młodości i trudnego dorastania, przez pierwsze walki o władzę, po burzliwe panowanie, ekskomuniki papieskie, krucjaty i odzyskanie Jerozolimy, reformy państwa i kodyfikacje praw Niemiec i Sycylii. Co jednak najbardziej ciekawi i trapi to osobowość Fryderyka: jego poczucie humoru, często zaskakujące i niezrozumiałe przez otoczenie, ciekawość świata i dociekliwość, czego efektem były liczne eksperymenty naukowe7. Niesamowicie wykształcony, znający wiele języków władca miał duży wpływ na rozwój europejskiej nauki, astrologii i astronomii. Zlecił tłumaczenie dzieł Arystotelesa. Założył uniwersytet w Neapolu, kształcący jego poddanych. Napisał traktat o sokolnictwie (12468) i wprowadził koncepcję zera do europejskiej arytmetyki.

Hauziński demaskuje kilka mitów (np. wykorzystanie asasynów przez cesarza – książka zawiera aneks dotyczący słynnego zabójstwa księcia Bawarii Ludwika I Wittelsbacha), a Hohenstaufa ukazuje jako realnego człowieka z krwi i kości, posiadającego konkretne plany, które konsekwentnie realizuje. Odbiega od dawnych opracowań, w których na Fryderyka II patrzono jak na szalonego władcę o utopijnych wizjach. Au contraire!

Przeklinam tę bestię pełną imion bluźnierczych, która srożąc się niedźwiedzimi łapami i lwią paszczą, resztą członków do pantery podobna, usta swe otwiera dla bluźnierstw przeciwko Bogu (...) Przyjrzyjcie się głowie, środkowi i końcowi tej bestii, Fryderyka, tak zwanego cesarza.

Papież Innocenty IV

Postać Fryderyka II Hohenstaufa jest bardzo złożona, niezrozumiała dla ludzi jego epoki, trudna do odczytania dla człowieka współczesnego. Najbardziej sugestywny z biografów wielkiego Hohenstaufa, Ernst Kantorowicz9 (1895-1963) -  uczony niemiecki urodzony w Poznaniu, a zmarły w Stanach Zjednoczonych - uznał go za geniusza w metafizyce dziejów. Dla Kantorowicza był on przede wszystkim wytworem dziejowej konieczności, realizującym samemu to, co się w niej zawiera. Fryderyk przywodził mu na myśl antycznych herosów, powodowanych koniecznością, lecz usytuowanych ponad społeczeństwami. Z pewnością rację mają ci, którzy uważają, że Fryderyk II znacznie wyprzedził swoją epokę. Autorzy dziewiętnastowieczni widzieli w nim monarchę renesansowego czy też prekursora oświecenia. Hauziński wyznaje pogląd, że Hohenstaufa, wyprzedzającego swoją epokę w obszarze świadomości, umiejscowić należy przez analogię wśród monarchów doby oświecenia, makiawelistycznych władców realizujących program budowy własnych imperiów „wbrew wszystkim i wszystkiemu”, pod sztandarem kategorii zwanej Ratio.

Pracę Hauzińskiego zamyka wykaz skrótów i przypisy, w których to wyszukać trzeba sobie bibliografię. Książka zawiera kilka czarno-białych ilustracji przedstawiających głównie budowle sycylijskie z czasów Fryderyka II.

Dobre wydanie, wyraźna czcionka, skład, łamanie, korekta bez zarzutu, twarda okładka – to wszystko stanowi o profesjonalizmie Wydawnictwa Poznańskiego. Jednak to treść i narracja prof. Hauzińskiego są największą atrakcją. Każdy rozdział pochłania się z przyjemnością, a to jest najlepsza rekomendacja dla książki. Fryderyka II można kochać albo nienawidzić – ale na pewno nie przechodzi się koło niego obojętnie.

Gdyby cnota, bystrość sądu, wspaniałe bohaterstwo,

Gdyby wzniosłość, blask bogactwa i szlachetność rodu

Potrafiły przezwyciężyć ciemne moce śmierci:

Fryderyk nigdy nie spoczywałby w tym grobie.

epitafium na nagrobku cesarza w Palermo

Plus/Minus

Na plus:

+ tematyka

+ arcyciekawa postać

+ cytaty ze źródeł

+ „świeże” spojrzenie na kontrowersyjnego władcę

+ erudycja autora, ciekawa narracja

+ aneks: Zabójstwo księcia Bawarii Ludwika I Wittelsbacha

+ poprawne wydanie

+ duża, wyraźna czcionka

+ zdjęcia

+ twarda okładka

Na minus:

- bibliografia w przypisach

Tytuł: Fryderyk II Hohenstauf. Cesarz rzymski

Autor: Jerzy Hauziński

Wydanie: 2015

Wydawca: Wydawnictwo Poznańskie

ISBN: 978-83-7976-239-2

Stron: 368

Oprawa: twarda

Cena: ok. 29-44 zł

Ocena recenzenta: 9/10

^{Korekta: Adrianna Szczepaniak}

1. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek 2008. [↩]
2. Warszawa - Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN 1993. [↩]
3. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 1978. [↩]
4. Słupsk: WSP 1988. [↩]
5. Poznań: UAM 1978. [↩]
6. Wybór, przekład i oprac. Jerzy Hauziński, Poznań: UAM 1976. [↩]
7. Najsłynniejszy z nich to eksperyment deprywacyjny. Był to eksperyment przeprowadzony na zlecenie cesarza Fryderyka II Hohenstaufa, polegający na wychowywaniu grupy dzieci w całkowitej izolacji od mowy, w celu sprawdzenia, jaki język wytworzy taka grupa. Według założeń eksperymentu dzieci miały zacząć mówić językiem biologicznych rodziców lub językiem identycznym z językiem pierwszych ludzi − Adama i Ewy. Fryderyk II był ciekaw, czy językiem pierwotnym okaże się język hebrajski, starogrecki, łaciński czy arabski. W rezultacie grupa dzieci zaczęła porozumiewać się za pomocą zespołu gestów i nieartykułowanych dźwięków. [↩]
8. De arte venandi cum avibus – traktat o sokolnictwie, początkowo na podstawie tłumaczenia dzieła arabskiego autora Moamyna. Pisany przez Fryderyka II 30 lat jest także monumentalnym dziełem ornitologicznym, zawierającym opis i ilustracje ponad 900 gatunków ptaków. [↩]
9. Do jego najgłośniejszych prac należą Cesarz Fryderyk II (1927) i Dwa ciała króla (1957). [↩]