„Kawaleria perska w okresie wczesnosasanidzkim aspekty społeczne i militarne. Tom I. Konnica w Iranie przed Sasanidami kampanie sasanidzkie” - R. S. Wójcikowski – recenzja

Na polskim rynku wydawniczym rzadko pojawiają się publikacje dotyczące historii starożytnego Bliskiego Wschodu. Jeszcze rzadziej pojawiają się publikacje dotyczące tego regionu u schyłku starożytności. Tematyka rzymskiego władztwa na Wschodzie i wzajemnych stosunków Cesarstwa Rzymskiego i Iranu w okresie panowania ostatniej przedislamskiej dynastii tego kraju jest poruszana tylko w publikacjach dość wąskiego kręgu specjalistów. Dlatego wydana nakładem wydawnictwa Napoleon V książka Roberta Wójcikowskiego zasługuje na szczególną uwagę.  Autor zachęca do zapoznania się z tą trudną problematyką od strony militarnej. Kawaleria była symbolem irańskiej potęgi, a dokładna analiza jej zastosowania na antycznym polu walki jest niezwykle interesująca. Niestety w oddanym do rąk czytelnika pierwszym tomie pracy widać wyraźny rozdźwięk między tytułem a treścią, a pojawiające się błędy merytoryczne pogarszają odbiór całości.

Robert Sebastian Wójcikowski jest absolwentem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Obecnie jest związany z Zakładem Historii Starożytnej i Orientalistyki  Uniwersytetu Rzeszowskiego. Zajmuje się przemianami politycznymi na Płaskowyżu Irańskim w starożytności, kontaktami  Irańczyków z innymi cywilizacjami Eurazji w przed nastaniem islamu oraz wojskowością irańską w czasach starożytnych. Od wielu lat publikuje pisząc również na temat Medii jako pierwszego organizmu politycznego na Płaskowyżu o aspiracjach imperialnych1. Był stypendystą Fundacji z Brzezia Lanckorońskich i programu Socrates Erasmus.

W pierwszym tomie pracy rzeszowskiego badacza znajdujemy obszerny wstęp zawierający podstawowe informacje na temat metodologii prowadzonych przez niego rozważań, a także szczegółową charakterystykę źródeł jakie wykorzystał w pracy. Na szczególną uwagę zasługuje fakt wykorzystania w pracy warsztatu historyka sztuki i ogromnych pokładów informacji jakie są wyryte w kamieniu na monumentalnych płaskorzeźbach sasanidzkich władców. Wójcikowski z dużą starannością opisuje każdy z wykorzystanych w swojej pracy reliefów i zestawia opisy dzieł sztuki z wkładką z ilustracjami. Sporządzone zgodnie z metodologią pracy historyka sztuki analizy reliefów dotyczą także obiektów które nie przedstawiają scen militarnych. Niemal każdy z opisanych w pracy artefaktów został umieszczony we wkładce składającej się aż z pięćdziesięciu trzech dobrej jakości fotografii. Należy niestety zauważyć, że szeroki dobór ilustracji powoduje pytanie o zasadność umieszczenia niektórych z nich w kompilacji. Przyjętym przez autora kluczem doboru miały być dzieła sztuki umożliwiające badania dotyczące uzbrojenia i funkcjonowania jazdy, ewentualnie samych wydarzeń politycznych. Taki dobór artefaktów znajdowałby  uzasadnienie w tytule pracy. Trudno zatem wyjaśnić funkcjonowanie we wkładce zdjęć przedstawiających ogólny widok grobowca Cyrusa II, mostu trzech cesarzy w Szusztar, czy kopii rzeźby z której zachował się wizerunek głowy Aleksandra Macedońskiego. Nieproporcjonalny w stosunku do ogólnej liczby stron pierwszego tomu wstęp jest zatem uzupełniony nad wyraz obszernym, ale nie do końca trafionym materiałem ilustracyjnym.

Pierwszy rozdział pracy: Rola konnicy w Iranie przed Sasanidami to sporządzona przez autora analiza ewolucji taktyki i uzbrojenia jazdy irańskiej na przestrzeni dziejów w okresie panowania Achemenidów, w czasie dominacji monarchii hellenistycznych i podczas panowania Arsacydów. Bogactwo zagadnień i materiałów źródłowych z jakim zetknął się autor prowadząc narrację tego rozdziału wskazuje na innowacyjność pracy na polskim rynku wydawniczym ponieważ podobna analiza, w bardziej ogólnym stopniu bez podkreślania roli konnicy, została wykonana wcześniej tylko w pracy Marka Woźniaka z 2010 roku.2W prowadzonych przez autora  rozważaniach zwraca uwagę wysuwająca się na plan pierwszy mało rozpowszechniona w Polsce teza dotycząca rozwoju konnicy w Iranie. Wójcikowski zwraca uwagę, że potężna formacja ciężkozbrojnych sasanidzkich jeźdźców nie pojawiła się bezpośrednio na Płaskowyżu i nie była czysto irańskim wynalazkiem. Zdaniem badacza korzeni fenomenu kawalerii perskiej należy szukać zarówno w macedońskiej formacji hetajrów jak i irańskich doświadczeniach ze środkowoazjatyckimi koczownikami, którzy prowadzeniu wojny potężnymi zagonami konnicy.

Rozdział drugi zatytułowany Kampanie Sasanidzkie prezentuje wszystkie kampanie militarne prowadzone przez wojowniczą irańską dynastię w okresie od zdobycia przez Ardaszira I władzy nad Płaskowyżem Irańskim w 224 r. po upokarzający dla Rzymu traktat pokojowy cesarza Jowiana w 363 r. Przeprowadzone przez autora opisy działań wojennych prowadzonych na wschodnim pograniczu Cesarstwa Rzymskiego i w obszarze zachodniej części zlewiska Oceanu Indyjskiego cieszą innowacyjnością. Niektóre są wręcz po raz pierwszy sygnalizowane w polskiej literaturze, jak choćby walki Szapura II przeciwko Arabom w latach dwudziestych III wieku3. Niestety w opisach autorowi nie udało się uniknąć potknięć. Już na początku rozdziału widać, że autor nie może się zdecydować w jakich latach trwała  wojna między Rzymem a Partią. We wstępie do rozdziału o panowaniu Ardaszira umieszcza ją w przedziale czasowym 217 - 218.4Stronę dalej w opisie wojny Ardaszira I z Artabanosem IV konflikt Rzymu i Partii zmienia jednak zakres czasowy na lata 216 - 218.5Kolejną kwestią, która wymaga krótkiego komentarza jest opis panowania Whrama I (272 – 276). Wójcikowski wskazuje, że cesarz Aurelian po spacyfikowaniu palmyreńskiego separatyzmu odzyskał inicjatywę na wschodzie i wypowiedział wojnę Iranowi w 275 roku. Autor stara się interpretować ten fakt jako rzymską operację prewencyjną przeciwko Iranowi, który udzielał militarnego wsparcia królowej Zenobii w wojnie z Rzymem.6 Niestety należy przypomnieć autorowi iż do konfliktu między mocarstwami we wspomnianym okresie nie doszło, o czym zresztą on sam poinformował czytelnika w ustępie poświęconym Hormizmowi I i wojnie Aureliana z Zenobią. Błąd merytoryczny pojawia się także w opisie śmierci cesarza Juliana (361 – 363). Autor pisze o bitwie wojsk Juliana z wojskiem perskim pod Marangą 22 lipca 363 roku, co nie jest prawdą.7Julian rozpoczął odwrót spod Ktezyfontu 16 czerwca, a zginął w walce 26 czerwca 363 roku.8Pojawiają się także błędy w datowaniu wynikające, jak sadzę, z pomyłek korekty, a nie niewiedzy autora jak np. wojna Ardaszira w 328 r. czy koronacja Kambyzesa w 238 r. przed Chrystusem.9

Podsumowując praca rzeszowskiego badacza jest projektem przełomowym w skali kraju i oryginalnym w nauce światowej. Zachwyca monumentalna bibliografia zgromadzona przez autora. Płynny tok narracji ułatwia zrozumienie trudniejszych zagadnień. Świetnie sprawdza się połączenie warsztatu pracy historyka i historyka sztuki. Niestety trudno oprzeć się wrażeniu, że podzielenie pracy na tomy nie było trafionym pomysłem. Skutkiem tej decyzji są zaburzone proporcje książki (zaznaczam, że oceniam tylko tom pierwszy). Z przykrością muszę także przyznać, że wobec powyższego tytuł tomu nie jest adekwatny do zawartości. Z recenzowanej książki nie dowiadujemy się bowiem niczego o społecznych aspektach funkcjonowania jazdy w Iranie! Protofeudalna struktura monarchii konfederacji Sasanidów i Partów, jaką de facto była monarchia nowoperska, wymaga badań dotyczących udziału klanów arystokracji i zależnych od nich biedniejszych rodzin posiadaczy ziemskich w wysiłku zbrojnym kraju. Cały recenzowany tom sprawia zaś wrażenie monumentalnego wstępu do właściwej narracji. Na ostateczną ocenę pracy, jako całości trzeba więc będzie jeszcze poczekać.

Plus/Minus:

Na plus:

+ kwerenda źródeł

+ bibliografia

+ estetyczne wydanie

+ rzadko poruszana w Polsce tematyka

Na minus:

- korekta tekstu

- błędy merytoryczne

- brak wyjaśnienia pojęć użytych w tekście

- zaburzone proporcje tomu

- zły dobór ilustracji

Tytuł: Kawaleria perska w okresie wczesnosasanidzkim aspekty społeczne i militarne. Tom I: Konnica w Iranie przed Sasanidami, kampanie sasanidzkie.

Autor: Robert Sebastian Wójcikowski

Wydawca: Napoleon V

Data wydania: 2014

ISBN/EAN:  978-83-7889-257-1

Liczba stron: 298

Oprawa: twarda

Cena: 45–65 zł.

Ocena recenzenta: 6/10

1. Wójcikowski S. R., Imperium medyjskie - fikcja czy historyczna rzeczywistość, [w:] Miscellanea Eurasiatica Cracoviensia, Kraków 2007, s. 269-307; Wójcikowski S. R., Dejokes - geneza państwa medyjskiego według Herodota , „Nowy Filomata”, Kraków 2007, 2, s.117-126; Wójcikowski S. R., Religia Achemenidów, [w:] Społeczeństwo i religia w świecie antycznym, pod red. Olszaniec S. i Wojciechowski P., Toruń 2010, s. 9 – 18; Wójcikowski S. R., Konnica irańska w okresie późnoachemnidzkim, [w:] Hortus Historiae. Księga pamiątkowa ku czci profesora Józefa Wolskiego w setną rocznicę urodzin., pod red. Dąbrowy E., Dzielskiej M., Salomona, Sprawskiego S., Kraków 2010., s. 123 – 135. [↩]
2. M. Woźniak, Armie starożytnej Persji od powstania państwa Achemenidów do upadku Imperium Sasanidzkiego, Zabrze 2010. [↩]
3. R. S. Wójcikowski, Kawaleria perska w okresie wczesnosasanidzkim aspekty społeczne i militarne, Tom I: konnica w Iranie przed Sasanidami kampanie sasanidzkie, Oświęcim 2014, s. 219. [↩]
4. R. S. Wójcikowski, Kawaleria perska..., s. 176. [↩]
5. Ibidem, s. 179. [↩]
6. R. Wójcikowski, op. cit., s. 213. [↩]
7. Ibidem, s. 227. [↩]
8. Ammianus Marcellinus, XXV 3, 6 – 7; Libanius, Or., XVIII 268; Chronicon Paschale, s.a., 363; Theophanes AM 5871, Zonaras XIII, 13. [↩]
9. R. Wójcikowski, op. cit., s. 193, 197. [↩]