„Turki” – strażnicy Grobu Pańskiego

Corocznie w Sanktuarium św. Antoniego z Padwy w Koziegłówkach (woj. śląskie) w Mszy Rezurekcyjnej uczestniczy korowód barwnych postaci. To „turki” – jak podkreślają mieszkańcy tej miejscowości, jest to stara tradycja, która na stałe zadomowiła się w murach świątyni. Każdego roku grupa młodych chłopców wkłada barwne szaty i staje przy Symbolicznym Grobie Jezusa.

Turki to wielkanocny zwyczaj ludowy związany ze strażą przy grobie Pańskim, kultywowany w Kaliskiem, Rzeszowskiem, a także w innych regionach. Treść religijna tradycji wydaje się być zrozumiała. Staż, zgodnie z przekazem biblijnym symbolizuje żołnierzy, którzy z rozkazu Piłata, strzegli w Jerozolimie grobu Jezusa. Zwyczaj ten związany jest z dawnymi misteriami okresu Świąt Wielkanocnych. Być może stanowi też reminiscencję średniowiecznych widowisk pasyjnych, które przetrwały do XVIII w.1

Niektóre koncepcje dotyczące genezy tego zwyczaju widzą związek straży grobowej z działalnością zakonu Bożogrobców, którzy zostali sprowadzeni do Polski w XII w. Brali oni czynny udział w modlitewnych czuwaniach przy grobie Jezusa, a ponieważ byli zakonem rycerskim nosili przy sobie broń2.  Być może ten fakt spowodował, że mieszkańcy idąc za ich przykładem sami zaczęli tworzyć oddziały pilnujące grobu?  Ale jaka jest etymologia słowa „turki„? Wyjaśnieniem może być kilka teorii. Pierwsza mówi o tym, że skoro przy grobie Chrystusa na polecenie Piłata straż pełnili legioniści rzymscy, a więc poganie, w tradycji polskiej zaś synonimem poganina bywał Tatar, bądź Turek, to na pamiątkę tego powinni strzec niewierni, czyli ”turki”3. Kolejna mówi o tym, że w wielu parafiach straże były zaciągane przez żołnierzy służących w służbie magnatów. Mogli oni mieć stroje ozdobione orientalnymi akcentami i być może to stąd pochodzenie nazwy. Natomiast w Radomyślu opowiadano, że żołnierze Jana III Sobieskiego wracający spod Wiednia wieźli z sobą liczne, wojenne łupy. Znaleźli się w okolicy miasteczka w okresie Wielkanocy, przebrani w tureckie stroje wzbudzili panikę. Pomaszerowali do kościoła i zaciągnęli straż przy grobie4.

„Koziegłówkowe turki”

Pewne jest natomiast, że w Koziegłówkach „turki„ rozpoczynają swoją wartę w Wielki Piątek, kiedy to kapłan przenosi Najświętszy Sakrament do Grobu. Wtedy też podążają w ślad za nim, by pełnić wartę i strzec grobu na zmianę, aż do samej rezurekcji. Służba przebranych chłopców kończy się dopiero w wielkanocną niedzielę rano. Wtedy też ksiądz oznajmia dobrą nowinę o zmartwychwstaniu pańskim – co powoduje, że wszystkie ”turki” padają na posadzkę kościoła jakby rażone piorunem. To zachowanie ma nawiązywać w sposób symboliczny do momentu, w którym straż rzymska przestraszyła się powstającego z grobu Jezusa.

Jak wyglądają? „Turki„ to młodzi chłopcy, którzy przywdziewają się w barwne stroje, zakładają maski, peruki, władają swetry z kolorowymi frędzlami i wysokie czapki. Każdy z nich posiada także pikę oraz tarczę. Najważniejszą postacią jest tutaj „marszałek„, którego można uznać za ich dowódcę. Na jego ubranie składa się: rzymski hełm, mundur wojskowy, szabla. Przewodzi on ”turkom” i dokonuje zmiany warty przy Grobie Pańskim.

„Turki„ wraz z innymi wiernymi uczestniczą w procesji rezurekcyjnej, natomiast w czasie zbierania datków przez kapłana mają oni obowiązek straszyć zebranych, by ich ofiary były bardziej szczodre. Najciekawszym elementem tradycji jest straszenie młodych dziewcząt, które są stanu wolnego. ”Turki” starają się trafić je dzidami delikatnie w stopy.

W okresie świątecznym „turki” można także spotkać w miejscowości, która wcześniej należała do parafii Koziegłówki: Lgocie Mokrzesz.

Bibliografia:

1. Ziółkowska Ewa, Polskie misteria i obrzędy ludowe, Warszawa 1984.

1. E. Ziółkowska, Polskie misteria i obrzędy ludowe, Warszawa 1984, s. 30. [↩]
2. Tamże, s. 30-31. [↩]
3. Tamże, s. 31. [↩]
4. Tamże. [↩]