Zdobycie Konstantynopola przez Osmanów

29 maja 1453 r. osmański sułtan Mehmed II, po prawie dwumiesięcznym oblężeniu, wkroczył wraz ze swoimi wojskami do stolicy imperium rzymskiego, Konstantynopola. Stolica świata mimo bohaterskiej postawy mieszkańców i samego cesarza Konstantyna XI upadła. Podbite miasto stało się stolicą państwa Osmanów, które wkraczało w swój złoty wiek.

Dzieje Bizancjum od 1204 do 1448 r.

Michał VIII

Upadek dynastii Komnenów w 1185 r. zakończył okres potęgi imperium bizantyńskiego. Siła cesarstwa została mocno nadwyrężona ambitnymi planami cesarza Manuela Komnena. Nowa dynastia Angelosów musiała poradzić sobie z licznymi problemami, z których najważniejszym było ogłoszenie IV wyprawy krzyżowej przez papieża Innocentego III w 1202 r. Na jej czele stanął Bonifacy z Montferrat. Krzyżowcy wykorzystując słabość wewnętrzną imperium bizantyńskiego zdobyli jego stolicę w kwietniu 1204 r., doprowadzając tym samym do upadku państwa. Na gruzach dawnego imperium powstały liczne państwa krzyżowe w tym Cesarstwo Łacińskie ze stolicą w Konstantynopolu. Oponentem państw krzyżowskich i sukcesorem Bizancjum stało się Cesarstwo Nicejskie. Jednemu z władców, Michałowi Paleologowi, udało się w lipcu 1261 r. odzyskać Konstantynopol, wskrzeszając tym samym imperium bizantyńskie. Michał VIII jako cesarz Bizancjum starał się przywrócić dawną chwałę i potęgę imperium. Aby tego dokonać musiał zmierzyć z wrogim nastawieniem zarówno papiestwa, jak Karola Andegaweńskiego, który jako król Sycylii dążył do utworzenia imperium śródziemnomorskiego. Michałowi jako zręcznemu strategowi i dyplomacie udało się zażegnać niebezpieczeństwo a także na krótki okres przywrócić potęgę Bizancjum. Niestety jego następcom nie udało się już utrzymać pozycji wypracowanej przez pierwszego cesarza dynastii Paleologów. XIV stulecie było okresem wojen domowych oraz rosnącej siły Osmanów, którzy podbijali bizantyńskie posiadłości w Azji Mniejszej. Do ostatecznej rozgrywki między oby dwoma państwami doszło w 1453 r.

Konstantyn XI – ostatni cesarz imperium

Konstantyn XI

Urodził się w 1405 r. jako czwarty syn cesarza Manuela II Paleologa i jego żony Heleny. Władzę w imperium przejął po bezpotomnej śmierci swojego brata Jana VIII w 1448 r. Był dobrze przygotowany na objęcie tego stanowiska, ponieważ już wcześniej zarządzał Despotatem Morei1. Po objęciu tronu bizantyńskiego zdawał sobie sprawę z powagi zagrożenia. Bizancjum było praktycznie otoczone przez terytoria osmańskie. Nowo wybrany sułtan Mehmed II (1451-1481) dążył do ostatecznego rozwiązania kwestii bizantyńskiej. Z jego polecenia rozpoczęto w 1452 r. budowę twierdzy Rumeli Hisary na europejskim brzegu Bosforu. Konstantyn podjął zabiegi o uzyskanie pomocy na zachodzie. Papież swoją ewentualną pomoc uzależnił od zaakceptowania postanowień unii florenckiej. Chodziło przede wszystkim o zjednoczenie obu Kościołów i uznania przez Konstantynopol prymatu papieża. Mieszkańcy miasta stanowczo się temu sprzeciwiali, mawiali wręcz, że wolą turecki turban niż papieską tiarę. Nie mniej jednak pod koniec 1452 r. do Konstantynopola, przybył legat papieski Izydor wraz z 200 łucznikami z Neapolu. Jego zadaniem było doprowadzenie do podpisania postanowień unii florenckiej.

Upadek Konstantynopola.

Mehmed II wkraczający do zdobytego Konstantynopola

Niedziele wielkanocną 1453 r. mieszkańcy stolicy spędzili w spokoju. Jednak następnego dnia, 2 kwietnia, pod murami miasta pojawiła się wielka armia sułtana Mehmeda. Według różnych źródeł armia osmańska liczona jest od 80 tysięcy do 200 tysięcy, natomiast armia obrońców około 8 tysięcy. Podstawowym problemem Konstantyna była mała ilość żołnierzy oraz długie mury. Od strony morza na wieść o przybyciu Osmanów rozłożony został wielki łańcuch, który uniemożliwił wpłynięcie do Złotego Rogu. Osmanowie przewyższali obrońców również w ilości posiadanych dział. Do legendy przeszła już olbrzymia armata puszkarza Urbana, który zbudował ją na polecenie sułtana Mehmeta. Według źródeł historycznych miała on mieć długość około 8 metrów, a kule o wadze 500 kilo każda. Mimo tak świetnego uzbrojenia Osmanom przez długi czas nie udało się zdobyć murów stolicy. Stało się to możliwe dopiero wtedy, kiedy grupka osmańskich żołnierzy zauważyła, że niewielka brama Kerkeporta jest otwarta. Przedzierając się przez nią zamieścili na murach Konstantynopola osmański sztandar, dodając siły wojsku sułtana. Ostatecznie udało im się zdobyć miasto 29 mają 1453 r. Natychmiast po wkroczeniu wojska rozpoczęto plądrowanie miasta, które zakończyło się na rozkaz sułtana. Mimo wielu poszukiwań nie odnaleziono ciała Konstantyna XI, co stało się tematem wielu legend. Tym mieszkańcom stolicy, którym udało się przeżyć Mehmed II pozwolił zostać w mieście oraz swobodnie wyznawać wiarę prawosławną. Stolica potężnego niegdyś imperium Rzymian stała się teraz stolicą Osmanów.

Dlaczego upadło Bizancjum?

Jan VI Kantakuzen

Upadek imperium bizantyńskiego spowodowało wiele przyczyn Jedną z głównych przyczyn upadku imperium były podboje dokonywane przez Osmanów, którzy wykorzystując słabości Bizancjum zajmowali jego ziemie. Kolejną ważnym powodem były spory wewnętrzne, które od wielu wieków nękały imperium W XIV w. cesarze rzymscy zamiast skupić się na usuwaniu zagrożenia zewnętrznego woleli walczyć między sobą. Bardzo dobrym przykładem jest walką pomiędzy dziadkiem a wnuczkiem. Chodzi tutaj o cesarza Andronika II, który został obalony przez własnego wnuczka w 1328 r. Kolejnym przykładem walk o władzę była rywalizacja pomiędzy Janem V a Janem Kantakuzenem. Trzecią przyczyną doprowadzającą do upadku państwa była nieufność Bizantyńczyków do zachodu. Po IV krucjacie mieszkańcy imperium widzieli w zachodzie wszystko co najgorsze, wszelkie próby pojednania spełzły na niczym. Po piąte do upadku przyczyniła się gospodarka. Czasy dynastii Komnenów zwiększyły ucisk podatkowy dla chłopów, którzy coraz bardziej byli wykorzystywani przez arystokrację. Kiedy prowincje anatolijskie dostawały się pod obce panowanie, mieszkający tam greccy chłopi nie buntowali się przeciwko obcej dominacji, ponieważ pod obcym zwierzchnictwem płacili mniejsze podatki. Bardzo ważna jest też rola Konstantynopola. Cesarzowie, aby utrzymać swoją władzę musieli „ przekupić” lud stolicy. Często wiązało się to z obciążeniem prowincji, która z czasem stała się mało wydajna. Wszystkie wyżej wymienione przyczyny w jakimś stopniu przyczyniły się do upadku Imperium Bizantyńskiego.

Spadkobiercy Bizancjum

Katastrofę Konstantynopola, przetrwało kilka państw nawiązujących do tradycji bizantyńskiej. Jednym z nich był Despotat Morei, gdzie po upadku miasta doszło do wojny domowej pomiędzy Tomaszem a Demetriuszem Paleologami. Ostatecznie Despotat upadł, podbity w 1460 r. przez Mehmeda II Fatiha. Kolejnym państwem nawiązującym do tradycji Bizancjum było Cesarstwo Trapezuntu, położone nad Morzem Czarnym. Państwo to za czasów panowania Jan IV Komnena (1429-1460) skutecznie opierało się zakusom osmańskich. Władca ten wchodził w sojusze anty osmańskie z Turkmenami z plemienia Białych Owiec. Po jego śmierci władzę objął jego brat Dawid, który nawiązując kontakty z zachodem liczył na zorganizowanie nowej wyprawy krzyżowej. Zwrócił się również do sułtana Mehmeda z prośbą o zmniejszenie daniny płaconej przez jego brata. Władca osmański, który nie mógł dalej tolerować działań Dawida, postanowił zbrojnie rozprawić się z Cesarstwem. Zimą 1460 r. siły osmańskie w liczbie 140 tysięcy przekroczyły granicę Cesarstwa Trapezuntu. Walka z agresorem trwała do 15 sierpnia 1461 r., kiedy to Dawid Komnen podpisał akt kapitulacji. Tym samym ostatnie bizantyńskie państwo upadło. Dawid wraz ze swoją rodziną został stracony w 1463 r. W XVI wieku spadkobiercami Bizancjum ogłosili się carowie Moskwy.

Bibliografia:

1. Angold M, Cesarstwo Bizantyńskie 1025-1204. Historia polityczna, Kraków 1993.
2. Angold M, Czwarta Krucjata, Warszawa 2006.
3. Gregory T.E, Historia Bizancjum, Kraków 2008.
4. Miller W., Trebizond, the Last Greek Empire of Byzantine Era 1204-1461, London 1926.
5. Nicol D., Konstantyn XI. Ostatni cesarz Rzymian, Gdańsk 2004.
6. Paleologowie. Warszawa: 2011, seria: Dynastie świata.
7. Runciman S., Upadek Konstantynopola 1453, Warszawa 1994.

^{Korekta: Diana Walawender
Redakcja merytoryczna: Iwona Górnicka}

1. Despotat Morei jest to państwo greckie istniejące  od 1308 do 1460 r. Pod zarząd Paleologów dostała się w 1383 r. Zazwyczaj zarządzali tam młodsi bracia panującego cesarza z dynastii Paleologów. Tytuł despoty Morei rezerwowano dla tego, który rezydował w stolicy tego państwa, Mistrze. [↩]