„Świętopełk Gdański” – M. Smoliński – recenzja

W próbie zrozumienia politycznej samodzielności Pomorza Gdańskiego względem ziem piastowskich w XIII wieku nie sposób ominąć postaci decydującej o tej relacji – Świętopełka zwanego Wielkim. Osobie księcia przyjrzał się bliżej prof. Marek Smoliński w swojej publikacji Świętopełk Gdański.

Autor jest adiunktem w Zakładzie Historii Średniowiecza Polski i Nauk Pomocniczych Historii na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Gdańskiego. W swoich badaniach skupia się nad dziejami zakonów rycerskich na Pomorzu, przede wszystkim joannitów, oraz działalności politycznej książąt pomorskich.

Praca miała obiektywnie przedstawić księcia średniowiecznego Pomorza Wschodniego i odpowiedzieć na pytanie, czy jego działalność wobec podległych mu włości oraz przedstawicieli dynastii rozbitego na dzielnice państwa Piastów była szlachetna i mądra czy też zdecydowanie nikczemna i przewrotna.

W pierwszym rozdziale poświęconym pochodzeniu rodu księcia autor wyraźnie wskazuje na rozbieżności w hipotezach odnośnie do książęcego lub namiestniczego pochodzenia rodu Sobiesławiców. Omawia życie i działalność przodków Świętopełka na tle konfliktów pomiędzy książętami piastowskimi w celu uzyskania niezależnego władztwa nad Pomorzem Gdańskim. W drugim rozdziale analizie został poddany okres po objęciu przez księcia władzy nad ziemią gdańską po śmierci jego ojca Mściwoja I, obejmujący m.in. nadania dla klasztoru cysterskiego w Oliwie, najazd Prusów na Pomorze i najbardziej dyskusyjny epizod – zjazd w Gąsawie i powody przypisywanego księciu pomorskiemu zabójstwa politycznego Leszka Białego, zwierzchnika książąt piastowskich. Samodzielna władza, przejawiająca się w insygniach książęcych, ekspansja na ziemie zachodniego Pomorza i ingerencja w sprawy pruskie – to jedne z tematów trzeciego rozdziału. Czwarty rozdział, ostatni, to przede wszystkim opis konfliktu z zakonem krzyżackim o utrzymanie zwierzchności nad ziemią gdańską i koncepcji rozszerzenia władztwa Świętopełka na wschodnich granicach jego dzielnicy.

Publikacja Marka Smolińskiego jest niewątpliwie wartościową pozycją, gdyż jako pierwsza w pełni przedstawia osobę bardzo wpływowego i niezależnego princepsa pomorskiego, analizując każdą zawartą w dziejach rozbitej dzielnicowo Polski wzmiankę na jego temat. Na duże uznanie zasługują szeroka analiza decyzji i motywów działań oraz geneza pochodzenia rodu Świętopełka. Drugi i czwarty z rozdziałów należą do najmocniejszych punktów książki, zarówno pod względem merytorycznym, jak i narracyjnym. Praca jest spięta wyraźną klamrą genezy rodu Sobiesławiców
i końcem rządów najbardziej wpływowego z książąt pomorskich.

Niemniej praca ma jedną, bardzo istotną wadę: w założeniu wstępnym autor wyraźnie daje znak, że jego publikacja jest przeznaczona także dla szerszego kręgu odbiorców i ma w sposób popularny przedstawić postać Świętopełka. Tymczasem wiele akapitów, zwłaszcza tych w pierwszym rozdziale, charakteryzuje się językiem zrozumiałym wyłącznie dla wprawnych badaczy genealogii książąt pomorskich. Czasami wyraźnie widać, że publikacji wręcz „brakuje” aparatu naukowego, co wówczas zmienia diametralnie założenie prof. Smolińskiego.

Czytelnik nieobyty w dziejach rozbicia dzielnicowego może łatwo zgubić wątek lektury. Da się to jednak usprawiedliwić w sposób obiektywny – XIII wiek w dziejach Polski to prawdziwy kocioł ambicji, intryg i waśni między Piastami. Autor z perspektywy Świętopełka próbuje nam przybliżyć czas prawdziwej „gry o tron” – nie tylko dzielnicy, lecz także całego państwa.

Plus/minus:

Na plus:

+ szeroka analiza postaci Świętopełka

+bogaty materiał źródłowy

+ narracja w 2. i 4. rozdziale publikacji

Na minus:

- zdecydowanie naukowy charakter pracy w stosunku do założenia we wstępie

- narracja w 1. rozdziale

Tytuł: Świętopełk Gdański

Autor: Marek Smoliński

Wydawca: Wydawnictwo Poznańskie

Rok wydania: 2016

ISBN: 978-83-7976-347-4

Liczba stron: 369

Okładka: miękka

Cena: 39,90 zł

Ocena recenzenta: 7/10

^{Korekta: Anna Rzepniewska}