Pięć faktów o Edwardzie VI

Edward VI jest najmniej znanym  spośród przedstawicieli dynastii Tudorów. Nie wsławił się w żadnej wojnie, nie zapisał się w pamięci Anglików. Zapewne dlatego, że nie zdążył. Przez większą część jego krótkiego panowania (przypadało na lata 1547–1553) władzę sprawowała Rada Regencyjna lub lord protektor. Warto jednak poznać chociaż kilka faktów na temat tego króla.

Edward VI

1. Wcale nie był taki chorowity

Edward VI zmarł mając niespełna 15 lat. Nic dziwnego, że jeżeli ktoś wyobraża sobie tego władcę, przed oczami ma chorowite dziecko, od początku skazane na krótki żywot. Tak jednak nie było. Urodzony w 1537 r. Edward nie zapadał na wyjątkowo wiele chorób. Jako dziecko chętnie spędzał czas aktywnie: polował, grał w tenisa, ćwiczył łucznictwo. Edward był jedynym synem Henryka VIII i dlatego był jego oczkiem w głowie. Monarcha oczekiwał regularnych raportów na temat rozwoju księcia. Wieści te zazwyczaj były pomyślne, dziecko rosło i rozwijało się, szybko pokonywało choroby. Nikt nie spodziewał się, że umrze w tak młodym wieku...

2. Wojna ze Szkocją o narzeczoną

Henryk VIII zdecydował, że jego syn poślubi królową Szkocji Marię Stuart. Pierwsze propozycje padły, gdy dziewczynka miała zaledwie cztery miesiące. Król Anglii chciał, aby Maria została przewieziona do Londynu i wychowywała się w królestwie swojego przyszłego męża. Królowa wdowa Maria Guise starała się grać na zwłokę, udając, iż rozważa tę ofertę. Musiała być szczególnie ostrożna, gdyż Anglicy sugerowali możliwość rozwiązania siłowego w razie odmownej odpowiedzi. Dodatkowo rozwijał się spór pomiędzy matką królowej a regentem hrabią Arranem, który wyraźnie sprzyjał małżeństwu Szkotki z Edwardem, lecz nie cieszył się poparciem arystokracji. Maria Guise mogła zaś liczyć na posiłki z Francji. W tej sytuacji także Arran starał się grać na zwłokę. Wówczas jednak cierpliwość Henryka VIII wyczerpała się.

1 lipca 1543 r. ostatecznie podpisano traktat w Greenwich, który zakładał, że Maria do 10. roku życia pozostanie w Szkocji, później zaś poślubi Edwarda i przybędzie do Anglii. Te ustępstwa nie zadowoliły królowej wdowy, która zabrała królową do trudno dostępnego zamku Stirling. 9 września 1543 r. odbyła się koronacja dziesięciomiesięcznej dziewczynki na królową Szkocji. Wpływy Marii Guise i jej francuskich doradców były coraz większe. Wtedy to Henryk VIII aresztował grupę szkockich kupców, a następnie spalił ich na stosie. Stało się to przyczyną unieważnienia traktatu z Greenwich.

Zimą 1543 i 1544 r. rozpoczęły się działania wojenne przeciwko Szkocji. Walki toczyły się po myśli Anglików, udało im się nawet splądrować Edynburg. W lutym 1545 r. ponieśli jednak klęskę pod Ancrum Moor. Wojna trwała dalej,  nie zakończyła jej nawet śmierć Henryka VIII. Edward VI, niedoszły mąż Marii Stuart, wstąpił na tron, a działania militarne w jego imieniu kontynuował lord protektor Somerset, czyli jego wuj Edward Seymour. Anglicy zyskiwali coraz większą przewagę. Maria Guise zdawała sobie sprawę, że musi działać szybko, jeśli nie chce, by jej córka została odesłana do Anglii. Nawiązała współpracę z Francją. Ustalono małżeństwo szkockiej królowej z delfinem Francji. Teraz należało jedynie niepostrzeżenie wywieźć dziecko z kraju. Ostatecznie w 1548 r. Maria Stuart opuściła Szkocję i udała się do Francji. Do swej ojczyzny wróciła jako wdowa dopiero w 1561 r. Edward VI od dawna już nie żył.

Thomas Cranmer

3. Koronacja

Edward VI był wychowywany na protestanckiego króla. W przeciwieństwie do swojego ojca, który poza nieuznawaniem władzy papieża pozostawał wierny doktrynie katolickiej, Edward wyznawał wiarę reformowaną. Już w pierwszych dnia jego panowania władzę przejął jego wuj Edward Seymour, wkrótce książę Somerset. Koronacja władcy od wieków była spektaklem pełnym symboli. Dlatego też uroczystość wstąpienia na tron zaledwie dziesięcioletniego władcy miała stać się manifestacją religijną.

Koronacja odbyła się 20 lutego 1547 r., przewodził jej arcybiskup Canterbury Thomas Cranmer. Pod pretekstem nieobciążania młodego władcy całą ceremonię znacznie skrócono, usuwając z niej to, co kojarzyło się z katolicyzmem. Ponadto Cranmer wprowadził do uroczystości elementy iście rewolucyjne. Wspólnie Edwardem Seymourem ukoronował władcę, któremu wytłumaczył, iż namaszczenie nie jest niezbędnym elementem, gdyż monarcha posiada władzę zesłaną mu przez Boga i samo namaszczenie olejkiem nie jest potrzebne do jej potwierdzenia. Króla wiąże przysięga, przed której złamaniem powstrzymuje go honor. Jako pomazaniec boży nie odpowiada za swoje postępowanie przed nikim oprócz Boga.

Koronacja Edwarda VI wskazywała, że jego rządy będą miały zupełnie inny charakter niż panowanie Henryka VIII. Zapowiadała także głębokie przemiany religijne, które faktycznie miały miejsce.

4. Powstanie Ketta

W XVI w. doszło do zmian w systemie gospodarczym kraju. Pojawiło się zjawisko grodzenia pastwisk, gdyż najbardziej opłacalnym sposobem wykorzystania ziemi była hodowla owiec, a wełnę najczęściej sprzedawano w Niderlandach. Wcześniejsze pola uprawne zamieniano w miejsca służące do wypasu owiec. Z tego powodu poprzedni dzierżawcy tych ziem pozostawali bez zajęcia. W 1549 r. wystąpili oni zbrojnie przeciwko grodzeniu. Na czele powstania, które wybuchło głównie na terenie Norfolk i Suffolk, stanęli bracia William i Robert Kett. Do stłumienia buntu została wysłana armia pod wodzą Johna Dudleya, hrabiego Warwick. Pokonał on słabo uzbrojonych chłopów, a przywódców rebelii powieszono.

Powstanie Ketta osłabiło jeszcze bardziej i tak nadwyrężoną pozycję Somerseta. Wkrótce  pozbawiono go tytułu lorda protektora i uwięziono w Tower. Władza przeszła w ręce Johna Dudleya. Chociaż w 1549 r. okazał on łaskę swojemu poprzednikowi, który został uwolniony i nawet powrócił do Tajnej Rady, to w następnym roku, na skutek swoich działań zmierzających do odzyskania władzy, został ponownie uwięziony. Tym razem oskarżono go o zdradę stanu i skazano na karę śmierci. Jego siostrzeniec Edward VI w dniu egzekucji zapisał w swym dzienniku suchą notatkę z informacją o śmierci księcia Somerset.

5. Próba zmiany sukcesji

Najbardziej kontrowersyjnym etapem sprawowania władzy przez  Edwarda VI jest schyłek jego panowania. Zgodnie z ustawą sukcesyjną z 1544 r., przegłosowaną przez parlament, w razie bezdzietnej śmierci Edwarda tron dziedziczyć miała księżniczka Maria, po niej jej siostra Elżbieta, następnie zaś korona miała przypaść potomkom siostry Henryka VIII Marii i jej męża Charlesa Brandona. Młody król jednak zdawał sobie sprawę, że z powodu postępującej choroby nie doczeka się następcy. Wychowany w protestanckiej wierze głęboko wierzył, że jego obowiązkiem jest zachowanie prawdziwej wiary w Anglii. Jego następczyni zaś otwarcie wyznawała katolicyzm. Aby zabezpieczyć reformy religijne, Edward zdecydował się dokonać swoistego zamachu stanu.

Swój plan dotyczący następstwa tronu zawarł w dokumencie zwanym My device for Succession. Według niego tron miał przypaść potomkom siostry Henryka VIII Marii Tudor. W pierwotnej wersji miał to być męski potomek wnuczek Marii Tudor, córek Frances Brandon. Ostatecznie jednak z powodu coraz bardziej pogarszającego się stanu zdrowia, Edward zmienił zapis, dzięki czemu korona mogła przypaść najstarszej córce Frances Brandon Jane Grey. Dokument przedstawiono prawnikom, lord najwyższy sędzia stwierdził, że jest on niezgodny z aktem sukcesyjnym Henryka VIII i jego podpisanie wiązałoby się ze zdradą stanu. Ostatecznie zmienił zdanie, ale dopiero wtedy, gdy król obiecał łaskę każdemu, kto podpisze akt.

21 czerwca 1553 r. dokument został oficjalnie uznany przez Tajną Radę, a zwołany na październik parlament miał go ostatecznie usankcjonować. Edward VI nie doczekał jednak tych obrad, gdyż zmarł 6 lipca 1553 r.. Książę Northumberland, działając w myśl woli króla, doprowadził do proklamowania Jane Grey królową, która była żoną jego syna. Jej panowanie trwało jedynie dziesięć dni, kiedy to uzurpatorkę pokonała siostra Edwarda Maria.

Do dzisiaj trwają spory, czyim pomysłem było takie odwrócenie sukcesji. Czy wszystkie zmiany inspirował rządny władzy książę Northumberland, czy inicjatywa wyszła od króla? Nie sposób udzielić jednoznacznej i pewnej odpowiedzi. Wydaje się, że zmiany były pomysłem Edwarda VI, które Northumberland starał się w pełni wcielić w życie. On też zapłacił najwyższą cenę za podjęte przez siebie działania, został bowiem stracony za zdradę.

Bibliografia:

1. Graham R., Niezawiniona tragedia Marii Stuart, Warszawa 2009.
2. Hutchinson R., Ostatnie lata panowania Henryka VIII, Warszawa 2005.
3. Kowalska Z., Lady Jane Grey – prawowita królowa, czy uzurpatorka? Kwestia angielskiej sukcesji w 1553 r., „Przegląd Nauk Historycznych” 2012, R. XI, nr 2.
4. Pollard A.F., Henryk VIII, Warszawa 1975.
5. Starkey D. Elżbieta I. Walka o tron, Warszawa 2007.
6. Zins H., Historia Anglii, Wrocław 1971.

Więcej o historii Anglii przeczytasz klikając na poniższą grafikę:

^{Korekta: Edyta Chrzanowska}