11 ciekawostek o Janie Kazimierzu

Ostatni polski Waza panował w latach 1648–1668. W okresie tym Rzeczpospolita była w dramatycznym położeniu. Król musiał walczyć z buntem Chmielnickiego, Rosją, Szwecją oraz z rokoszanami. Była to jedna z najbarwniejszych postaci na polskim tronie. Jeszcze przed objęciem władzy królewicz wiódł ekscytujące życie. Miał zostać kardynałem i wicekrólem Portugalii, a skończył w więzieniu. Przeprowadził Polskę przez najtrudniejszy dla niej okres w XVII w.

1. 

   Jan Kazimierz

   W latach 20. XVII w. Zygmunt III bardziej faworyzował Jana Kazimierza niż pierworodnego Władysława. Wydawało się, że król upatrywał w młodszym synu swego następcę. Działo się to za sprawą Konstancji, która była drugą żoną Zygmunta III. Władysław był dla niej pasierbem, Jan Kazimierz natomiast - pierworodnym. Podczas choroby króla, w 1626 r., wystąpiono z projektem wyznaczenia jego zastępcy. Proponowano, aby został nim Jan Kazimierz. Pomysł został natychmiast odrzucony przez oburzoną szlachtę, która upatrywała w nim wstęp do elekcji vivente rege.

2. Przyszły król posiadał duże doświadczenie wojenne. Jeszcze za życia ojca wziął udział w walkach ze Szwedami w Prusach (1629). Następnie uczestniczył w wojnie smoleńskiej (1632–1634). W czasie wojny trzydziestoletniej dowodził cesarskimi kirasjerami i polskimi ochotnikami w Alzacji.
3. Jan Kazimierz miał zostać wicekrólem Portugalii. Przystał na ten pomysł po tym, jak nie otrzymał od Habsburgów żadnego lenna. Podczas podróży do Hiszpanii został aresztowany we Francji, która prowadziła wówczas wojnę z Hiszpanią. Kardynał Richelieu uznał, że przyszły wicekról Portugalii jest hiszpańskim szpiegiem i nakazał aresztować go. Jan Kazimierz przebywał we francuskim więzieniu od maja 1638 r. do początku 1640 r. Wolność odzyskał dzięki wstawiennictwu brata.
4. W 1643 r. wstąpił do zakonu jezuitów. Nie wytrzymał jednak w tym postanowieniu. Choć nie otrzymał święceń, został kardynałem. W 1647 r., mając widoki na zostanie królem, zrezygnował z tej godności.
5. Podczas elekcji Jan Kazimierz otrzymał wsparcie polityczne od Bohdana Chmielnickiego. Dowódca powstania uznał, że spośród wszystkich kandydatów Waza najlepiej zagwarantuje spełnienie jego postulatów.
6. Żoną ostatniego Wazy na tronie polskim była Ludwika Maria, wdowa po Władysławie IV. Był to związek z rozsądku. Jeszcze przed elekcją Jan Kazimierz obiecał małżeństwo w zamian za poparcie polityczne. Senat wyraził zgodę kierując się aspektami ekonomicznymi. Taniej było ożenić króla z wdową niż szukać nowej małżonki za granicą. Królowa odgrywała nieporównywalnie większą rolę w państwie niż podczas pierwszego małżeństwa. Spowodowane to było częstymi depresjami władcy, który był wówczas wyręczany przez małżonkę
7. Jan Kazimierz dowodził i zwyciężył w największej bitwie XVII-wiecznej Europy. W 1651 r. pod Beresteczkiem starły się wojska kozacko-tatarskie z polskimi. Szacuje się, że w batalii wzięło udział około 160 000 żołnierzy.
8. Za panowania Jana Kazimierza miał miejsce wielki bunt szlachty, nazywany od nazwiska przywódcy rokoszem Lubomirskiego. Oskarżony o zdradę magnat stanął na czele opozycji. W 1666 r. rokoszanie pokonali pod Mątwami wojska królewskie. Przerażona rozlewem krwi szlachta wymusiła na królu i magnacie zawarcie kompromisu.
9. W 1661 r. oraz w 1668 r. wygłosił mowy, w których przewidywał możliwość rozbioru Rzeczpospolitej przez Austrię, Prusy oraz Rosję.
10. W 1668 r. Jan Kazimierz abdykował. Przyczyny tej decyzji były złożone. Jedną z głównych była pogłębiająca się depresja króla. Jego stan psychiczny pogorszył się po śmierci żony w maju 1667 r. Wielką rolę odegrała również dyplomacja francuska. Po upadku projektu elekcji vivente rege Wersal namawiał Jana Kazimierza do abdykacji, dzięki której wzrosłyby szanse Wielkiego Kondeusza na objęcie tronu w Polsce.
11. Ostatnie lata życia spędził we Francji, gdzie został opatem w Saint-Germain-des-Prés. Opactwo było niezwykle dochodowe, co pozwoliło byłemu królowi żyć godnie.

Bibliografia:

1. Markiewicz M., Historia Polski 1492‒1795, Kraków 2002.
2. Wisner H., Zygmunt III Waza, Wrocław 2006.
3. Wójcik Z., Jan Kazimierz Waza, Wrocław 1997.

^{Korekta: Aleksandra Czyż}