„Wojna wywiadów 1914‒1945. Walka w eterze” – P. Matthews – recenzja

W serii „Sekrety historii” wydawnictwa RM ukazała się kolejna warta uwagi pozycja. Jest nią książka Petera Matthewsa Wojna wywiadów 1914‒1945. Walka w eterze, przedstawiająca zmagania sił wywiadowczych państw biorących udział w I i II wojnie światowej.

Rozpocznijmy od przedstawienia sylwetki autora. Niestety niewiele o nim wiadomo. Jak sam o sobie napisał we wstępie, jest byłym wojskowym urodzonym w nadmorskim mieście Portsmouth w Wielkiej Brytanii. Od 1947 r. służył w armii brytyjskiej w Berlinie, gdzie pełnił m.in. służbę wartowniczą w więzieniu Spandau dla zbrodniarzy hitlerowskich. Poznał tam byłych oficerów hitlerowskiego wywiadu i wojsk radiotelegraficznych, którzy pomagali wojskom amerykańsko-brytyjskim w walce ze Związkiem Socjalistycznych Republik Sowieckich. Autor właśnie od nich czerpał wiadomości do swojej książki.

Publikacja Petera Matthewsa została pierwszy raz wydana w 2013 r. w Wielkiej Brytanii, pod tytułem Sigint. The secret history of signals intelligence 1914‒19451 przez wydawnictwo „The History Press”. W Polsce po raz pierwszy ukazała się w 2015 r. nakładem wydawnictwa RM2.

Autor rozpoczyna książkę od wprowadzenia czytelnika w historię pierwszych połączeń telegraficznych. Przedstawia pierwsze zmagania pomiędzy wywiadami państw w XIX w. oraz opisuje powstawanie pierwszych szyfrów, kodów i kluczy i próby ich łamania przez przeciwnika. Ciekawym aspektem jest kwestia opisu przez Petera Matthewsa opinii polityków na temat wywiadu na przełomie wieków. Powyższym kwestiom poświęcony jest pierwszy, drugi i trzeci rozdział.

Od czwartego rozdziału rozpoczyna się właściwa część książki. Następne cztery rozdziały poświęcone są zmaganiom służb wywiadowczych w okresie I wojny światowej. Na uwagę zasługuje rozdzielenie walk w powietrzu oraz na morzu. Rozdział ósmy poświęcony został okresowi międzywojennemu. Zaznaczam, iż tutaj czuję niedosyt, ponieważ dwadzieścia lat pomiędzy wojnami autor zawarł tylko na dwudziestu siedmiu stronach. Matthews mógłby w tym rozdziale opisać chociażby takie wydarzenia jak: przygotowanie wywiadowcze nazistowskich Niemiec do zajęcia Nadrenii, Anschluss Austrii czy zmagania włoskie w Abisynii i w Albanii, a nawet współpracę polskiej „dwójki„ z wywiadem japońskim przeciwko Sowietom oraz wiele innych wydarzeń z lat 1918‒1939. Uważam, że rozdział ten został potraktowany po macoszemu. Najbardziej interesowałyby mnie właśnie te lata, ponieważ w dotychczasowej historiografii brakuje opracowania ”wojny wywiadów” w okresie międzywojennym, a opracowań obydwu wojen, gdzie pojawia się omawiana kwestia, jest już wiele na polskim rynku.

Ostatnie trzy rozdziały poświęcone są II wojnie światowej. Autor rozdzielił wydarzenia wojenne na trzy części. Pierwsza dotyczy początków wojny, od 1939 r. (zajęcia Czechosłowacji i kampanii wrześniowej) do 1941/1942 r., czyli do wojny ze Związkiem Sowieckim oraz desantu wojsk alianckich na wybrzeżu dzisiejszego Maroka i Algierii. Część druga traktuje o zmaganiach od operacji „Barbarossa„ do operacji „Overlord„, natomiast trzecia i zarazem ostatnia rozpoczyna się od lądowania sił sprzymierzonych w Normandii, a kończy się wraz z kapitulacją Niemiec w maju 1945 r. Ponownie czegoś mi zabrakło ‒ walki wywiadu niemieckiego z ruchem oporu. Co prawda przedstawiono działania wywiadowcze w stosunku do partyzantów w Skandynawii, ale pytanie: dlaczego Norwegia i Dania? Ruch oporu na północy był słaby. Autor nie opisał ”walki w eterze” z ruchem oporu w Polsce, na Bałkanach, na okupowanych przez hitlerowskie Niemcy terenach Związku Sowieckiego czy też zmagań z francuskim Resistance. Wielka szkoda, zważywszy także na to, iż autor nie przedstawił walki niemieckiego wywiadu z włoskim, kiedy to Benito Mussolini został obalony, a Włochy przeszły na stronę aliantów.

Podsumowując, praca Petera Matthewsa ma wiele niedociągnięć. Jednak autor sam usprawiedliwia się we wstępie, iż tekst stanowi zaledwie zarys problematyki. Muszę także zaznaczyć, że pozycja ta nie może aspirować do miana publikacji naukowej, ponieważ brak w niej przypisów. Chociaż autor przytacza cytaty z dokumentów, to brak podanej sygnatury oraz archiwum, w którym się znajduje, ponadto publikacja posiada nikłą bibliografię ‒ zaledwie jednostronicową. Autor zaznacza, że korzysta ze wspomnień byłych oficerów niemieckiego wywiadu, których poznał, wobec tego powinien zaznaczyć w bibliografii swojego rozmówcę oraz podać datę, kiedy przeprowadzał z nim wywiad lub słuchał relacji. Pomimo to książkę poleciłbym każdemu, kto interesuje się problematyką „wojny wywiadów„, a także historią II wojny światowej. Mimo że publikacja posiada wady, to jednak, co warte zauważenia, książka przedstawia „wojnę wywiadów„ od strony państw Osi, tj. hitlerowskich Niemiec, Włoch czy Japonii. Na uwagę zasługuje także skrótowe przedstawienie struktury wywiadów poszczególnych państw występujących w książce. Ponadto na korzyść działa to, że nie znajdziemy tu historii a’la James Bond, nie jest to tekst ”sensacyjny”. Jeżeli książka jest zarysem problematyki wywiadu sygnałowego, to spełnia swoją rolę. Miejmy nadzieję, że w niedalekiej przyszłości jakiś badacz podejmie się dogłębnego zbadania problemu.

Plus/minus:

Na plus:

+ ciekawy temat książki

+ przedstawienie zmagań wywiadowczych ze strony państw osi

+ przystępność tekstu

+ duża czcionka

+ solidne wydanie

+ nie jest tekstem typu „sensacyjnego”

Na minus:

- nikła bibliografia

- brak informacji o autorze

- brak przypisów

- książka bazująca w większości na wspomnieniach

Tytuł: Wojna wywiadów 1914‒1945. Walka w eterze

Autor: Peter Matthews

Wydawca: Wydawnictwo RM

Rok wydania: 2015

ISBN: 978-83-7773-341-7

Liczba stron: 316

Okładka: miękka

Cena: ok. 30 zł

Ocena recenzenta: 6/10

^{Redakcja merytoryczna: Aleksandra Cyfrowicz}

^{Korekta: Aleksandra Czyż}

1. P. Matthews, Sigint. The secret history of signals intelligence 1914‒1945, Brimscombe, Stroud 2015, s. 256. [↩]
2. P. Matthews, Wojna wywiadów 1914‒1945. Walka w eterze, Warszawa 2015, s. 316. [↩]