Kösem. Wielka miłość sułtana

Choć do sułtańskiego haremu trafiła jako niewolnica, szturmem zdobyła serce padyszacha i została jego żoną. Podążając śladami innej pięknej sułtanki, Roksolany, nie wahała się sięgnąć po władzę stając się jedną z najpotężniejszych kobiet w historii Imperium Osmańskiego.

Sułtanka, którą świat poznał jako Mâhpeyker Kösem przyszła na świat w 1590 roku, a na chrzcie otrzymała imię Anastazja. Niestety, tak jak w przypadku innych żon sułtana, nie wiadomo praktycznie nic o jej życiu przed trafieniem do haremu. Najprawdopodobniej Anastazja była córką księdza, choć nie można mieć co do tego dzisiaj pewności. Przyjęło się, że z pochodzenia była Greczynką, a wychowała się na wyspie Tinos. Zapewne prowadziła tam skromne, ale spokojne życie i nic nie mogło przygotować jej na horror, z jakim przyszło się jej zmierzyć.

Sułtanka Kösem / licencja CC BY-SA 4.0

W haremie

W wieku zaledwie piętnastu lat Anastazja została porwana ze swojej wyspy. Nie był to żaden wyjątek, gdyż od dziesięcioleci młode europejskie dziewczęta były porywane, aby trafiać na tureckie targi niewolników. Te, które miały więcej szczęścia ostatecznie znajdowały schronienie w sułtańskim haremie w pałacu Topkapı, inne nie mogły być pewne, jaki będzie ich los, często były sprzedawane i przenoszone z miejsca na miejsce. Anastazja, pomimo tego, że została potraktowana jak towar, ostatecznie należała do tej pierwszej grupy.

Sułtan Ahmed I był rówieśnikiem Anastazji, życie także go nie oszczędzało. Co prawda, był wielkim padyszachem, ale został nim w wieku zaledwie trzynastu lat. Niedoświadczony i zagubiony przeszedł na początku swoich rządów ciężkie chwile i musiał udowodnić, że szybko dojrzał. Historycy często przypisują jego sukcesy i zmianę, jaka w nim zaszła kobiecie, która stała w jego cieniu i nie chodzi tu wcale o jego matkę, sułtankę Handan, lecz o miłość jego życia.

Anastazja pojawiła się w haremie i zapewne, tak jak większość uprowadzonych niewolnic, doświadczyła wielu nieprzyjemnych chwil i upokorzeń tak nagle zostając odartą ze swojego „ja”. Mimo to w końcu odnalazła swoją drogę, być może za sprawą sułtanki Safyie, babki Ahmeda, która pomimo tego, że została pozbawiona oficjalnej władzy wraz ze śmiercią swojego syna, to nie miała zamiaru składać broni. Możliwe, że to właśnie ona zauważyła piękną młodą Greczynkę, która pojawiła się w pałacu i postawiła ją na drodze sułtana. Nie ma wątpliwości, że Anastazja zrobiła na Ahmedzie ogromne wrażenie, który choć dopiero niedawno odkrył swój pociąg do kobiet, to już doczekał się swojego pierwszego syna i następcy tronu, Osmana. Jednak Mahfiruz, matka małego księcia i czerkieska piękność, nie zdobyła jego serca, chociaż najprawdopodobniej dała mu także inne dzieci. W seraju było miejsce dla wielu kobiet, a sułtan oprócz żon mógł mieć też wiele nałożnic, które kolejno wydawały na świat dzieci. Mahfiruz musiała więc od początku zdawać sobie sprawę z tego, że nie będzie jedyną dla Ahmeda. Czy spodziewała się jednak, że pojawi się ktoś, kto całkowicie jej go odbierze?

Ahmed I

Serce padyszacha

Ahmed I oszalał z miłości dla niezwykle pięknej i ujmującej Anastazji, której nadał nowe imię – Mâhpeyker, czyli „okrągła niczym księżyc twarz”, jaką posiadała. Później stała się bardziej znana jako Kösem (przewodniczka stada) i to imię również zapewne nadał jej sam sułtan. Dziewczyna była równie oczarowana padyszachem, jak on nią i nie ma się czemu dziwić – olśniło ją bogactwo, siła i potęga władcy, który pragnął uchylić jej nieba. Para nie marnowała czasu i bardzo szybko na świecie pojawiło się ich pierwsze dziecko. Niestety dla Kösem nie był to chłopiec, lecz dziewczynka, której nadano imię Ayşe. Następny urodził się Mehmed, choć nie ma do końca pewności, czy to jego Kösem nie wydała na świat jako pierwszego. Faktem jest, że w sumie była ona w ciąży wiele razy i wydała na świat około jedenaściorga dzieci, choć jak co do wielu innych spraw, tak i tu nie można być pewnym konkretnej liczby.

Już po narodzinach pierwszego dziecka Kösem otrzymała zaszczytny tytuł Haseki Sultan, a więc oficjalnej nałożnicy sułtana i matki księcia, nie był to jednak koniec zaszczytów. Zakochany Ahmed chciał wynieść ją na piedestał, dlatego podjął ważną decyzję i wziął z nią ślub. Myliłby się ten, kto myśli, że sułtan z reguły ma wiele żon – tak naprawdę niewielu władców Imperium Osmańskiego zdecydowało się na taki krok i ożeniło się ze swoją haseki, a większość ich kobiet było po prostu niewolnicami i nałożnicami. Być prawowitą małżonką sułtana to niewyobrażalny zaszczyt, który mógł być efektem tylko prawdziwej miłości, która wygrywała z tradycją i ten honor spotkał właśnie piękną Kösem. Teraz sułtanka miała wielką władzę, szczególnie, że z Ahmedem dzieliła nie tylko rozkosze łoża, lecz była także jego powiernicą i doradcą. Sułtan liczył się z jej zdaniem, słuchał jej, a wpływy jego żony wciąż rosły. Zdobywała w ten sposób szacunek, ale także wielu wrogów, jak każda kobieta, która posiadała zbyt wielką władzę i trzymała serce samego władcy w swoich rękach. Jak twierdził poseł Cristeforo Valier, który odwiedził Stambuł w 1616 r., Kösem „jest w stanie wymusić na sułtanie wszystko, co chce, i jest niepodzielną władczynią jego serca, a on niczego nie potrafi jej odmówić.1”

Droga po władzę

Kochana i wielbiona przez sułtana, w dodatku jego prawowita małżonka i matka książąt, Kösem powinna spać spokojnie. Niestety, w seraju nie było na to miejsca. Pozycja jej samej była niepodważalna i zupełnie nikt nie mógł jej zaszkodzić – nawet kolejne nałożnice, które z czasem pojawiały się w sypialni Ahmeda i czasem nawet dawały mu dzieci. Sułtanka była pewna jego miłości i nie musiała się obawiać jej utraty, tak samo jak słynna żona Sulejmana Wspaniałego, Roksolana. Mimo to jedno wciąż nie mogło dać jej spokoju – Mahfiruz i jej syn Osman.

Co z tego, że Kösem była matką kilku książąt, skoro to Osman był pierworodnym Ahmeda i to on miał kiedyś zasiąść na tronie? I to właśnie Mahfiruz, a nie Kösem w przyszłości będzie Valide Sultan, czyli Sułtanką Matką, najpotężniejszą kobietą w Imperium. Potężna żona sułtana nie mogła się z tym pogodzić. Czas mijał, a ona z uroczej młodziutkiej dziewczyny, którą pokochał padyszach, stała się dojrzałą, pożeraną przez ambicje kobietą. Swojej konkurentki pozbyła się z seraju, kiedy to ich konflikt rozgorzał na dobre i Mahfiruz uraziła Kösem, być może nawet ją zaatakowała, a Ahmed stanął po stronie swojej ukochanej i wygnał matkę swego następcy z pałacu. To jednak nie mogło wystarczyć sułtance Kösem, która marzyła o tym, żeby to jej syn stał się kiedyś władcą Imperium Osmańskiego.

Sułtan Ahmed zmarł w 1617 roku pokonany przez tyfus. Był to ogromny cios dla jego małżonki, która darzyła go prawdziwym uczuciem, ale nie było czasu na rozpacz – trzeba było działać. Kösem, która od lat miała wielki wpływ na Ahmeda przekonała go najpierw do tego, aby zniósł zwyczaj, pozwalający nowym władcom na pozbawienie życia ich młodszych braci, dzięki czemu wciąż żył brat zmarłego, Mustafa. Był on więźniem, trzymanym w zamknięciu na polecenie sułtana, który nie mógł pozwolić sobie jednak na to, aby potencjalny konkurent chodził wolno i spiskował przeciwko niemu. Odosobnienie odbiło się negatywnie na zdrowiu psychicznym Mustafy, który nie był przy zdrowych zmysłach, lecz dla sułtanki Kösem i tak był on lepszym kandydatem na padyszacha niż syn znienawidzonej rywalki, dlatego też to właśnie jej przypisuje się często przekonanie Ahmeda do ustanowienia zasady senioratu, która przyznawała tytuł następcy nie najstarszemu synowi, lecz najstarszemu mężczyźnie z rodu. W tym wypadku był nim właśnie szalony książę Mustafa, który z oczywistych względów nie był w stanie utrzymać władzy. Dwukrotnie.

Murad IV

Valide

Kösem chciała mieć wpływ na sułtana Mustafę I i jego matkę, lecz było to trudne ze względu na chorobę padyszacha. Wkrótce został odsunięty przez swojego bratanka, Osmana, który jednak stracił władzę i życie z rąk niezadowolonych janczarów. Najwyraźniej nawet oni woleli na tronie szalonego Mustafę, ale ten kompletnie nie nadawał się do roli władcy i w wyniku manipulacji Kösem ostatecznie zrzekł się tronu na rzecz jej syna, Murada.

Jeśli sułtanka myślała, że od teraz wszystko będzie dobrze, a ona doczeka spokojnej starości pod rządami swego syna, to grubo się myliła. Na samym początku wszystko układało się po jej myśli – Murad miał zaledwie jedenaście lat i ktoś musiał rządzić w jego imieniu, co z wielką radością sama czyniła. Stała się tym samym pierwszym w historii Imperium Osmańskiego regentem płci żeńskiej i zdobyła ogromną władzę, o jakiej mogły tylko pomarzyć inne kobiety. Jej wpływ, jaki miała na syna utrzymywał się przez wiele długich lat, jednak ostatecznie musiała pogodzić się z ogromną stratą – Murad zmarł w wieku dwudziestu ośmiu lat po tym, jak wprowadził do Imperium choć trochę stabilizacji. Mimo to na łożu śmierci padł z jego ust ostatni rozkaz – pozbawić życia jego brata Ibrahima, który tak samo jak jego wuj Mustafa, był zamknięty i pozbawiony kontaktu ze światem. Można powiedzieć, że i tak miał szczęście, bo postrzegany jako niepoczytalny i niegroźny dla Murada  został przy życiu, w przeciwieństwie do reszty swoich braci. Rozkaz umierającego sułtana nigdy nie został wykonany, a Ibrahim ostatecznie zajął jego miejsce.

Rządy sułtana Ibrahima trwały osiem lat i nie był to dobry okres. Ostatni syn Kösem coraz częściej tracił kontakt z rzeczywistością i nie zdawał sobie sprawy z konsekwencji swoich decyzji. Co prawda doczekał się dzieci, lecz nie szanował zbytnio ich matek, w tym także Turhan Hatice, która była matką chłopca, który zajął w końcu jego miejsce, Mehmeda. Stracił za to głowę dla sporych rozmiarów odaliski, dla której pozbawił życia wszystkie swoje niewolnice. Nie chciał, żeby ukochana była zazdrosna.

Ibrahim został obalony, a następnie pozbawiony życia, a w spisku najprawdopodobniej maczała palce jego matka. Świadoma tego, że ma nikły wpływ na syna, Kösem wolała na tronie ujrzeć swego wnuka. Była pewna, że zarówno chłopiec jak i jego matka są na tyle słabi, aby dać sobą kierować, jednak tym razem się przeliczyła. Sułtanka Turhan nie chciała oddać władzy, czego ambitna Kösem nie mogła znieść – liczył się tylko przywództwo, więc trzeba było pozbyć się problemu, to jest synowej oraz Mehmeda, a na jego miejscu posadzić drugiego, mniej samodzielnego wnuka. To się jednak nie udało – sama wpadła w swoją pułapkę i została uduszona zasłoną lub, jak twierdzą inni, swoimi własnymi, długimi włosami.

Bibliografia:

1. Kumrular Ö., Sułtanka Kösem. Władza i intrygi w haremie, Warszawa 2016.
2. Kienzler I., Imperium Osmańskie we władzy kobiet. Dzieje Anastazji-Kösem, Warszawa 2016.
3. Łątka J. S., Tajemnice Haremów, Poznań 2015.
4. http://www.dailysabah.com/feature/2015/09/18/the-woman-who-oversaw-3-generations-of-the-ottoman-empire, dostęp z dnia 12.04.2017 r.
5. https://historia.org.pl/2016/07/14/10-faktow-o-sultance-kosem/, dostęp z dnia 12.04.2017 r.

Czytaj także:

• Imperium Osmańskie w czasach sułtanki Kösem
• Roksolana (Hürrem). Słowiańska ulubienica sułtana Sulejmana Wspaniałego
• Sulejman Wspaniały. Zagroził chrześcijaństwu i był twórcą potęgi Imperium Osmańskiego
• 10 faktów o sułtance Kösem
• Mihrimah – słońce i księżyc sułtana Sulejmana
• Valide Sultan – najwybitniejsze sułtanki
• Władza w Imperium Osmańskim
• „Złota klatka” – narzędzie do produkcji szalonych sułtanów
• 10 ciekawostek o Muradzie IV

^{Redakcja merytoryczna: Grzegorz Antoszek
Korekta językowa: Patrycja Grempka}

Więcej informacji na temat sułtanki Kösem oraz jej rządów znajdziecie w jej obszernej biografii Sułtanka Kösem. Władza i intrygi w haremie autorstwa Özlem Kumrular. Książka na polskim rynku ukazała się nakładem wydawnictwa Laurum.

1. Pierce L.P., Harem-i Humayun. Osmanli Imparatorlugu’nda Hukumranlik ve Kadnlar, cytat za: Kumrular Ö., Sułtanka Kösem. Władza i intrygi w haremie, Warszawa 2016, s. 24. [↩]