„Chłopiec w pasiastej piżamie” – J. Boyne – recenzja

Dwóch chłopców, których tylko zrządzenie losu postawiło po przeciwnych stronach drutu kolczastego. Urodzeni tego samego dnia, miesiąca i roku, ale w skrajnie różnych rodzinach. Choć nikt nie wybiera sobie matki, ojca, dziadka czy babci, to jednak w życiu Brunona i Szmula to właśnie ich pochodzenie zdeterminowało, gdzie obecnie się znajdują. Jeden po stronie katów, drugi – ofiar. Czy przekroczenie przez jednego z nich granicy światów zmieni cokolwiek?

John Boyne jest irlandzkim pisarzem, który tworzy zarówno dla dorosłych, jak i dla młodszych czytelników. Chyba najbardziej znaną powieścią jego autorstwa jest Chłopiec w pasiastej piżamie, która doczekała się w 2008 r. ekranizacji. Obecnie nakładem wydawnictwa Replika ukazało się drugie polskie wydanie tej książki. I choć tyle już powiedziano o Chłopcu to jednak wciąż na nowo dostrzegane są ukryte w nim treści.

Na pierwszy rzut oka powieść Boyne’a wydaje się dość banalną historią o dwóch chłopcach: Niemcu Brunonie i Żydzie Szmulu. Ojciec Brunona zostaje awansowany i wbrew oporom syna przenosi się z Berlina do Po-świecia. Chłopiec musi zostawić wszystko, co do tej pory wypełniało jego dziewięcioletni świat: przyjaciół, ukochanych dziadków i znane sobie miasto. W porównaniu do jego rodzinnej okolicy Po-świecie okazuje się dość egzotyczną i raczej nudno-smutną miejscowością. Z okna pokoju Brunona widać rzędy baraków i mieszkających w nich dziwnych ludzi ubranych w pasiaste piżamy. Podczas jednej z wypraw odkrywczych wzdłuż ogrodzenia spotyka małego, wychudzonego Szmula. Od tej pory większość dni spędza rozmawiając ze swoim nowym przyjacielem. Mimo iż dzieli ich ogrodzenie, stają się sobie bardzo bliscy.

Choć czytelnik doskonale wie, że ojciec Brunona jest komendantem obozu koncentracyjnego, a Szmul małoletnim więźniem, to jednak ani razu takie stwierdzenie nie pada w rozmowach chłopców. Cała narracja prowadzona jest z perspektywy i możliwości poznawczych dziewięciolatków. Język jest prosty i czytelny, niekoniecznie trzeba znać wiele faktów historycznych, by móc zrozumieć opisywane realia. Można powiedzieć, że całość powieści cechuje dziecięca naiwność. Szmul, który nauczył się na własnej skórze, że jego pochodzenie czyni go gorszym, zostaje przewodnikiem Brunona po doktrynie rasowej. Skonfrontowanie dwóch różnych obrazów wojny pozwala obu chłopcom na odkrycie, że jest jeszcze inny świat niż ten po ich stronie drutów.

W końcu nadchodzi dzień, w którym Bruno postanawia wejść do świata swojego przyjaciela. Dobrowolnie przebiera się w pasiastą piżamę i przechodzi pod ogrodzeniem. Jego pobyt w obozie kończy się jednak zamknięciem w baraku wraz z innymi więźniami. Syn komendanta znika i pozostaje po nim tylko kupka porzuconych przy ogrodzeniu ubrań. Można bez trudu domyślić się, że Bruno i Szmul zostali zagazowani. Jednak i tutaj narracja konsekwentnie nie wykracza z raz wyznaczonego toru.

Chłopiec w pasiastej piżamie jest opowieścią pełną alegorii i pytań. Postacie małych chłopców, których dzieli tylko miejsce urodzenia i narzucony odgórnie podział rasowy, stają się katalizatorem problemów, które co jakiś czas odnawiają się w rozmaitych społecznościach. Pomimo optymistycznych końcowych zdań: „Rzecz jasna, zdarzyło się to wszystko dawno temu i nie powtórzy się już nigdy. Na pewno nie w naszych czasach”1 każdy czytelnik doskonale zdaje sobie sprawę, że podobne historie dzieją się cały czas.

Choć w recenzowanej pozycji nie ma zbyt wiele szczegółowej zgodności z historią niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych, to jednak jest ona najlepszą alegorią osadzoną w tych realiach. Niekonwencjonalne podejście, jakim jest spojrzenie oczami dziecka na okrucieństwo świata, powoduje, że publikacja zdecydowanie wyróżnia się spośród innych książek o podobnej tematyce. Chyba nikt nie pozostanie wobec niej obojętny.

Plus minus:

Na plus:

+ sposób prowadzenia narracji

+ poruszenie problemu ponoszenia odpowiedzialności za pochodzenie

+ refleksyjność

+ łagodny ton

Na minus:

- brak

Tytuł: Chłopiec w pasiastej piżamie

Autor: John Boyne

Wydawca: Replika

Rok wydania: 2017

ISBN: 978-83-7674-586-2

Liczba stron: 208

Okładka: miękka ze skrzydełkami

Cena: 32,90 zł

Ocena recenzenta: 9/10

^{Redakcja merytoryczna: Zuzanna Świrzyńska}

^{Korekta językowa: Aleksandra Czyż}

1. J. Boyne, Chłopiec w pasiastej piżamie, Zakrzewo 2017, s. 200. [↩]