„Chłopiec na szczycie góry” – J. Boyne – recenzja

Kiedy mały Pierrot Fischer mieszka z rodzicami w Paryżu, wszystko wydaje mu się proste. Przyjaźni się z głuchoniemym Anszelem, który wprowadza go w świat języka migowego. Określają siebie jako psa (Pierrot jest bowiem wierny i dobry jak pies) i lisa (Anszel jest najbystrzejszy w klasie). Wszystko zmienia się, gdy najpierw ginie ojciec chłopca, a potem umiera jego matka.

John Boyne, znany przede wszystkim jako autor Chłopca w pasiastej piżamie, tym razem zabiera swoich czytelników w podróż do samego serca Alp Salzburskich, na stoki Obersalzbergu. Autor na przewodnika po Berghofie, miejscu okrytym złą sławą i gdzie – obok Wolfsschanze – Adolf Hitler spędził najwięcej czasu podczas II wojny światowej, wybrał małą sierotę – Pierrota.

Tak samo jak w przypadku poprzedniej opowieści, Chłopiec na szczycie góry jest doskonałą alegorią. W jednej postaci, jej losach i wyborach, skupia się jak w soczewce całość problematyki pierwszej połowy XX w. Tytułowy bohater jest wrażliwym, uczynnym dzieckiem. Pobyt u ciotki Beatrix całkowicie zmieni jego ogląd świata. Razem z III Rzeszą wzniesie się na wyżyny i obróci w proch. Wszystko zacznie się od zmiany imienia na „bardziej niemieckie”, a tajemniczym właścicielem domu na szczycie góry okaże się sam Adolf Hitler. Z czasem Pierrot (a właściwie już wtedy Peter) stanie się jego ulubieńcem, powiernikiem, a także bardzo pojętnym uczniem. Można powiedzieć, że będzie zachowywał się jak mała kopia Führera. Dla niego nie cofnie się przed niczym, nawet przed zadenuncjowaniem członków własnej rodziny.

Rozwój psychiczny i kształtowanie się światopoglądu Pierrota/Petera jest idealnym odzwierciedleniem wpływu, jaki społeczeństwo totalitarne wywiera na młodego członka. Osierocony chłopiec został zmuszony do zaprzestania kontaktu ze swoim najlepszym przyjacielem Anszelem, któremu zmieniono imię na bardziej niemieckie. Znalazł w Hitlerze autorytet i wzór do naśladowania. Zasłaniając się posłuszeństwem i wiernością, wydaje się nie zdawać sobie sprawy z czynionego przez siebie zła. Oglądana z okna sypialni egzekucja szofera i ciotki Beatrix, których oskarżył o próbę otrucia Führera, zdaje się nie zmieniać jego postawy. Staje się coraz bardziej brutalny i oddany narodowemu socjalizmowi.

Kulminacyjnym momentem nie będzie jednak działalność Pierrota w czasie wojny. Bowiem to okres powojenny stanie się jego nemezis. Ostatnia służąca opuszczająca Berghof, Herta, wcale nie daje mu nadziei na łatwe przejście do normalnego życia. Na koniec otrzymuje od niej jedną, ważną radę: „No, ale jesteś jeszcze młody, masz dopiero szesnaście lat. I dość życia przed sobą, żeby jakoś przetrawić swój udział w tym wszystkim. Tylko nigdy nie wmawiaj sobie, że nie wiedziałeś. Bo to byłaby najgorsza zbrodnia.”1. Te słowa powinny stać się mottem całej książki.

John Boyne porusza problem odpowiedzialności za zbrodnię. Czy obecność podczas ważnych wydarzeń, rozmowy, drobne denuncjacje czy złe zachowanie mogą zostać wytłumaczone wyłącznie młodym wiekiem? Gdzie rozpoczyna się odpowiedzialność w życiu człowieka?

Zaprzeczenie posiadanej wiedzy jest najgorsze ze wszystkiego. Każdą winę należy wyznać, przepracować, ale nigdy nie można uciekać się do zapewnień o niewiedzy.

Chłopiec na szczycie góry, tak samo jak poprzednia powieść, nie ma zbyt mocnego umocowania w faktach historycznych. Wymyślone sytuacje stwarzają tylko tło do postawienia bardzo ważnych pytań. Książka została napisana w bardzo stonowany sposób, wolny od nachalności narratora i pozostawiający wiele kwestii do rozstrzygnięcia samemu czytelnikowi. Autor nie narzuca swojego punktu widzenia.

Najnowsza opowieść Boyne’a powinna trafić do kanonu obowiązkowych lektur szkolnych. Chyba jeszcze nie było tak przystępnej książki poruszającej ważne tematy, przez którą bez problemu jest w stanie przebrnąć nastoletni czytelnik. Być może rówieśnik Pierrota.

Plus minus:

Na plus:

+ postawienie bardzo ważnych pytań

+ łagodnie i przystępnie prowadzona narracja

+ ukazanie młodego, dopiero kształtującego się człowieka w zderzeniu z totalitaryzmem

Na minus:

- brak

Tytuł: Chłopiec na szczycie góry

Autor: John Boyne

Wydawca: Replika

Rok wydania: 2017

ISBN: 978-83-7674-587-9

Liczba stron: 272

Okładka: miękka ze skrzydełkami

Cena: 34,90 zł

Ocena recenzenta: 10/10

^{Korekta merytoryczna: Marcin Tunak
Korekta: Jagoda Marek}

1. J. Boyne, Chłopiec na szczycie góry, Zakrzewo 2017, s. 252. [↩]