Niezastąpiony Admirał – Isoroku Yamamoto

Admirał bezcenny dla Japońskiej Cesarskiej Marynarki Wojennej, człowiek honoru i woli walki, a także jedyny dowódca, który mógł zmienić losy wojny. Isoroku Yamamoto zwany Niezastąpionym był osobistością godną do naśladowania przez młodych Japończyków w czasie II wojny światowej. Mimo wzlotów i upadków jego zasługi w pełni ukazują rolę, jaką odgrywał w planach japońskiego mocarstwa.

Młodość i początek służby wojskowej

Yamamoto urodził się 4 kwietnia 1884 r. w pobliżu miasteczka Nagaoka. Był szóstym synem samuraja Sadayoshi Takano, a jego imię Isoroku oznaczało liczbę „56”, która odnosiła się do wieku ojca w dniu narodzin. Mając 32 lata, przyszły admirał cesarskiej floty przybrał nazwisko Yamamoto. Stało się tak z uwagi na to, iż zgodnie z samurajskimi obyczajami po śmierci obojga rodziców syn ostaje adoptowany przez innego samuraja, którego rodzina cierpi na brak odpowiedniej liczby męskiego potomstwa.

Na początku 1901 r., czyli przed przyjęciem nazwiska rodziny adopcyjnej, młody Isoroku rozpoczął edukację w Akademii Cesarskiej Marynarki Wojennej. W szkole przeszedł rygorystyczny trening fizyczny niezbędny każdemu marynarzowi, a także zdobył należyte wykształcenie teoretyczne. W 1907 r. ukończył naukę z siódmą lokatą.

Krążownik Nisshin, 1905 r. Zdjęcie koloryzowane.

Isoroku Takano 3 stycznia 1905 r. skierowany został do służby na okręcie Nisshin. Właśnie na jego pokładzie przeszedł chrzest bojowy podczas wojny rosyjsko-japońskiej w latach 1904–1905. W trakcie bitwy pod Cuszimą 27–28 maja 1905 r. okręt Nisshin znajdował się w centrum walk. W wyniku eksplozji Takano stracił dwa palce u lewej ręki oraz został ranny w nogę. 31 sierpnia 1905 r. w nagrodę za wzorową służbę podczas walk z Rosjanami awansowano Isoroku do stopnia podporucznika. W 1907 r. został pełnym porucznikiem, a następnie odbył kurs w szkole broni torpedowej. Służąc w 1909 r. na krążowniku pancernym Aso, po raz pierwszy zawitał do portów Zachodniego Wybrzeża Stanów Zjednoczonych. W 1912 r., posiadając już stopień kapitana, został oddelegowany na kurs oficerów artylerii. Ukończywszy go, przez krótki czas pełnił funkcję instruktora. Niedługo później sztab marynarki dostrzegł przywódcze zdolności Takano i skierował go do Wyższej Szkoły Marynarki w Tsukiji. Szkoła ta przygotowywała młodych oficerów do pracy na wyższych stanowiskach dowodzenia. 13 grudnia 1915 r. Isoroku ukończył szkołę z wyróżnieniem i odebrał szlify komandora podporucznika. Był to jego ostatni awans przed zmianą nazwiska. Rok później został adoptowany przez szanowanego w społeczeństwie samuraja Yamamoto. W 1918 r. Isoroku poślubił Reiko Mihashi, córkę farmera z jego rodzinnych stron. Doczekał się potomstwa w postaci czworga dzieci – dwóch córek oraz dwóch synów. Mimo przywiązania do rodziny nowy członek rodziny Yamamoto nie ukrywał upodobania do częstych wizyt w domach publicznych.

Dwudziestolecie międzywojenne

W 1919 r. Yamamoto wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie przez dwa lata uczył się na Uniwersytecie Harvarda. Pogłębiał tam znajomość języka angielskiego, ale przede wszystkim poznawał tajniki przemysłu paliw płynnych, stanowiących siłę napędową nowoczesnej marynarki wojennej. W sierpniu 1921 r. został wezwany do powrotu do Japonii. Doświadczenia zdobyte w Stanach utwierdziły jego przekonanie o znaczącej sile lotnictwa pokładowego. Yamamoto miał też wtedy wypowiedzieć słowa: „najważniejszym okrętem w przyszłości będzie lotniskowiec”1. Od grudnia 1921 r. do czerwca 1923 r. Isoroku był wykładowcą w Akademii Marynarki w Tokio. W 1923 r. powierzono mu samodzielne dowodzenie pancernikiem obrony wybrzeża Fuji. W grudniu tego samego roku odebrał awans na stanowisko komandora, który upoważniał go do dowodzenia dużymi okrętami liniowymi. Ze względu na zainteresowanie lotnictwem został wysłany 1 września 1924 r. do ośrodka szkolenia lotnictwa morskiego w Kasumigaura. Po odbyciu 40 lotów treningowych i zapoznaniu się z systemem szkolenia Yamamoto przejął bezpośrednie kierownictwo nad ośrodkiem. Pod jego okiem morski korpus lotniczy stał się elitą cesarskiej armii. W styczniu 1926 r. 42-letni komandor ponownie wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Pełnił tam funkcję attaché morskiego przy ambasadzie japońskiej w Waszyngtonie. Głównym zadaniem Yamamoto było śledzenie rozwoju amerykańskich sił zbrojnych, szczególnie w zakresie aeronautyki, w tym morskiego lotnictwa pokładowego.

30 listopada 1929 r. Yamamoto awansowany został do stopnia kontradmirała. Kilka miesięcy później wszedł w skład japońskiej delegacji na I Konferencję Morską w Londynie. W tym czasie stał się głównym orędownikiem rozwoju i rozbudowy japońskiej floty lotniskowców oraz lotnictwa pokładowego. W grudniu 1930 r. mianowano kontradmirała Yamamoto szefem Wydziału Technicznego Departamentu Aeronautyki. Powierzone zostało mu dowództwo nad 1. Dywizjonem Lotniskowców. Ponownie w październiku 1934 r. wziął udział w londyńskiej konferencji, lecz tym razem jako przewodniczący japońskiej delegacji. Kiedy powrócił do kraju, rozpoczął pracę na stanowisku szefa Departamentu Aeronautyki Marynarki Wojennej, by dwa lata później zostać wiceministrem marynarki wojennej . Od tego momentu miał kluczowy wpływ na kształtowanie marynarki wojennej Japonii.

Superpancernik Yamato podczas testów w zatoce Sukumo, 1941 r.

Yamamoto był wielkim zwolennikiem budowy lotniskowców, które w jego mniemaniu miały być główną siłą w nadchodzącej wojnie. Wielką wagę przykładał również do rozbudowy istniejących i budowy nowych pancerników, które miały stanowić o sile ognia japońskiej floty. Pomimo jego opinii sztab marynarki zdecydował się na budowę dwóch superpancerników – Yamato i Musashi. Poirytowany Yamamoto całą sprawę podsumował stwierdzeniem, że „w przyszłej wojnie te pancerniki będą tak samo użyteczne jak katana – piękne, ale nieskuteczne„2. Słowa kontradmirała Yamamoto okazały się prorocze. Oba pancerniki pod koniec II wojny światowej zostały zatopione przez samoloty, a na dodatek nie dokonały niczego spektakularnego.

II wojna światowa

Wreszcie w roku 1940 awansowano Isoroku Yamamoto do stopnia admirała i dowódcy całej japońskiej marynarki wojennej. W tym czasie opracował on plan działania japońskiej floty w czasie wojny. Na pytanie, czy Japończycy są w stanie pokonać Amerykanów, Yamamoto odpowiadał, iż jest w stanie osiągnąć i zagwarantować kilka błyskotliwych sukcesów w ciągu pierwszego półrocza działań zbrojnych. Admirał nie był jednak pewien końcowego zwycięstwa Japończyków nad Amerykanami w wojnie, która według niego miała trwać nawet 3 lata. Jak się okazało, zmagania na Pacyfiku zakończyły się dopiero pod koniec lata 1945 r., a siły japońskiej armii i floty zostały pokonane.

W 1941 r. Yamamoto opracował plan ataku na bazę morsko-lotniczą Pearl Harbor znajdującą się na Hawajach. Rozkaz Operacyjny Nr 1 został wydany 5 listopada 1941 r., a Yamamoto opisał w nim główne wytyczne planowanej ofensywy. Ciągle jednak był przeciwnikiem agresji na Stany Zjednoczone – przede wszystkim z uwagi na to, iż bał się przebudzenia światowego giganta, którego przemysł zbrojeniowy kilkukrotnie przewyższał możliwości japońskie. 7 grudnia 1941 r., w chwili ataku na Pearl Harbor, admirał znajdował się na okręcie flagowym Połączonej Floty, pancerniku Nagato. Bezpośredni atak na amerykańską bazę przeprowadził Zespół Uderzeniowy pod dowództwem wiceadm. Chuichi Nagumo. Pierwsze informacje napływające do Yamamoto wróżyły operacji powodzenie. Z ośmiu amerykańskich pancerników obecnych w porcie pięć zostało zatopionych, a pozostałe trzy uległy uszkodzeniu. Ucierpiało także wiele mniejszych jednostek. Zniszczono lub uszkodzono około 300 samolotów. Do pełnego sukcesu zabrakło zatopienia amerykańskich lotniskowców, które w dniu ataku znajdowały się na otwartych wodach oceanu. Ponadto wiceadm. Nagumo wstrzymał trzecią falę ataku, która miała zniszczyć infrastrukturę bazy. Z ataku ocalały m.in. ogromne zapasy paliwa (4,5 mln baryłek ropy), będące widocznym i łatwym celem dla lotnictwa.

Atak na Pearl Harbor. Krytycznie uszkodzony pancernik Arizona idzie na dno.

Oficerowie sztabu Yamamoto nie kryli oburzenia na Nagumo. Żądali natychmiastowych działań w celu zlokalizowania i zniszczenia wrogich lotniskowców. Jednak Yamamoto studził zapał swoich młodszych kolegów, twierdząc, iż „Nagumo może mieć informacje, o których my nie wiemy. On musi stoczyć teraz własną bitwę. Mam do niego pełne zaufanie”3. Pomimo tych słów admirał zdawał się dostrzegać wymykającą się szansę. Na ponowne protesty młodszych oficerów połączone z prośbą o odwołanie Nagumo odpowiedział z lekką ironią: „Jak mógłbym mu to zrobić? On jest typem staroświeckiego samuraja. Jeśli go teraz odwołam, popełni rytualne samobójstwo, uznając moją decyzję za hańbiącą jego honor”4. W rezultacie japoński atak na Pearl Harbor można było uznać za sukces taktyczny cesarskiej floty. Jednak na pewno przeciwnik nie został znokautowany, na co tak liczył Yamamoto. Tuż po zakończeniu ataku na amerykańską bazę admirał rzekł: „Obawiam się, że wszystko czego dokonaliśmy to obudzenie śpiącego olbrzyma i napełnienie go straszliwą determinacją”5.

Po Pearl Harbor Japończycy odnosili kolejne zwycięstwa trwające blisko pół roku. Seria porażek amerykańskich sił zbrojnych przerwana została dopiero podczas bitwy o Midway w czerwcu 1942 r. Starcie to było bezpośrednią odpowiedzią sił japońskich na odwet Amerykanów za Pearl Harbor. Ten dotyczył ataku na Tokio przez amerykańskie samoloty startujące z lotniskowców. Yamamoto zadecydował o zrealizowaniu planu operacyjnego „Mi”, zakładającego opanowanie jednej z najważniejszych baz morskich Amerykanów znajdującej się na wyspie Midway. Również i tym razem admirał Yamamoto dowodził całością japońskiej floty. Niestety dla Japończyków, bitwa została przegrana, a Cesarska Marynarka Wojenna utraciła cztery lotniskowce, które miały odegrać wielką rolę w dalszych etapach wojny. Porażka pod Midway zdecydowanie pogorszyła status admirała Yamamoto, który zresztą przyjął całą winę za klęskę na siebie. Zatopiono lotniskowce Akagi, Hiryu, Kaga i Soryu, za co Yamamoto odpowiedzieć musiał bezpośrednio przed cesarzem. Amerykanie stracili tylko jeden lotniskowiec klasy Yorktown.

Po bitwie o Midway Amerykanie przejęli inicjatywę i utrzymali ją do końca wojny. Wiosną 1943 r. Yamamoto próbował podnieść morale japońskich żołnierzy poprzez zorganizowanie inspekcji baz znajdujących się na Południowym Pacyfiku. Niestety dla admirała, Amerykanie przechwycili szczegółowy raport dotyczący jego podróży – dokładne daty wylotów i przylotów na konkretne lotniska.

Śmierć

Myśliwiec P-38 Lightning

18 kwietnia admirał Yamamoto, na pokładzie bombowca Mitsubishi G4M1 eskortowanego przez 16 myśliwców typu Mitsubishi A6M Zero, wyruszył w stronę Wysp Salomona. Dwie godziny po starcie japońskie samoloty zostały przechwycone przez 18 amerykańskich myśliwców P-38 Ligthning. Walka trwała krótko – samolot admirała został zestrzelony, a on sam zginął na miejscu. Wrak bombowca udało się odnaleźć następnego dnia – co ciekawe ciało dowódcy było w zaskakująco dobrym stanie. Yamamoto ubrany w mundur galowy spokojnie spoczywał w fotelu lotniczym przypięty pasami. Dłoń admirała nigdy nie zapomniała swojego pochodzenia i leżała na samurajskim mieczu.

Śmierć Niezastąpionego Admirała wstrząsnęła całym narodem japońskim, ale przede wszystkim żołnierzami, którzy widzieli w nim bohatera. Pośmiertnie Yamamoto został awansowany do stopnia admirała floty. Zgodnie z tradycją ciało dowódcy skremowano, a jego prochy wysłano do Tokio. Uroczystości pogrzebowe odbyły się 5 czerwca 1943 r.

Admirał Yamamoto był człowiekiem godnym naśladowania dla kolejnych synów japońskich samurajów. Jego odwaga, oddanie oraz honor nigdy nie pozwoliły mu zwątpić w siłę japońskiej armii. Mimo kilku porażek dalej dążył do wygranej. Śmiało można stwierdzić, że gdyby nie on i jego wiara w zwycięstwo, to nawet plan ataku na Pearl Harbor mógł być skazany na porażkę, a wojna potoczyłaby się inaczej.

Bibliografia:

1. Dowódcy II Wojny Światowej. Isoroku Yamamoto, Kolekcja Hachette, Warszawa 2012.
2. http://www.m.alchemianurkowania.pl/index.php?p=place&dp=56 (dostęp z dnia 01.08.2017).
3. http://www.history.com/topics/world-war-ii/pearl-harbor (dostęp z dnia 01.08.2017).
4. http://www.ibiblio.org/phha/ (dostęp z dnia 01.08.2017).
5. http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/494257,Pearl-Harbor-tego-dnia-zginelo-2400-Amerykanow (dostęp z dnia 01.08.2017).
6. http://www.youtube.com/watch?v=gNPqBXJodRU (dostęp z dnia 01.08.2017).

^{Redakcja merytoryczna: Marcin Petrynko}

^{Korekta językowa: Aleksandra Czyż}

1. Dowódcy II Wojny Światowej. Isoroku Yamamoto, Kolekcja Hachette, Warszawa 2012, s. 8. [↩]
2. http://www.m.alchemianurkowania.pl/index.php?p=place&dp=56 (dostęp z dnia 01.08.2017). [↩]
3. Dowódcy II Wojny Światowej…, s. 17. [↩]
4. Ibidem. [↩]
5. Ibidem. [↩]