„Państwo SS. Organizacja i funkcjonowanie niemieckiego obozu koncentracyjnego” – E. Kogon – recenzja

Wiele napisano o niemieckich nazistowskich obozach koncentracyjnych. Prowadzone od zakończenia wojny badania wykazały, że cały system obozowy był jednym wielkim państwem, które zachowywało autarkię w rozlicznych aspektach swojego istnienia. Funkcjonowanie „świata za drutami” możliwe było przede wszystkim dzięki opartej na przemocy dyscyplinie, a jego społeczność, porzucając nawyki ze znanego sobie świata, układała się w zupełnie nowy twór.

Eugen Kogon był niemieckim publicystą, pisarzem, socjologiem i politologiem. Jako przeciwnik narodowego socjalizmu został we wrześniu 1939 r. osadzony w KL Buchenwald. Pozostał tam jako Schutzhäfling 9093 aż do wyzwolenia obozu w dniu 11 kwietnia 1945 r. Po odzyskaniu wolności zaangażował się w dokumentowanie zbrodni m.in. występując jako świadek w głównym procesie załogi buchenwaldzkiej, który toczył się przed amerykańskim Trybunałem Wojskowym w Dachau (Stany Zjednoczone Ameryki vs. Josias Prince zu Waldeck i in. – sprawa 000-50-9). Pierwsze wydanie jego najbardziej znanej pracy, Der SS-Staat. Das System der deutschen Konzentrationslager, ukazało się już w 1946 r.

Wydawnictwo Replika, w ramach cyklu Piekło obozów, zdecydowało się na wydanie po raz pierwszy w języku polskim tej kanonicznej książki Kogona. Edycja polska została oparta o wersję z 1974 r. (Der SS-Staat doczekał się aż 15 wznowień w samych Niemczech). Tym samym wypełniono lukę, jaka istniała w dotychczas dostępnych po polsku ważnych opracowaniach dotyczących niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych.

Warto zauważyć, że w przeciwieństwie do ukazujących się w Polsce tuż po zakończeniu wojny książkach dotyczących problematyki obozowej, Kogon podchodzi do opisywanych przez siebie aspektów funkcjonowania KL Buchenwald w sposób bardziej merytoryczny, starając się odsunąć jak najdalej emocje. Pomimo blisko sześcioletniego pobytu za drutami udaje mu się stanąć na pozycji badacza a nie ofiary. Z ogromną precyzją i pieczołowitością podchodzi do opisu każdego z elementów funkcjonowania Państwa SS.

Oprócz przedstawienia samego systemu niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych autor nie stroni od ukazywania skomplikowanej struktury psychicznej więźniów. Wskazuje rozliczne uwarunkowania, które wspomagały ich w przetrwaniu. Nie ocenia, bowiem sam świadom jest złożoności podejmowanych przez nich wyborów. Zachowania „za drutami„ nijak nie przystają do znanej nam moralności i nie można mierzyć ich miarą ”wolnościową”. Nie brakuje również rozważań nad koniecznością wzięcia przez Niemcy odpowiedzialności za zbrodnie i umiejscowienia tragedii okresu nazistowskiego w powszechnej świadomości.

Całość książki uzupełniają zestawienia nazw i pojęć oraz plan KL Buchenwald wraz z miejscem straceń zwanym „Kommando 99 – stajnia” (to właśnie tam znajdowało się urządzenie do strzału w potylicę). Zdecydowanie ułatwiają one poruszanie się w gąszczu nazw własnych oraz ułatwiają umiejscowienie w przestrzeni opisywanych przez autora miejsc.

Można jednak zapytać czy polska edycja po tylu latach ma jakikolwiek sens? Osoby zajmujące się tematyką obozów koncentracyjnych z zasady (o ile chcą dokonać wnikliwej analizy) znają język niemiecki i zapoznały się (albo powinny zapoznać) z pracą Państwo SS. Organizacja i funkcjonowanie niemieckiego obozu koncentracyjnego. Nie można bowiem pisać o nich bez wyjścia od tej kanonicznej pozycji. Przypuszczalnie wydawcy chodziło o kolejną pozycję w serii, mającą przybliżyć polskiemu czytelnikowi literaturę dotyczącą obozowych zbrodni. Jednak recenzowana pozycja nie jest pracą popularyzatorską. Choć Kogon był więźniem KL Buchenwald, trudno ją nazwać również wspomnieniową.

Należy także pamiętać, że obecne ustalenia dotyczące Państwa SS poszły zdecydowanie dalej niż wydanie z 1974 r. Być może, gdyby wydawnictwo zdecydowało się na korektę naukową tekstu, książka zyskałaby dodatkowy walor. Trzeba jednak oddać sprawiedliwość redakcji, że i tak dała z siebie bardzo dużo, niejednokrotnie uzupełniając treść zasadniczą dodatkowymi informacjami w przypisach.

Jedno jest pewne. Polska edycja powinna sprawić, że Państwo SS. Organizacja i funkcjonowanie niemieckiego obozu koncentracyjnego będzie żelazną pozycją bibliograficzną.

Plus minus:

Na plus:

+ rzetelna monografia

+ załączone plany

+ opis wielu aspektów istnienia obozów

Na minus:

- brak

Tytuł: Państwo SS. Organizacja i funkcjonowanie niemieckiego obozu koncentracyjnego

Autor: Eugen Kogon

Wydawca: Replika

Rok wydania: 2017

ISBN: 978-83-7674-595-4

Liczba stron: 528

Okładka: twarda z obwolutą

Cena: 59,90 zł

Ocena recenzenta: 7/10

^{Redakcja merytoryczna: Marcin Tunak}

^{Korekta językowa: Patrycja Grempka}