Bitwa na wodach Øresundu według „Sagi o Olafie Tryggvasonie” Oddra Snorrasona cz. 1

Za młodu uciekał z Norwegii przed prześladowcami, następnie łupił wybrzeża Bałtyku i Anglii, wreszcie przyjął chrzest i powrócił na ojcowiznę upomnieć się o władzę. Jego pięcioletnie rządy zakończyła wrześniowa, krwawa bitwa na wodach Øresundu. Kim był Olaf Tryggvason i co doprowadziło do jego upadku pod Svoldr?

Król Norwegii Olaf I Tryggvason autorstwa Petera Nicolai Arbo

„Posłuchajcie, o chrześcijańscy bracia i ojcowie! (…) cieszy mnie, iż mogę głosić chwałę króla Olafa Tryggvasona…”1

Rozpoczynająca się tymi słowami Saga o Olafie Tryggvasonie spisana została pod koniec XII w. przez islandzkiego mnicha imieniem Oddr Snorrason2. W niniejszym artykule opieram się na polskim przekładzie tekstu, którego tłumaczenia z języka staroislandzkiego i opracowania dokonała Anna Waśko. Z niego też czerpię wszelkie informacje dotyczące autora sagi oraz jej dziejów. Oddr utwór spisał w klasztorze Thingeyrar w północnej części wyspy. Tekst oryginalny w języku łacińskim nie zachował się, za to najprawdopodobniej już na początku XIII w. przełożony został na język staroislandzki. Owo tłumaczenie również nie dotrwało do naszych czasów w oryginale. Znamy je za to z trzech kopii – tzw. manuskryptu A i manuskryptu S (zwanego sztokholmskim) oraz dwóch ostatnich kart manuskryptu uppsalskiego. Autorowi przypisuje się, prócz sagi o synu Tryggve, jeszcze Sagę o Ingwarze Podróżniku. Z Oddrem związana jest ponadto anegdota zapisana na zachowanych kartach manuskryptu uppsalskiego. Miał mu się ukazać sam Olaf Tryggvason i w momencie, gdy mnich wchodził do kościoła, władca rzekł do niego: „Cierpiałem ze względu na ciebie, więc myślę, że ty także zechcesz cierpieć ze względu na mnie„. Można się zatem domyślać, że przywdzianie benedyktyńskiego habitu nie było powołaniem Snorrasona. Ponadto może to w jakiś sposób tłumaczyć zainteresowanie królem Olafem ze strony Oddra. Mnich tworzył sagę w oparciu o starsze źródła pisane (jak np. ”Acta sancotum in Selio”) oraz przekaz ustny. Niewykluczone, że Oddr dodał również coś od siebie, jak na przykład małżeństwo Olafa z córką Burysława, Geirą. Inaczej sprawa ma się z część sagi dotyczącą bitwy pod Svoldr. W przeciwieństwie do poprzedzających ją opisów, anegdot i wydarzeń z życia Olafa, jest ona literacką całością, opartą na ustnej narracji. Anna Waśko zauważa, że Oddr nie był twórcą lecz kompilatorem. Oznacza to, że spisując sagę, bazował na wielu, zarówno pisanych, jak i ustnych źródłach. W tekście pojawiają się też wiersze skaldów wplecione w narrację, które pełnią rolę strof uwierzytelniających i mogły zostać dodane przez islandzkiego tłumacza.

Oddr opisuje bitwę, która miała miejsce w roku 1000 u brzegu wyspy Svoldr. Nikt jednak naprawdę nie wie, gdzie dokładnie owa wyspa się znajduje (bowiem w każdym ze źródeł dotyczących życia Olafa Tryggvasona leży ona gdzie indziej). Obecnie przyjmuje się, że nazwa ta mogła odnosić się do jednej z rzek leżącej na dzisiejszym Pomorzu Zachodnim lub w Meklemburgii3. Uważa się jednak, że starcie trzech władców miało miejsce na wodach Øresundu. Celem autora sagi było ukazanie ideału chrześcijańskiego władcy, „(…) który słusznie może być zwany apostołem Norwegów”4 i który jest odpowiedzialny za wiarę panującą w jego kraju5.

„Opowieść ta rozpoczyna się w czasach, gdy Norwegią rządzili synowie króla Eryka Krwawego Topora…”6

Olaf Tryggvason urodził się najprawdopodobniej w latach 60. X w.7 Czytając sagę mu poświęconą, a spisaną na Islandii około 200 lat po jego narodzinach, można próbować odtworzyć jego życiorys. Jego ojciec, władca regionu Ranrike i wnuk Haralda Pięknowłosego, Tryggve Olafsson, został zamordowany na zlecenie Gunhildy, Matki Królów. Chciała ona zapewnić władzę w Norwegii swoim synom. Wskutek tych tragicznych wydarzeń, ciężarna żona władcy, Astrid, musiała uciekać przed nieprzyjaciółmi, chcącymi dopaść ją i następcę Tryggve. Podczas tej wyprawy powiła syna, Olafa. Po drodze na wschód oboje zostali schwytani w niewolę i sprzedani oddzielnie; przyszły władca Norwegii trafił do Gardarike8, gdzie został rozpoznany i wykupiony przez swego krajana, Sigurda, który był jednocześnie drużynnikiem na służbie Włodzimierza Wielkiego. Wybawca Olafa wyjaśnił mu również jego historię i pochodzenie. Młodzieniec początek swego życia spędził na dworze Włodzimierza w Nowogrodzie Wielkim (nie licząc krótkiego epizodu, kiedy to najprawdopodobniej musiał uciekać u boku swego protektora9 przed wojskami jego brata Jaropełka w latach 977–98010). Z czasem Olaf zgromadził wokół siebie wojów i rozpoczął plądrowanie wybrzeży Bałtyku. Na kartach sagi znajdujemy również opis przypadkowej, ale jak się okazuje kilkuletniej, wizyty Olafa w kraju Burysława – Wendlandzie. Zgodnie z jedną z teorii, ów panujący może być połączeniem dwóch polskich władców – Mieszka I i Bolesława Chrobrego11.

Moneta Olafa Tryggvasona. Odrys za Illustreret Norges Historie

„Olaf zaś (…) najeżdżał zarówno Brytów, jak i Iryjczyków, i Szkotów…”12

Olaf kierował się coraz bardziej na zachód, aż dotarł do Anglii, której wybrzeża łupił i stawiał w ogniu. W sierpniu roku 991 przyszły władca walczył w bitwie pod Maldon przeciwko wojskom Byrhtnotha13. We wrześniu 994 r. wraz ze Swenem Widłobrodym (swoim późniejszym przeciwnikiem) oblegał nieskutecznie Londyn14. Jeszcze tego samego roku prowadził rozmowy z Æthelredem II Bezradnym w Andover. Miały one na celu uzyskanie przez Olafa wysokiej, wynoszącej 10 tysięcy funtów srebra, kontrybucji – danegeldu15. Bardzo możliwe, że w tym właśnie momencie późniejszy władca przyjął chrzest. Decyzja ta miała rzutować na jego późniejsze działania.

„Panował teraz nad swoim królestwem ze sławą i pomyślnością…”16

Nie wiadomo dokładnie, w którym momencie swego życia Olaf zdecydował się sięgnąć po władzę w Norwegii. W 995 r., na skutek buntu, umarł dotychczas panujący w Norwegii jarl Haakon Sigurdsson17. Wówczas Olaf, który przez te wszystkie lata zdobył wielkie bogactwa, zaufanie swych ludzi oraz należną sławę, objął wakujący tron norweski. Zgodnie z sagą powołał się na swe pochodzenie po mieczu od samego Haralda Pięknowłosego – tego, który po raz pierwszy zjednoczył Norwegię. Świeżo obrany monarcha prowadził zakrojoną na szeroką skalę akcję chrystianizacyjną. Czynił to dość skutecznie. Warto tu przytoczyć choćby spektakularny chrzest pogańskiej ludności w Trøndelag, bicie monety na wzór anglosaski (posiadającej na awersie ONLAF RE NOR18, na rewersie zaś krzyżyk) oraz podporządkowanie sobie lokalnych, pogańskich elit19. Chrześcijaństwo miało być wspólnym mianownikiem jednoczonego przez Olafa kraju. Ponadto w swym władztwie młody monarcha „skazał na banicję wszystkich ludzi oddających się magii”20) oraz „ukrócił rozboje, kradzieże i morderstwa dał także ludowi dobre prawa i dobry obyczaj”21. Z czasem za żonę pojął Thyrę (zgodnie z sagą – siostrę Swena Widłobrodego).

Ciąg dalszy nastąpi.

Bibliografia:

1. Kijas A., Ruś, Poznań 2014.
2. Morawiec J., Niektóre sporne problemy dotyczące życia i działalności Olafa Tryggvasona, [w:] M. Dworaczyk, A. B. Kowalska, S. Moździoch, M. Rębkowski (red.), Świat Słowian wczesnego średniowiecza, Warszawa 2006.
3. Morawiec J., Norwegia, Poznań 2017.
4. Morawiec J., Wolin w średniowiecznej tradycji skandynawskiej, Katowice 2007.
5. Snorrason O., Saga o Olafie Tryggvasonie, tłum. A. Waśko, Kraków 2013.

^{Korekta językowa: Aleksandra Czyż}

1. O. Snorrason, Saga o Olafie Tryggvasonie, tłum. A. Waśko, Kraków 2013, s. 19. [↩]
2. Ibidem, s. 8. [↩]
3. J. Morawiec, Norwegia, Poznań 2017, s. 138. [↩]
4. O. Snorrason, op. cit., s. 159. [↩]
5. Ibidem, s. 15. [↩]
6. Ibidem, s. 21. [↩]
7. Różne teorie dotyczące daty narodzin Olafa prezentuje J. Morawiec, Niektóre sporne problemy dotyczące życia i działalności Olafa Tryggvasona, [w:] M. Dworaczyk, A.B. Kowalska, S. Moździoch, M. Rębkowski (red.), Świat Słowian wczesnego średniowiecza, Warszawa 2006, s. 588. [↩]
8. Skandynawska nazwa Rusi, oznaczająca kraj grodów. [↩]
9. J. Morawiec, Niektóre sporne problemy dotyczące życia i działalności Olafa Tryggvasona, op. cit., s. 590. [↩]
10. A. Kijas, Ruś, Poznań 2014, s. 43. [↩]
11. J. Strzelczyk, Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań 2007, s. 25. [↩]
12. O. Snorrason, op. cit., s. 56. [↩]
13. J. Morawiec, Niektóre sporne problemy dotyczące życia i działalności Olafa Tryggvasona, op. cit., s. 591. [↩]
14. Ibidem. [↩]
15. J. Morawiec, Norwegia, Poznań 2017, s. 122. [↩]
16. O. Snorrason, op. cit., s. 74. [↩]
17. J. Morawiec, Norwegia, op. cit., s. 117. [↩]
18. Co znaczy: Olaf król Norwegów. [↩]
19. J. Morawiec, Norwegia, op. cit., s. 124. [↩]
20. O. Snorrason, op. cit., s. 92. [↩]
21. Ibidem. [↩]