Niemierza z Gołczy herbu Mądrostka – zaufany poseł Kazimierza Wielkiego

Mądrostki (herb szlachecki) / fot. CC-BY-SA 3.0

Znamienity rycerz, poseł Kazimierza Wielkiego. Niestety jest postacią, o której częściej mówi się jako o mężu kasztelanki Cudki – wieloletniej kochanki króla i matki jego dwóch synów. Warto przybliżyć kilka innych faktów z życia Niemierzy.

Początki kariery

O najwcześniejszych latach życia Niemierzy nic nie wiadomo, a o jego późniejszej działalności w charakterze posła królewskiego można wnioskować ze wzmianek źródłowych o nim lub osobach z nim związanych. Niemierza przyszedł na świat ok. 1305 r. w rodzinie, która raczej niewiele wcześniej otrzymała status możnowładczej1. Nie ma informacji o tym, kim byli jego rodzice ani najbliżsi krewni, ale w zachowanych dokumentach z lat 30. i 40. XIV w. znajdują się informacje o osobach pełniących wysokie urzędy i pieczętujących się używanym przez niego herbem Mądrostka2. Można przypuszczać, że dzięki wysoko postawionym krewnym miał możliwość zrobienia kariery na królewskim dworze3. Z pewnością posiadał atuty, które król chętnie wykorzystywał – być może najważniejszym była znajomość łaciny lub innego języka obcego.

Pierwszą suchą informację o Niemierzy przynosi dokument z 27 lutego 1335 r. wydany przez Kazimierza Wielkiego w Sandomierzu, w którym występuje jako świadek lokacji miasta Kazimierza pod Krakowem4.

Poseł Kazimierza Wielkiego

Król Kazimierz na swym dworze gromadził ludzi wykształconych i takie osoby mianował na różne stanowiska5. Niemierza z pewnością spełniał wymogi, ponieważ bywał wysyłany za granicę z różnymi misjami dyplomatycznymi.

Pierwszym ważnym poselstwem, w jakim brał udział Niemierza wraz z innymi dostojnikami, był zjazd w Trenczynie na Węgrzech w sierpniu 1335 r. Przed posłami stało zadanie przeciągnięcia Luksemburgów na stronę polską lub skłonienie ich do zachowania neutralności w trwającym sporze z Krzyżakami. Na zjeździe byli obecni: Jan Luksemburski, jego syn Karol oraz szwagier Kazimierza, Karol Robert Andegaweński. Negocjacje wypadły pomyślnie dla strony polskiej: oto polscy posłowie wystawili dokument, w którym Jan Luksemburski zrzekał się praw do korony polskiej, a król polski do ziem związanych z królestwem Czech; zapewnili, że król na pewno dokument zatwierdzi6.

Pałac papieski w Avignonie / fot. CC BY-SA 3.0

Pięć lat później Niemierza uczestniczył w swym najdłuższym poselstwie wraz z bp. Janem Grotem do Avinionu, trwającym mniej więcej od maja 1340 r. do sierpnia 1341 r. Z pewnością dał się wtedy poznać jako zręczny dyplomata: wraz z Grotem zabiegał u Benedykta XII o zatwierdzenie wyroku procesu warszawskiego z Krzyżakami, co było tym trudniejsze, że odwoływali się od niego równocześnie ci ostatni. Ostatecznie papież uchylił wyrok sądu warszawskiego i zarządził kolejny sąd rozjemczy pod przewodnictwem biskupów wybranych przez obie strony: miśnieńskiego, krakowskiego i chełmińskiego. Powołanie nowej komisji rozjemczej i nakaz wypłaty Polsce 10 tys. florenów przez Krzyżaków spotkały się z aprobatą ze strony króla polskiego, który za „użyteczne służby” bp. Grota dokonał nadań dla biskupstwa krakowskiego. I choć nie ma na ten temat informacji, król mógł podobnie wynagrodzić Niemierzę7.

Wczesną wiosną roku 1343 rycerz ponownie musiał wyruszyć do Avinionu. Niemierza wypłacił tam 62 grzywny i 9¼ skojców8 złota kamerze apostolskiej, która to kwota była pożyczona od nuncjusza Galharda de Carcèsa. Przy okazji przekazał też papieżowi list od nowego arcybiskupa gnieźnieńskiego z prośbą o wsparcie finansowe w przebudowie katedry gnieźnieńskiej. Klemens VI udzielił jedynie odpustu każdemu, kto wspomógłby dzieło arcybiskupa. Jednak Niemierza udał się do Avinionu głównie w sprawie sporu polsko-krzyżackiego. Poselstwo musiało być udane, bo w krótkim czasie Klemens VI wydał bullę, w której nakazywał wykonanie wcześniejszych zaleceń Benedykta XII, tj. zwrot ziemi kujawskiej i dobrzyńskiej i wypłatę 10 tys. florenów Kazimierzowi. Na efekty poselstwa nie trzeba było długo czekać – jeszcze w tym samym roku Polska zawarła z Krzyżakami pokój kaliski, który utrzymał się ponad 60 lat, do 1409 r.

Odtąd Niemierza uczestniczył w poselstwach na dwór cesarski. Efektem jego misji dyplomatycznej było przymierze zawarte w Krakowie 1 stycznia 1345 r. i przypieczętowane małżeństwem córki Kazimierza Wielkiego, Kunegundy, z synem cesarza Ludwika IV, Ludwikiem Rzymskim. Wkrótce potem otrzymał od obu Ludwików bliżej nieokreślone posiadłości ziemskie i renty pieniężne, a w 1347 r. – z nadania króla – podkomorstwo sandomierskie.

Ludwik VI Rzymski

Po raz ostatni rycerz posłował do Brandenburgii we wrześniu 1350 r. Otrzymał wtedy od margrabiego Ludwika Rzymskiego dokument potwierdzający wcześniejsze nadania na jego rzecz. Wkrótce potem zmarł, jednak nie wiadomo, czy jeszcze w czasie poselstwa, czy tuż po powrocie do kraju. Przybliżoną datę śmierci można wyznaczyć mianowaniem Dobiesława z Kurozwęk przed 19 października 1350 na podkomorzego sandomierskiego, czyli urząd pełniony dotąd przez Niemierzę9.

***

Niemierza z Gołczy jest postacią dosyć ciekawą i tajemniczą. Nasuwa się wiele wniosków o nim, które podał prof. Wyrozumski: rycerz ten mógł znać łacinę i być wykształcony. Przecież wybijająca się od co najmniej dwóch pokoleń rodzina dbała zapewne o staranne wychowanie najmłodszych przedstawicieli rodu. Nie brakowało mu z pewnością ogłady towarzyskiej, gdyż był wychowywany na rycerza (nie wiadomo tylko, kiedy dokładnie został pasowany). Znajomość stosunków międzynarodowych pomagała mu z powodzeniem wypełniać misje, z którymi wysyłał go król. Można przypuszczać, że miało to miejsce częściej niż tylko w przypadkach, które są dobrze udokumentowane. Poznał wiele wybitnych postaci swoich czasów i stał za kulisami ważnych wydarzeń w dziejach Polski.

Bibliografia:

1. Bąkowski K., Historyja miasta Kazimierza pod Krakowem do XVI wieku, Kraków 1903, „Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych”, http://rcin.org.pl/Content/1462/Wa51_5640_PAN-25585_r1902_Historya-miasta-Kazimierza.pdf (dostęp 1 października 2017 r.).
2. Bieniak J., Wyrozumski J., Niemierza z Gołczy h. Mądrostki (hasło), „Internetowy Polski Słownik Biograficzny”, http://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/niemierza-z-golczy-h-madrostki (dostęp 1 października 2017 r.).
3. Marzec A., Elita wobec władcy i władca wobec elity w królestwie Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego [w:] Monarchia w średniowieczu. Władza nad ludźmi, władza nad terytorium. Studia ofiarowane Profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi, J. Pysiak, A. Pieniądz-Skrzypczak, M.R. Pauk (red.), Warszawa-Kraków 2002, s. 137–168; http://otworzksiazke.pl/images/ksiazki/monarchia_w_sredniowieczu/monarchia_w_sredniowieczu.pdf (dostęp 1 października 2017 r.).
4. Piekosiński F., Rycerstwo Polskie wieków średnich, t. 3, Rycerstwo małopolskie w dobie piastowskiej, Kraków 1902, s. 731–732; „Internet Archive”, https://archive.org/details/rycerstwopolskie31piekuoft (dostęp 1 października 2017 r.).

Czytaj także:

^{Redakcja merytoryczna: Adrianna Szczepaniak
Korekta językowa: Aleksandra Czyż}

1. A. Marzec, Elita wobec władcy i władca wobec elity w królestwie Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego [w:] Monarchia w średniowieczu. Władza nad ludźmi, władza nad terytorium. Studia ofiarowane Profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi, J. Pysiak, A. Pieniądz-Skrzypczak, M.R. Pauk (red.), Warszawa–Kraków 2002, s. 157. [↩]
2. F. Piekosiński, Rycerstwo Polskie wieków średnich, t. 3, Rycerstwo małopolskie w dobie piastowskiej, Kraków 1902, s. 731–732; J. Bieniak, J. Wyrozumski, Niemierza z Gołczy h. Mądrostki (hasło), http://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/niemierza-z-golczy-h-madrostki (dostęp 1 października 2017 r.). [↩]
3. W ten sposób wiele osób zaczynało kariery; A. Marzec, dz. cyt., s. 163. [↩]
4. Przekład dokumentu lokacyjnego znajduje się w: K. Bąkowski, Historyja miasta Kazimierza pod Krakowem do XVI wieku, Kraków 1903, s. 11–14. [↩]
5. A. Marzec, dz. cyt., s. 162. [↩]
6. Ostatecznie nie doszło do zatwierdzenia tego układu. [↩]
7. J. Bieniak, J. Wyrozumski, dz. cyt. [↩]
8. Więcej o środkach płatniczych średniowiecza: http://ceko.com.pl/s_bedzin_historia_14wiek_grzywna.php. [↩]
9. Tamże. [↩]