„Dzienniki” – M. Römer – recenzja

Przez 34 lata powstało wiele tysięcy stron dziennika Michała Römera. Nie brakuje na nich opisów codzienności, lokalnych zdarzeń i tego, co nazywam wielką polityką. Życie Wilna i jego mieszkańców w dynamicznie zmieniających się czasach rozpoczyna opis upadku „starego porządku”. Co wyłoni się z tańca mocarstw?

Michał Römer urodził się w 1880 r. w guberni kowieńskiej. Ukończył gimnazjum w Wilnie, Szkołę Prawa w Petersburgu i w Krakowie, a edukację sfinalizował studiami na francuskiej École des Sciences Politiques. Powrócił w rodzinne strony, gdzie zajął się wydawaniem „Gazety Wileńskiej”, która wkrótce upadła z powodów represji. W obawie przed zsyłką Römer wyjechał do Krakowa. W 1908 r. powrócił na Litwę, gdzie mocno związał się z kołami naukowymi i publicystycznymi. Był członkiem loży masońskiej. Po wybuchu I wojny zaciągnął się do Legionów. Zniechęcony rządami odrodzonej Polski oddał się karierze naukowej, dochodząc do stanowiska rektora uniwersytetu w Kownie. Podczas II wojny światowej przeniósł się do Wilna, gdzie do 1943 r. działał na tamtejszym uniwersytecie. Zmarł 22 lutego 1945 r.

Jak widać z powyższego telegraficznego skrótu bogatej biografii Römera, jego Dzienniki powinny zawierać wiele ciekawych informacji i refleksji. Pierwsze dwa recenzowane tomy, wydane nakładem Ośrodka KARTA, obejmują okres od 1911 r. (propozycja wejścia do zarządu Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie złożona przez Stanisława Kościałkowskiego) do 1915 r., a dokładniej do momentu, gdy autor przebywa w krakowskim szpitalu i z powodów zdrowotnych zmuszony jest zakończyć wojskową karierę. Wśród opisów spraw poważnych, analiz politycznych czy rozważań filozoficznych czytelnik znajdzie w zapiskach również sprawy całkowicie przyziemne.

Tym, co szczególnie zachwyca podczas lektury, jest barwny, wnikliwy opis litewskiego tygla etnicznego. Uważna obserwacja środowisk Litwinów, Polaków, Żydów, Białorusinów i Rosjan mieszkających obok siebie w Wilnie oddaje urok świata, który dawno przeminął. Wyjaśnia też wiele stereotypowych poglądów na sąsiadów. Są to spostrzeżenia tym ciekawsze, że wbrew większości rodziny Michał związał swoje losy nie z odrodzoną Rzecząpospolitą, ale z Litwą. Mimo to chciał, by oba państwa zbudowały swoje wzajemne relacje na gruncie dobrosąsiedzkim, ze szczególnym naciskiem na poszanowanie dobra kulturalnego.

Wśród mniej i bardziej ważnych wydarzeń odnotowanych na kartach Dzienników uderzają wiernie odmalowane relacje z wielogodzinnych dysput toczonych w wileńskim towarzystwie naukowo-kulturalnym. Tym samym oddany został niepowtarzalny obraz elity intelektualnej Litwy wileńskiej. Nie braknie także odautorskich zwierzeń z poglądów na coraz bardziej skomplikowaną sytuację międzynarodową.

Na słowa uznania zasługują redaktorzy wydania. Pierwszy tom poprzedzono bardzo obszerną biografią Römera i notą odredakcyjną. Książki wydano na wysokim poziomie edytorskim. Treść jest niezwykle przejrzysta, podział rozdziałów (lat) bardzo czytelny. Korzystanie z pozycji ułatwiają indeksy, osobowy i geograficzny, oraz zlokalizowane na dole strony przypisy, które zawierają bardzo pomocne informacje m.in. o wymienianych w tekście osobach. Oba tomy oprawiono w twardą, zunifikowaną okładkę. Lektura tej pozycji stanowi niekłamaną przyjemność pod względem estetycznym.

Niejednokrotnie miałam przyjemność recenzować pozycje oferowane przez Ośrodek KARTA. Zawsze są one świetnie dopracowane pod kątem redakcyjnym, edytorskim i graficznym. Poruszane w nich tematy należą do ważnych, a często kompletnie nieznanych szerszemu gronu czytelników. Dzięki działalności Ośrodka cenne źródła mają okazję na wybicie się i włączenie w toczący się dyskurs. Tak samo jest z Dziennikami Michała Römera. Mam nadzieję, że nic nie stanie na przeszkodzie, aby kolejne tomy trafiły na półki księgarskie.

Plus minus:
Na plus:
+ poziom edytorski, redakcyjny i graficzny
+ pomocne indeksy oraz przypisy
+ odmalowuje niuanse Litwy wileńskiej
+ pokazuje, czym „żyło” ówczesne społeczeństwo
Na minus:
- brak

Tytuł: Dzienniki. Tom 1: 1911–1913, Dzienniki. Tom 2: 1914–1915
Autor: Michał Römer
Wydawca: Ośrodek KARTA
Rok wydania: 2017
ISBN: 978-83-64476-76-1 (tom 1), 978-83-64476-80-8 (tom 2)
Liczba stron: 708 (tom 1), 544 (tom 2)
Okładka: twarda
Cena: 48,00 zł
Ocena recenzenta: 10/10

^{Redakcja merytoryczna: Adrianna Szczepaniak
Korekta: Edyta Chrzanowska}