„Chwała Aten. Dzieje najwspanialszej cywilizacji na świecie” – A. Everitt – recenzja

Już tytuł sugeruje, jaki stosunek do opisywanego tematu ma autor. Jednak książka A. Everitta nie jest prostą apoteozą starożytnych Aten – ich ustroju, historii i kultury. Czytelnik znajdzie tutaj zajmującą opowieść o tym, jak w bólach rodziła się i rozwijała ateńska polis.

Chwałę Aten można przeczytać w rodzimym języku dzięki wydawnictwu Rebis. Jest to kolejna pozycja z historycznej serii, która przybliża polskiemu czytelnikowi publikacje zachodnich historyków. Anthony Everitt to były wykładowca, który w swoim dorobku ma kilka dobrze przyjętych tytułów. Wśród nich znajdują się biografie Cycerona, Augusta i Hadriana. Chwała Aten – jego najnowsza książka – ukazała się w 2016 r., a jej oryginalny tytuł brzmi: The Rise of Athens. The Story of the World’s Greatest Civilization. Jak widać, polski tytuł nie odbiega nadmiernie od tytułu oryginalnego.

Książka Everitta na pierwszy rzut oka zwraca uwagę swoją objętością. Ponad 550 stron sugeruje, że autor podszedł do tematu rzetelnie. Trzeba jednak zaznaczyć, że jest to pozycja popularnonaukowa, w której nie jest najważniejsza odkrywczość, ale klarowność i spójność narracji. Po prostu autor chce opowiedzieć po swojemu historię, którą czytelnik z pewnością – w większym lub mniejszym stopniu – zna. Kładąc przy tym nacisk na wątki, postacie i fakty, jakie wydają mu się najistotniejsze.

Publikacja została podzielona na sześć rozdziałów. W pierwszym zawarto kontekst całej opowieści – legendarne początki Aten i związane z nimi losy Tezeusza. Autor przybliża tutaj również dwie potęgi, z którymi attycka polis rywalizowała – Spartę i Persję. Później zaczyna się już chronologiczna historia attyckiej polis. Brytyjski pisarz omawia zaczątki specyficznego ustroju ateńskiego, który rozwijali: Solon, Klejstenes czy Pizystrates (Pizystrat). W kolejnych rozdziałach zawarto opowieść o wojnach perskich, w trakcie których miasto zaczęło budować swoją potęgę morską, wchodząc w okres największego rozkwitu. Jego kres przyniosła wojna peloponeska, którą autor obszernie omawia w piątej części książki. Powolną odbudowę politycznej pozycji podkopał wzrost potęgi Macedonii, która ostatecznie podbiła Grecję, o czym mówi ostatni już rozdział Chwały Aten. Natomiast krótkie posłowie traktuje o „dziurze zapomnianej przez Boga”1, jaką od tamtej pory stawał się gród Tezeusza.

Największą zaletą publikacji Everitta jest jej przystępność. Autor stara się wszystko objaśnić w taki sposób, aby każdy – nawet laik – zrozumiał, jak kształtował się ateński ustrój i prawo. Swobodnie operuje słowem, nie popadając w nadmierną naukowość. A gdyby czytelnik miał problem z jakimś terminem, to na końcu książki znajdzie słowniczek najtrudniejszych pojęć odnoszących się do tematu. Atutem są częste cytaty ze starogreckich klasyków, a także oś czasu, na której można prześledzić najważniejsze wydarzenia z dziejów Aten. Czytelnikom pomocne będą również czytelne, klarowne mapy (jest ich sześć) oraz wklejka z poglądowymi ilustracjami w kolorze. Publikacja zawiera też obszerną bibliografię oraz przypisy końcowe. Ponadto tłumacze dołączyli od siebie garść objaśnień – tyczących się głównie cytowanych dzieł.

Wadą książki są dość drobne lapsusy językowe i faktograficzne. Trudno rozstrzygnąć, czy jest to wynik niedbalstwa w przekładzie, czy może błędy samego autora. Obok niezręcznych zwrotów w stylu „Spartanie żyli w spartańskich warunkach”2 pojawiają się oczywiste pomyłki, np. na osi czasu, gdzie w 514 r. Hipparch umiera, a w 510 zostaje wydalony z Aten3. W drugim przypadku chodziło oczywiście o jego brata Hippiasza.

Chwała Aten nie jest pozycją, która wnosi cokolwiek do dyskursu naukowego. Jest skierowana do masowego czytelnika, który nie musiał mieć wcześniej styczności z omawianą tematyką. Oczywiście bez szerszej wiedzy trudno wszystko zrozumieć, ale to, co ważne, jest wyłożone jak na talerzu. W narracji dominują wątki polityczne i militarne, przez co kuleje gospodarka i kultura. Autor we wstępie zaznacza jednak, że to zabieg celowy, bo pomieszczenie wszystkiego w jednej książce byłoby trudne i bezcelowe. Jest to zresztą pozycja wyjątkowa, ponieważ traktuje wyłącznie o Atenach – nie zaś o całej starożytnej Grecji.

Recenzowana publikacja jest więc przede wszystkim znakomitą propozycją dla laików, którzy nie powinni mieć trudności z przyswojeniem sobie jej treści. Niezbyt uważni nie dostrzegą też pomyłek, gdyż nie rzucają się w oczy. Natomiast osoby zaznajomione z tematyką starożytnej Grecji na pewno nie znajdą tutaj niczego, czego by już nie wiedzieli. Zatem Chwała Aten na pewno spełni swój cel, jakim jest popularyzacja historii. Przecież tylko tego wymaga się od takich publikacji.

Plus minus:

Na plus:

+ potoczysty język

+ ciekawy, zajmujący sposób narracji

+ solidne wydanie

+ pomocne ilustracje, mapy, oś czasu, słowniczek

Na minus:

- drobne pomyłki faktograficzne i językowe

- publikacja nie wnosi niczego nowego

Tytuł: Chwała Aten. Dzieje najwspanialszej cywilizacji na świecie

Autor: Anthony Everitt

Wydawca: Rebis

Rok wydania: 2017

ISBN: 978-83-8062-203-6

Liczba stron: 560

Okładka: twarda z obwolutą

Cena: 59,90 zł

Ocena recenzenta: 8/10

^{Redakcja merytoryczna: Artur Markowski}

^{Korekta: Jagoda Marek}

1. A. Everitt, Chwała Aten, Poznań 2017, s. 475. [↩]
2. Tamże, s. 53. [↩]
3. Tamże, s. 489. [↩]