Żydzi w Polsce Kazimierza Wielkiego. To tutaj znaleźli schronienie przed licznymi prześladowaniami


W XIV w. przez Europę przeszła fala antyżydowskich wystąpień, które niejednokrotnie kończyły się dla Żydów śmiercią, konfiskatą majątku lub wygnaniem. W Polsce jednak przyjęto ich w sposób najbardziej przyjazny. Największa w tym zasługa Kazimierza Wielkiego, który sprawiedliwie zarządzał swoim wieloletniczym i wielokulturowym krajem.

Pojawienie się Żydów w Polsce

Przyjęcie Żydów (1096), Jan Matejko

Żydzi w Polsce osiedlali się na długo przed panowaniem Kazimierza Wielkiego. Pierwsze osiedlanie Żydów nad Wisłą szacuje się już na XI w. W 1096 roku doszło w czeskiej Pradze do pogromu Żydów, a wtedy wielu z nich schronienie znalazło właśnie na polskich ziemiach. Natomiast u progu rządów kazimierzowskich,  Żydzi zamieszkiwali m.in. Poznań, Gniezno, Kalisz i Kraków.

Od początku swojej obecności na polskich ziemiach trudnili się handlem, w tym także, we wczesnym okresie, także handlem niewolnikami. Gall Anonim w swojej kronice wspomina  wykupywanie niewolników od żydowskich kupców w Pradze przez Judytę - żonę księcia polskiego Władysława Hermana (1080-1086). W późniejszym okresie największe majątki i pozycję Żydzi zdobywali poprzez udzielanie pożyczek. Często zajmowali się także mincerstwem.

Uregulowania prawne dotyczące Żydów

Pierwsza regulacja dotycząca statusu Żydów w Polsce została wydana 16 sierpnia 1264 r. przez Bolesława Pobożnego. Statut kaliski nadawał wielkopolskim Żydom częściową autonomię m.in. poprzez własne sądownictwo oraz zapewniał wolność osobistą i bezpieczeństwo. Dawał im także prawo do wyboru zawodu i wolności podróżowania.

„8. Dalej, jeśli Żydzi rzeczywiście pokłócą się między sobą lub rozpoczną walkę, sędzia naszego miasta nie może rościć sobie żadnego prawa do sądzenia ich, lecz tylko my będziemy sądzić albo nasz wojewoda lub jego sędzia...” - brzmiał jeden z punktów statutu kaliskiego.

Kazimierz Wielki

Kazimierz Wielki w 1334 r. potwierdził statut kaliski rozciągając jego postanowienia na resztę kraju. Potwierdzał je także w 1364 r. i 1367 r. Zatem Kazimierz nie tyle nadawał nowe przywileje Żydom, co poprzez akceptację statutów kaliskich, zapewnił im stosunkowo bezpieczną koegzystencję na polskich ziemiach.

Władca zdecydował się jednak dokonać ograniczenia procentu na jaki Żydzi mogli udzielać pożyczek. Według królewskiego prawa Żydzi mogli pobierać 1 grosz tygodniowo od grzywny (48 groszy) w Wielkopolsce, a w Małopolsce połowę grosza. Nadto procent nie mógł być pobierany dłużej niż przez dwa lata. Dawało to i tak niebagatelny zysk pożyczkodawcy w skali roku, było to odpowiednio 108 i 54 procent. Kazimierz potrafił się także przychylić do próśb krakowskiego patrycjatu o ograniczenie liczby żydowskich rzeźników oraz o zakazaniu im sprzedaży mięsa chrześcijanom.

Europejskie prześladowania Żydów

W XIV w. Europa Zachodnia pogrążyła się w kryzysie. Jego powodem była fala epidemii dżumy zwana „czarną śmiercią” oraz wyniszczająca wojna stuletnia. Spowodowało to upadek demograficzny i gospodarczy społeczeństwa. Ludność zachodnioeuropejska nie umiejąc racjonalnie wytłumaczyć epidemii, zwróciła się silnie ku praktykom religijnym, przechodzącym niejednokrotnie w fanatyzm. Winę za zarazę przypisywano Żydom, pielgrzymom oraz cudzoziemcom. W wielu miastach frustrację spowodowaną trwającą epidemią wyładowywano na Żydach. Dochodziło do masowych pogromów, np. w Moguncji i Kolonii (1349).

Zdarzało się także, że królowie toczący wojny, potrzebując na nie pieniędzy, decydowali się na wypędzenie Żydów, w celu zagarnięcia ich majątków. Tak się stało m.in. w Anglii (1290), Francji (1306) i Hiszpanii (1391). Żydów z kraju wygnał także Ludwik Węgierski (1360). Wówczas wielu z nich osiedliło się w Małopolsce .

Kazimierz i Esterka

Kazimierz Wielki u Esterki

Jan Długosz w Rocznikach opisał romans Kazimierza z żydówką Esterą, z którą władca zaczął się spotkać po odprawieniu swojej trzeciej żony Krystyny Rokiczany. Pod rokiem 1356 kronikarz zapisał, iż Kazimierz „wziął sobie za nałożnicę kobietę żydowskiego pochodzenia Esterę, z powodu jej niezwykłej urody.” I dalej podał, iż „również na prośby wspomnianej nałożnicy Estery dokumentem królewskim przyznał wszystkim Żydom mieszkającym w Królestwie Polskim nadzwyczajne przywileje i wolności...” Najpewniej kronikarz chcąc zrozumieć tolerancyjny stosunek Kazimierza do Żydów, wyjaśnił go przez przykład tego romansu. Poza Długoszem brak jednak współczesnych zapisów o Esterce. Stąd poważne wątpliwości historyków o prawdziwość tej kochanki.

Wzrost roli Żydów w Polsce. Żyd Lewko

Także w Polsce doszło w XIV w. do wystąpień antyżydowskich, ale mimo tego, tolerancyjna polityka króla sprzyjała rozwojowi osadnictwa żydowskiego i wzrostowi roli Żydów w życiu gospodarczym państwa.

Przy Kazimierzu do fortuny doszedł żydowski bankier Lewko, który na kredycie dorobił się ogromnego majątku w pieniądzu i nieruchomościach (właściciel wielu kamienic w Krakowie). Miał nawet pożyczać samemu królowi i dzierżawić od niego krakowskie żupy solne oraz mennicę. Dzięki czemu osiągnął bardzo silną pozycję w stolicy. Na tyle silną, by krakowska rada miejska poręczyła za zapewnienie bezpieczeństwa rodzinie Lewka i krakowskim rabinom.

Również w państwie Kazimierza dochodziło do wystąpień antyżydowskich, w głównej mierze miały one podłoże ekonomiczne, związane z rywalizacją gospodarczą między Żydami a mieszczanami. Jednakże te prześladowania nigdy nie osiągnęły rozmiarów szykan innych państw. Nie było także masowych wypędzeń Żydów z Królestwa Polskiego. Przeciwnie, to Żydzi wypędzani z innych państw w kolejnych latach wciąż osiedlali się w Polsce.

Bibliografia:

  1. Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 9, oprac. D. Turkowska i M. Kowalczyk, Warszawa 2009.
  2. Jasienica P., Polska Piastów, Warszawa 1989.
  3. Kaczmarczyk Z., Polska czasów Kazimierza Wielkiego, Kraków 1964.
  4. Szuchta R., 1000 lat historii Żydów polskich Podróż przez wieki, Warszawa 2015.

Czytaj także:

Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.

22 komentarze

  1. Anonim pisze:

    Może nie mieli u nas różowo, ale mieli najlepiej, czyż nie?

  2. Anonim pisze:

    Ale to Polska zawsze była najbardziej antysemickim krajem... Przykre to, jak łatwo zapominają.

  3. miti pisze:

    „Winę za zarazę przypisywano Żydom” - warto dodać, iż Żydzi lepiej dbali o higienę, stąd zapewne nie było tyle wśród ich społeczności zachorowań w czasie epidemii. Dlatego oskarżano ich o szerzenie wszelkich chorób.

    • mamzajady pisze:

      Następny dureń! Na jakiej podstawie tak uważasz ? Ja wiem co innego i znam historię żydów w Polsce i to tą niewybieloną !

      • Kurka pisze:

        Ta wiedza pozwala, zamiast merytorycznych argumentów, obrzucac adwersarza wyzwiskami, chyba,że „dureń” to pochlebstwo.

  4. Anonim pisze:

    Polska najbardziej antysemicka? Kiedy? Skąd taka diagnoza?

    • Anonim pisze:

      Tak w wielu krajach się uważa...

      • Pytek pisze:

        Tylko w Europie i Rosji żydzi byli wypędzani 47 razy w ciągu ostatniego tysiąclecia:
        Mainz, 1012
        Francja, 1182
        Górna Bawaria, 1276
        Anglia, 1290
        Francja, 1306
        Francja, 1322
        Saksonia, 1349
        Węgry, 1360
        Belgia, 1370
        Słowacja, 1380
        Francja, 1394
        Austria, 1420
        Lyon, 1420
        Kolonia, 1424
        Mainz, 1438
        Augsburg, 1438
        Górna Bawaria, 1442
        Niderlandy, 1444
        Brandenburgia, 1446
        Mainz, 1462
        Litwa, 1495
        Portugalia, 1496
        Neapol, 1496
        Nawarra, 1498
        Norymberga, 1498
        Brandenburgia, 1510
        Prusy, 1510
        Genua, 1515
        Neapol, 1533
        Włochy, 1540
        Neapol, 1541
        Praga, 1541
        Genua, 1550
        Bawaria, 1551
        Praga, 1557
        Państwo Papieskie, 1569
        Węgry, 1582
        Hamburg, 1649
        Wiedeń, 1669
        Słowacja, 1744
        Mainz, 1483
        Warszawa, 1483
        Hiszpania, 1492
        Włochy, 1492
        Morawy, 1744
        Czechy, 1744
        Moskwa, 1891
        Dlaczego?

        • mamzajady pisze:

          Sorry , ale mylisz się jeśli chodzi o Litwę! Do wypędzenia nie doszło , bo pojawił się przy Kazimierzu Jagiellończyku lekarz żydowski ! Po trzech miesiącach Kazimierz Jagiellończyk zmarł ( najprawdopodobniej został otruty przez tego znachora!) Podobny los spotkał również Jana Olbrachta, Stefana Batorego , również związany z okolicznością wypędzenia żydów i o dziwo w okół tych królów również pojawili się żydowscy szamani ! Moi Drodzy , wszystkiego nie da się wybielić !

        • qsy pisze:

          Bo to jest żmijowe plemię. Nie wiadomo z kąt się wzięli. Przygarnął ich swego czasu Egipt....Na początku budzili litość,ale później pokazali jakim są narodem.Przez wieki tułali się po świecie.Obecnie to oni rządzą światem.Z jakim skutkiem ? Odpowiedzcie sobie sami.

        • Krzysztof pisze:

          Poczytaj troche prawdziwej historii np.POLSKO-zydowskiej, to sie dowiesz „dlaczego” zydzi byli zewszad wypedzani.

        • Romi pisze:

          żeby nie spłacać kredytów zaciągniętych u Żydowskich bankierów.

  5. taka prawda pisze:

    „Żydzi mogli pobierać 1 grosz tygodniowo. Dawało to niebagatelny zysk pożyczkodawcy w skali roku, było to odpowiednio 108 i 54 procent.”

    Nie jednego doprowadzili do ruiny.

    • nayabuck pisze:

      Prawda, ale jakby jnie patyrzeć wiedzial na co sie piszą. Takie procenty w tamtych czasach to normalka.

      • zyt pisze:

        Dla was zydzi lupienien „pozyczanie” na wysoki procent i oszukiwanie innych to normalka, dla calej reszty Europejczykow to zlodziejstwo,na ktore nikt w Europie juz sie nie zgadza !
        Dlatego wszedzie gdzie tylko sie znajdziecie jestescie postrzegani zydzi bardzo negatywnie !

  6. Anonim pisze:

    Neid

  7. WB pisze:

    Gdyby nasi władcy wiedzieli, jak zydzi się odwdzięczą....biedny nasz kraj

  8. wojskowy pisze:

    Polska to nie Polin

    • Romi pisze:

      Polska to też nie Poland, ani Polen, ani nie Polsza, a tym bardziej nie Lenkija, nie mówiąc o Lengyelorszag ..... A Węgry to nie Węgry tylko Magiar, a Niemcy to nie Niemcy tylko Deuchland. Więc nie obrażaj nikogo i nazywaj każdy Kraj w jego własnym języku

Zostaw własny komentarz