„Harib” – Z. A. Raczyński – recenzja

Gry wywiadów, sprzeczne interesy i tajemnica Tuaregów. Wszystko to w polskiej powieści ze świata polityki. Książka wciąga wartką akcją, żałuję jednak, iż autor nie wykorzystał całego potencjału, jaki niesie ten pomysł.

Wybucha arabska wiosna. Europa nie zauważa ostrzegawczych sygnałów płynących z Afryki Północnej. W sam środek rewolucji trafia Ron Harib –Polak białoruskiego pochodzenia i współpracownik norweskiej telewizji.

Na początku niezbyt chciałem przeczytać tę książkę – to jest jednak literacka fikcja, wydawało mi się zatem, że stracę czas. To był pierwszy błąd w jej ocenie. Autor był korespondentem prasowym, ambasadorem w Tunezji, a także członkiem Biura Bezpieczeństwa Narodowego. Wiedzę ma zatem nie z książek o polityce, ale tę politykę rzeczywiście uprawiał. Przyznam, że to jest najmocniejszy aspekt całej tej historii. Wszystkie miejsca opisywane w recenzowanej pozycji naprawdę istnieją, wątki polityczne mają często odzwierciedlenie w rzeczywistości – np. „notes” libijskiego ministra ds. ropy naftowej. Książka jest mocno zanurzona w przeszłych wydarzeniach, mimo że autor twórczo je rozwija na potrzeby swojej opowieści.

Drugą silną stroną Hariba, która od razu rzuciła mi się w oczy, była nieoczywistość historii. To czasem brzmi jak mantra, ale u Raczyńskiego świat naprawdę nie jest czarno-biały. Niektórymi z bohaterów są członkowie plemienia Tuaregów, którzy w jakiś sposób wspomagali Kaddafiego. Dla zwykłego czytelnika to trudne – jak pozytywną postacią może być ktoś, kto pomagał dyktatorowi? Raczyński pokazuje, że świat Afryki Północnej nie jest przewidywalny i zrozumiały, to dlatego zresztą światowa polityka jest tak trudna, a szeryf nawet z największym karabinem może sobie nie poradzić w każdej sytuacji.

Dochodzą do tego niezbyt czyste gry wywiadów, w których nawet sojusznicy mają względem siebie ograniczone zaufanie. Harib jest ciekawym sposobem na odkrycie jak wygląda świat polityki poza fleszami kamer oraz jak zakulisowymi intrygami zdobywa się poparcie ludzi u władzy. Autor ma też sporo atencji dla naszego wywiadu, który w tej książce wypada bardzo pozytywnie.

Harib to także opowieść o rodzącej się miłości między Polakiem a kobietą Tuaregów. To ciekawy smaczek dodający bohaterom autentyczności. Wszystko jest tu przyprawione egzotyką ludów pustyni – tak innych przecież nawet od Arabów.

Tyle pozytywów – niestety w książce jest także trochę wad. Cały wątek rosyjski jest zupełnie niewykorzystany. FSB pojawia się w tekście raz, kiedy wraca po swojego człowieka. Potem w ogóle znika z horyzontu, tak jakby Rosjanie zupełnie zrezygnowali. To bardzo zmarnowany potencjał, gdyż przeszłość Hariba jest bardzo tajemnicza i w mojej ocenie niewyjaśniona. W zasadzie nie wiadomo do końca, kim był i skąd nagle zaczął zachowywać się jak rasowy agent, a do tego bogacz. Bardzo łatwo wchodzi w buty milionera, a przemiany psychologicznej bohatera w ogóle nie widać. Po prostu pstryk i już.

Drugi ważny element to fakt, że wiele wątków pozostaje niewytłumaczonych – Harib różne rzeczy nagle po prostu wie. Nie ma wewnętrznych monologów, wyjaśnień, czemu to takie sprytne, by jechać inną drogą albo nie płacić kartami kredytowymi. Sam pozostałem do końca w niepewności – czy Harib robi to celowo, czy przypadkiem? Cała książka w ogóle wygląda mi na pierwszą część cyklu, gdyż w zasadzie do końca niewiele jest wyjaśnione. Tylko wątek odnalezienia się Tuaregów w nowej politycznej rzeczywistości jest zrozumiały. Mam stąd mieszane uczucia – czy autor celowo prowadzi czytelników tak, by stopniowo dowiadywali się czemu miały służyć te pozornie nic nieznaczące ruchy, czy to po prostu przeoczenie? Niech będzie przykład ze zdjęciem z bojownikami posiadającymi rakiety Igła –Harib zdjęcie robi w zasadzie przypadkiem, później okazuje się, że było to celowe zagranie, by mieć argument do rozmów z agencjami wywiadowczymi. To wszystko powoduje, że książka, zwłaszcza w drugiej połowie, jest trudna w odbiorze. Sprawia przez to wrażenie zbyt chaotycznej, trudno zorientować się w przebiegu akcji. Niknie także nieco wątek miłości, kobieca towarzyszka Hariba nagle zaczyna być w zasadzie tylko tłem, a politykę robią tylko mężczyźni. Genderowy szczegół.

Na koniec kilka słów o „technice” wydawniczej. Książka dobrze wydana, dobry papier. Mnie brakowało podziału całości na jakieś części (tekst idzie nieomal jednym ciągiem, z podziałem na numerowane rozdziały – bez spisu treści), a także jakiejś mapy, zwłaszcza rejonu Afryki Północnej. Te miejsca naprawdę istnieją i ich proste zaznaczenie pomogłoby ukazać wędrówki bohatera.

Plus minus:

Na plus:

+ duże wyczucie dla politycznych realiów

+ wartka akcja

+ realistyczni bohaterowie

Na minus:

- chaos w publikacji

- w drugiej części niezrozumiałe ciągi przyczynowo-skutkowe

- niepełne zakończenie

Tytuł: Harib

Autor: Zdzisław A. Raczyński

Wydawca: Editio

Rok wydania: 2018

ISBN: 978-83-283-3995-8

Liczba stron: 544

Okładka: miękka

Cena: 44,90 zł

Ocena recenzenta: 6,5/10

^{Redakcja merytoryczna: Marcin Petrynko}

^{Korekta językowa: Patrycja Grempka}