Relacja z Konferencji „World Battlefield Museums Forum” w Muzeum II Wojny Światowej

4 września w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku miało miejsce uroczyste otwarcie trzydniowej, międzynarodowej konferencji World Battlefield Museums Forum.  która odbyła się w Muzeum w dniach 4 – 6 września  2018 r.

Myślą przewodnią konferencji było szukanie odpowiedzi na pytanie: w jakim stopniu miejsca upamiętniania pamięci, gdzie przelano niegdyś morze krwi wpływają obecnie na społeczeństwa oraz w jaki sposób pielęgnować pamięć o nich. Spotkanie prelegentów – opiekunów historycznych pól bitewnych, było też doskonałą okazją do szerokiej wymiany doświadczeń, a w konsekwencji miało służyć nawiązaniu współpracy między instytucjami.

Do Gdańska przyjechali dyrektorzy najsłynniejszych placówek upamiętniających słynne historyczne starcia. W prelekcjach i dyskusjach udział wzięli przedstawiciele muzeów: greckiego Maratonu, chińskiego Wojny i Oporu Narodu Przeciwko Japońskiej Agresji, Pearl Harbour Pacific Historic Parks, Gettysburg Foundation, Memorial 1815 Waterloo, Memorial de Verdun, Gallipoli Historic Site, Muzeum Husyckiego w Taborze, ukraińskiego Pola Bitwy w Beresteczku, Historii Wojskowości w Sofii oraz Powstania Narodowego w Bańskiej Bystrzycy. Polską stronę reprezentowali Karol Szejko – Muzeum Westerplatte, Adam Koperkiewicz – były 20-letni dyrektor Muzeum Historycznego w Gdańsku i dr Karol Nawrocki – dyrektor MIIWŚ – organizator spotkania.

4 września przed oficjalnym rozpoczęciem konferencji, prelegentów międzynarodowej konferencji World Battlefield Museums Forum oprowadzono po terenie byłej Wojskowej Składnicy Tranzytowej, w tym po Cmentarzu Obrońców Westerplatte.Gości oprowadzał Karol Szejko, pracownik Muzeum Westerplatte i Wojny 1939, Oddziału Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.

Po wizycie studyjnej na Westerplatte prelegenci międzynarodowej wrócili do Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, by zwiedzić Wystawę Główną.

Jeszcze tego samego dnia nastąpiło otwarcie wystawy czasowej „Bądźcie bez litości! Bądźcie brutalni! Zniszczenie Polski jest naszym pierwszym zadaniem – Agresja na Polskę 1939”. Otwarcie wystawy było pierwszym punktem programu międzynarodowej konferencji.

Wernisaż swoją obecnością uświetnili: p. Paulina Florianowicz, Dyrektor Departamentu Dziedzictwa Kulturowego w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz przedstawiciele muzeów pól bitewnych z całego świata.

Wystawę otworzył Dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, który zwrócił się do zebranych w następujących słowach: „»Bądźcie bez litości! Bądźcie brutalni! Zniszczenie Polski jest naszym pierwszym zadaniem« - to słowa Adolfa Hitlera wypowiedziane w sierpniu 1939 roku podczas narady kadry oficerskiej Wehrmachtu – po takich słowach nie mogło się stać nic dobrego, po takich słowach rozpętano w Polsce i całej Europie Środkowo-Wschodniej wojnę, która okazała się prawdziwym pandemonium. (…) I choć bardzo ciężko liczbami opisać historię II wojny światowej, to gdy uzmysłowimy sobie, że podczas II wojny światowej zginęło sześć milionów polskich obywateli, a to oznacza dwadzieścia trzy procent wszystkich mieszkańców II Rzeczpospolitej, to zobaczymy, że jest to zbrodnia nieporównywalna z żadną inną – życie stracił co piąty Polak”.

Następnie, głos zabrała p. Paulina Florianowicz, Dyrektor Departamentu Dziedzictwa Kulturowego, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego: „Z wielką przyjemnością otwieram dzisiejszą wystawę, która jest przedsięwzięciem historycznym, edukacyjnym i ma przybliżyć szerokiej publiczności ważny okres w naszej historii, choć data 1 września 1939 roku jest datą, której nikomu z nas nie trzeba przybliżać. Zajmując się na co dzień dziedzictwem kulturowym w Ministerstwie Kultury w Warszawie – mieście, którego miało nie być, nie ma dnia, abyśmy nie robili odniesień właśnie do tej daty. 1  września to data, która należy do historii każdej polskiej rodziny. Mam nadzieję, ze każdy z nas oglądając wystawę wspomni historię własnej rodziny, bo jesteśmy potomkami tych, którzy cudem tę wojnę przeżyli”.

5 września w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku miała miejsce inauguracja obrad Międzynarodowej Konferencji World Battlefield Museums Forum. Zebranych licznie gości powitał gospodarz konferencji Dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku dr Karol Nawrocki.

W uroczystej inauguracji udział wzięli: Wojewoda Pomorski Dariusz Drelich, Dyrektor Departamentu Dziedzictwa Kulturowego w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego p. Paulina Florianowicz, Joanna i Andrzej Gwiazdowie, Szef Gdańskiego Oddziału IPN prof. Mirosław Golon, Konsul Honorowy Turcji Serdar Davran.

Podczas inauguracji, głos zabrał Wojewoda Pomorski Dariusz Drelich: - „Westerplatte jest dla nas szczególnym miejscem, skrawkiem ziemi, która jest miejscem świętym. Bardzo nas bolało to, że przez tyle lat po wojnie to miejsce nie jest właściwie zagospodarowane – tak, jak Państwo potrafiliście to zrobić od Pearl Harbour, poprzez wszystkie pola bitewne w całej Europie. Chcielibyśmy, aby Westerplatte wyglądało inaczej, aby było miejscem, gdzie możemy się spotykać i zobaczyć to, dlaczego Westerplatte jest symbolem” – mówił do zebranych Wojewoda Pomorski Dariusz Drelich.

Następnie odczytano List Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej dr. Andrzeja Dudy, który zwrócił się do obecnych w następujących słowach: „W roku wielkiego narodowego jubileuszu, gdy wspominamy męstwo i zasługi wszystkich, którzy walczyli o niepodległość Polski; dla upamiętnienia bohaterskich obrońców Westerplatte; z wyrazami uznania dla organizatora Forum – Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku za upowszechnienie wiedzy o narodowych symbolach i ważnych wydarzeniach z najnowszej historii Rzeczypospolitej; w przekonaniu, że godne upamiętnienie pól bitewnych, na których krew przelewali przodkowie, jest naszą narodową powinnością; z życzeniami kolejnych udanych przedsięwzięć służących historycznej edukacji Polaków”.

Rozpoczęcie Konferencji WBMF swoją obecnością uświetniła p. Paulina Florianowicz, Dyrektor Departamentu Dziedzictwa Kulturowego w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, która odczytała zebranym List od Wiceministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Jarosława Sellina: „Z zainteresowaniem zapoznałem się z programem rozpoczynającego się dziś Forum Muzeów Pól Bitewnych. Polska, ze względu na swoje położenie geopolityczne, ma niestety wyjątkową pozycję jeśli idzie o możliwości rozwijania się tej gałęzi działalności muzealnej. (…) W mojej opinii, kwestie związane z tym obszarem muzealnictwa wymagają pogłębionej analizy, której efektem być może okaże się m.in. opracowanie niezbędnego zakresu badań danego pola bitwy, jak również odpowiedniego sposobu przekazania zdobytej wiedzy zainteresowanej publiczności. (…) Wymiana doświadczeń w tym zakresie niewątpliwie przyczyni się do lepszego, bardziej kompleksowego podejścia do historycznego pola bitwy rozumianego jako artefakt historyczny, podlegający odpowiedniej ochronie i stanowiący jednocześnie swego rodzaju stałą ekspozycję muzealną wymagającą, podobnie jak tradycyjne ekspozycje muzealne, respektowania ustalonych zasad związanych z jej zwiedzaniem”.

Referat inauguracyjny pt. „Wielość narracji, jeden cel – zachować pamięć” wygłosił Dyrektor Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku dr Karol Nawrocki, w którym zarysował oczekiwania Forum oraz podzielił się ideami, które stały się fundamentem konferencji. „Spotkaliśmy się tu, żeby dyskutować o tym, jak w celu zachowania pamięci skutecznie dbać o miejsca najważniejszych bitew, ale także po to, by zadać sobie szereg pytań o formy zachowania pamięci w oparciu o wartości płynące z historii i z samych pól bitewnych” - mówił dr Karol Nawrocki.

Pierwszy referat wygłosiły p. Irene Charitaki i p. Labrini Siskou z Muzeum Archeologicznego w Maratonie, które dysponuje artefaktami i antycznymi przedmiotami aż do czasów rzymskich, które odnalezione zostały w trakcie prac archeologicznych prowadzonych w okolicach Maratonu - muzeum mówiącego o bitwie, która współtworzy kanon wiedzy historycznej ludzi wychowywanych w kręgu kultury śródziemnomorskiej.

Kolejnym prelegentem był Li Qinghui z Muzeum Wojny i Oporu Narodu Chińskiego Przeciwko Japońskiej Agresji z referatem „Wojna i pokój na moście Lugou”.

Muzeum Wojny i Oporu Narodu Chińskiego Przeciwko Japońskiej Agresji zostało otwarte 7 lipca 1987 roku w 50-tą rocznicę wybuchu wojny chińsko-japońskiej. By pamięć o tych wydarzeniach nie zaginęła, rząd chiński zdecydował wybudować w pobliżu Mostu Marco Polo w Pekinie muzeum poświęcone historii chińskiego ruchu oporu.

Swój referat wygłosił Karol Szejko z Muzeum Westerplatte i Wojny 1939, Oddziału Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Częścią wystąpienia, była projekcja filmu pt. „Westerplatte - Historia i Pamięć” przybliżającego historię Westerplatte oraz prezentującego projekt rewitalizacji i rewaloryzacji półwyspu Westerplatte. Scenariusz filmu opracowało Muzeum Westerplatte i Wojny 1939, Oddział MIIWS.

Ostatni referat I Sesji Konferencji World Battlefield Museums Forum pt. „Uhonorowanie przeszłości, inspirowanie przyszłości” wygłosiła Dyrektor Pacific Historic Parks Aileen Utterdyke.

Pacific Historic Parks to zespół amerykańskich narodowych parków historycznych, w skład którego wchodzi kilka jednostek mieszczących się na wyspach O’ahu, Guam, Saipan i Molokai na Hawajach. Kompleks zajmuje się m.in. badaniami, konserwacją, rozwojem, edukacją oraz projektami upamiętniającymi II wojnę światową na Pacyfiku.

Podczas II Sesji Konferencji World Battlefield Museums Forum pt. „Pola bitwy jako miejsca przełomowych wydarzeń historycznych„, pierwszy referat pt. „Husyckie Pola Bitwy – od chwały, po zdradę„ wygłosił Zdeněk Vybíral, Zastępca Dyrektora Muzeum Husyckiego w Taborze oraz kierownik działu historycznego. Redaktor naczelny międzynarodowego czasopisma naukowego ”Husycki Tabor”.

Swój wykład wygłosił również Ettiene Claude, Dyrektor Memorial 1815 Waterloo oraz Dyrektor generalny organizacji non-profit Waterloo 1815. Memoriał 1815 Waterloo usytuowany jest u podnóża Kopca Lwa w Belgii i upamiętnia bitwę będącą ostateczną klęską wojsk Napoleona Bonaparte. Batalia miała miejsce 18 czerwca 1815 r. Etienne Claude zaprosił do przeżycia bitwy pod Waterloo poprzez specjalnie stworzony interaktywny film 3D.

Kolejnym prelegentem był Matthew Moen z Gettysburg Foundation, który powiedział m.in.:

„Idea zebrania w jednym miejscu przedstawicieli różnych muzeów pól bitewnych z całego świata w celu rozmowy o pamięci i upamiętnieniu jest godnym szacunku sposobem uczczenia milionów niewinnych ludzi, którzy zginęli w ciągu wieków w Polsce i na całym świecie. (…) Pola bitewne reprezentowane na tej konferencji nie mogą być zapomniane, ponieważ uczą nas wiele o ludzkiej naturze, która jest czasem niewytłumaczalną mieszanką okrucieństwa i współczucia, determinacji i rezygnacji, sprzeciwu i akceptacji. Jednym z celów opowiadania o konfliktach w historii ludzkości jest upamiętnienie poświęcenia, uczczenie tych, którzy oddali życie za bezpieczeństwo i wolność innych.”

Fundacja Gettysburg jest prężnie rozwijającą się organizacją, której głównym zadaniem jest edukacja. Od 1989 r. Fundacja służy Ameryce, chroniąc pole bitwy i godnie upamiętniając poległych. Skupia się na pozyskiwaniu i konserwacji zabytków oraz poszerzaniu wiedzy odwiedzających na temat wojny secesyjnej. Wśród eksponatów Muzeum Wojny Secesyjnej w Gettysburgu, na szczególną uwagę zasługuje największa na świecie kolekcja pamiątek z okresu wojny secesyjnej.

Ugur Imamoglu, prelegent z Turcji zapoznał zebranych z historią i znaczeniem walk o półwysep Gallipoli. Bitwa, znana w Turcji jako bitwa o Çanakkale (25 kwietnia 1915 - 9 stycznia 1916) miała umożliwić Entencie (Wielka Brytania, Francja i Rosja) zdobycie Stambułu i tym samym wyłączenie Imperium Osmańskiego z I wojny światowej. Mimo że była to największa operacja desantowa I wojny światowej, państwa Trójporozumienia poniosły dotkliwą porażkę.

Ostatnim prelegentem II Sesji World Battlefield Museums Forum był Thierry Hubscher, Dyrektor Muzeum Pamięci Bitwy pod Verdun.

Muzeum Pamięci Bitwy pod Verdun opowiada historię najsłynniejszej bitwy I wojny światowej. Verdun położone jest wśród wzgórz, które wciąż są usiane pociskami, od których zginęło ponad 300 000 żołnierzy. Jest to jedno z wiodących w Europie muzeów pierwszej wojny światowej, otwarte w 1967 roku dzięki pracy grupy prowadzonej przez Maurice Genevoix, byłego żołnierza i członka Académie Française. Aktualnie siedziba muzeum została całkowicie przeprojektowana i unowocześniona.

Ostatnim punktem programu pierwszego dnia konferencji była specjalistyczna dyskusja pt. „Pole bitwy – między sacrum a atrakcją turystyczną”, w której wzięli udział Aileen Utterdyke z Pearl Harbor Pacific Historic Parks, Marek Syrny z Muzeum Powstania Narodowego w Bańskiej Bystrzycy, Adam Koperkiewicz z Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku oraz Ugur Imamoglu, prelegent z Turcji. Panel poprowadził Aleksander Masłowski, Rzecznik Muzeum.

Obradujący rozmawiali m. in. o tym czy należy odtwarzać historyczny czy zachowywać zastany stan pola bitwy? Na ile można wprowadzać kolejne inwestycje służące obsłudze ruchu turystycznego? Czy wobec nieuniknionego zetknięcia z biznesem turystycznym należy przyjąć w pełni zasady wolnego rynku czy kontrolować i sprawować nadzór nad tworzącą się infrastrukturą turystyczną?

Sesję III pt. „Pola bitew jako miejsca tworzące Pamięć Narodową” prowadziła Hanna Mik z Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Pierwszym prelegentem była Mariana Ykhymchuk z Pola Bitwy w Beresteczku, która wygłosiła referat pt. „Archeologia Pola Bitwy pod Beresteczkiem”.

Bitwa pod Beresteczkiem jest uznawana za jedną z największych i najkrwawszych bitew (nie tylko na terenach Ukrainy, ale również całej Europy XVII stulecia). „Kozackie Mogiły” to „święta„ ziemia ukraińska - Narodowe Sanktuarium. Jest to miejsce owiane chwałą oraz skropione krwią. Obecnie w tym miejscu władze Ukrainy utworzyły Narodowy Historyczny Pomnik–Rezerwat ”Pole Bitwy Pod Beresteczkiem”. To tutaj w roku 1651 miała miejsce wielka bitwa pomiędzy wojskiem koronnym Rzeczypospolitej a kozacko–chłopskim wojskiem hetmana Bohdana Chmielnickiego.

Kolejnym prelegentem Konferencji World Battlefield Museums Forum była Deyana Kostova z Narodowego Muzeum Historii Wojskowości w Sofii z referatem „Pola bitewne jako filary bułgarskiej tożsamości narodowej”. W konferencji wzięła udział również Sonya Penkova, Dyrektor Muzeum.

Narodowe Muzeum Historii Wojskowości w Sofii otwarto w 1916 roku. Prezentuje całą historię wojenną Bułgarii i jest uznawane za jedno z najbardziej imponujących muzeów w Sofii. Zwiedzający mogą tam zobaczyć wyjątkową ekspozycję złożoną ze sprzętu wojskowego, broni palnej mundurów oraz nagród i odznaczeń.

Ostatnim prelegentem III Sesji Konferencji World Battlefield Museums Forum był Marek Syrny z Muzeum Powstania Narodowego w Bańskiej Bystrzycy.

Muzeum poświęcone jest Słowackiemu Powstaniu Narodowemu i ma swoją siedzibę w Bańskej Bystrzycy. To właśnie tutaj, 29 sierpnia 1944 roku wybuchło drugie największe antyniemieckie powstanie w Europie. Muzeum mieści się w niezwykłej pod względem architektonicznym budowli, która jest jednocześnie swoistym pomnikiem ku czci Powstania. Muzeum-Pomnik wzniesiono w 1969 roku i usytuowano w parku, w którym znajduje się skansen ciężkiego sprzętu bojowego, którym posługiwano się w Słowackim Powstaniu Narodowym.

W wystąpieniu podsumowującym dr Karol Nawrocki zwrócił się do uczestników w następujących słowach:

- „Nie cieszę, że ta konferencja się kończy, bo moglibyśmy jeszcze długo rozmawiać i zaprosić do grona prelegentów reprezentantów jeszcze kilku pól bitewnych. Natomiast cieszę się, że Konferencja World Battlefield Museums Forum się odbyła i za to Państwu dziękuję. (….) Podsumowanie konferencji nie jest łatwym zadaniem. Mam jedną główną konkluzję, dotyczącą podobieństw pomiędzy naszymi Muzeami - otóż pola bitew, którymi się zajmujemy, wciąż uczą nas o wojnie. (…) Podczas konferencji często padały słowa: edukacja, pamięć, wspomnienia, pojednanie – prawdopodobnie są to najważniejsze słowa padające w trakcie konferencji. Nie rozwiązaliśmy tu problemu wojny – nie było to naszym zadaniem, nie rozwiązaliśmy nawet problemów związanych z codziennym funkcjonowaniem naszych instytucji – bo mieliśmy za mało czasu, ale cieszę się ze spotkania i jestem pewien, że konferencja była owocna”. 

Trzydniowa, międzynarodowa konferencja Światowe Forum Muzeów Pól Bitewnych – World Battlefield Museums Forum, odbywająca się w Muzeum w dniach 04-06.09.2018 r. była doskonałą okazją do szerokiej wymiany doświadczeń, a w konsekwencji nawiązania współpracy między instytucjami.

Prelegentami byli opiekunowie i pracownicy najważniejszych na świecie pól bitewnych: 

Irene Charitaki i Labrini Siskou, Muzeum Archeologiczne w Maratonie
dr Li Qinghui, Muzeum Wojny i Oporu Narodu Chińskiego Przeciwko Japońskiej Agresji
Karol Szejko, Muzeum Westerplatte i Wojny 1939, Oddział MIIWS
Aileen Utterdyke, Dyrektor Pacific Historic Parks
Zdeněk Vybíral, Zastępca Dyrektora Muzeum Husyckiego w Taborze
Ettiene Claude, Dyrektor Memorial 1815 Waterloo
Matthew Moen, Gettysburg Foundation
Thierry Hubscher, Dyrektor Muzeum Pamięci Bitwy pod Verdun
Mariana Ykhymchuk, Pole Bitwy w Beresteczku
Deyana Kostova, Narodowe Muzeum Historii Wojskowości w Sofii
Marek Syrny, Muzeum Powstania Narodowego w Bańskiej Bystrzycy