„Homo sanctus. Wzorce świętych w Europie łacińskiej w średniowieczu” – W. Mruk –recenzja

Święty Marcin przykuty żelaznym łańcuchem do skały. Pobożny Wulfilaich, któremu z powodu niskiej temperatury nie pozwolono zostać słupnikiem. Biskup Sabinus kierujący karcący list do niebezpiecznej rzeki Pad. Rycerz Gerald odnoszący zwycięstwa przy pomocy tępej broni. Wreszcie błogosławiona Galla, której z powodu gorącej krwi miała wyrosnąć broda. O tych i wielu innych świętych czytelnik dowie się z najnowszej pracy Wojciecha Mruka.

Doktor habilitowany Wojciech Mruk w centrum swoich zainteresowań naukowych stawia okres wieków średnich, z wyszczególnieniem takich aspektów jak życie religijne w świecie łacińskim, stosunki chrześcijan i muzułmanów oraz dzieje świata śródziemnomorskiego w tymże okresie1. Tenże pracownik Instytutu Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego jest autorem wielu publikacji i artykułów, z których należy wymienić takie jak Pielgrzymowanie do Ziemi Świętej w drugiej połowie XIV wieku czy Franciszkanie i Ziemia Święta w XIII wieku (do roku 1291). W jego najnowszej książce przyjdzie czytelnikowi zetknąć się z wybranymi świętymi i ich czynami, które przełożyły się na stworzenie przez żywotopisarzy modelowych sylwetek błogosławionych w średniowieczu.

Recenzowany egzemplarz oprawiony jest w miękką, niebieską okładkę. Na froncie widnieje wyobrażenie św. Wojciecha, będące fragmentem czeskiego obrazu Święty Prokop i Wojciech. Już na wstępie może to sugerować, że w książce pojawią się pewne wątki polskie. Czwarta strona okładki zawiera krótki opis zawartości pozycji, informację o autorze, a także fragment recenzji doktora habilitowanego Jerzego Pysiaka. Sama książka jest częścią swoistej „mini serii„ wydanej przez PWN. Obok ”człowieka świętego” oficyna opublikowała także w zbliżonej formie Homo nobilis. Wzorzec szlachcica w Rzeczypospolitej XVI i XVII wieku oraz Homo militans. Rycerskie wzory i wzorce osobowe w średniowiecznej Polsce.

Pierwsze strony książki witają czytelnika obszernym spisem treści. Obok Wstępu i Zakończenia jest w niej bowiem aż 14 rozdziałów. Ułożone są w kolejności chronologicznej, ponieważ autor, jak zaznacza na początku, chce przedstawić ewolucję wzorca świętości w wiekach średnich na przestrzeni różnych grup społecznych, wiekowych i nie tylko. Swe rozważania zaczyna jednak od okresu wcześniejszego, bo późnej starożytności, kiedy to formowały się podstawy „na których w kolejnych stuleciach wzniesiono (…) konstrukcję wzorca świętości w wiekach średnich”. Jest to zabieg niezwykle interesujący i umożliwiający czytelnikowi prześledzenie całego procesu. Każdy z rozdziałów, wyszczególnionych całostronicowym tytułem, poświęcony jest konkretnemu modelowi świętości. Autor odwołuje się tutaj do poszczególnych błogosławionych, a jest ich stosunkowo dużo. Niech zatem czytelnika nie zwiedzie fakt, że w tytułach rozdziałów są wymienione tylko jedna lub dwie osobistości. Warto nadmienić, że niemalże wszystkie przywołane przykłady są poparte częstokroć obszernymi fragmentami tekstów hagiograficznych i uzupełnione komentarzem historyka. I tak wśród przywołanych postaci błogosławionych znajdują się pierwsi męczennicy za wiarę i anachoreci; wczesnośredniowieczni biskupi oraz opaci; cenobici, misjonarze, męczennicy, a także średniowieczni władcy. Dalej są biskupi broniący wiary, rycerze, kupcy, kaznodzieje i mistyczki. Ostatni z rozdziałów autor poświęca szczególnie interesującym żywotom świętych. Tutaj czytelnik zapozna się z zajmującymi dziejami chociażby Jana Paulusa – pustelnika, gwałciciela, mordercy, ascety, cudotwórcy, żywotopisarza i biskupa w jednym. W książce Wojciecha Mruka jest miejsce na opisy chociażby życia doczesnego konkretnych świętych, często także ich cudów, a wreszcie męczeńskiej śmierci. Niejednokrotnie będzie można się przekonać, że byli to ludzie z krwi i kości.

Czytelnika należy uprzedzić, że recenzowana pozycja została zaopatrzona w liczne przypisy. Ich rola sprowadza się jednak do wskazania źródła, które w danym momencie autor przywołuje, lub wytłumaczenia pewnych zawiłości czy też średniowiecznych zwyczajów. Sposób ich zastosowania w żadnym wypadku nie powinien więc utrudniać lektury zwykłemu czytelnikowi, jest wręcz przeciwnie. Lekkie pióro, którym historyk kreśli losy kolejnych świętych oraz często humorystyczne komentarze i odniesienia do czasów współczesnych sprawiają, że lektura Homo sanctus jest przyjemna i szybka. Krótkie podsumowanie każdego z czternastu rozdziałów pozwoli każdemu uporządkować najważniejsze informacje z danego fragmentu. Do niewątpliwych zalet należy zaliczyć liczne ryciny przedstawiające poszczególnych błogosławionych, które umiejscowione są tuż przed Zakończeniem.

Najnowsza książka Wojciecha Mruka w sposób zwięzły opisuje wzorce świętych na przestrzeni średniowiecza. Jest to pozycja pozwalająca spojrzeć na poczynania konkretnych świętych oraz motywacje ich żywotopisarzy. Osoby, które poczują niedosyt po jej przeczytaniu powinny być usatysfakcjonowane obszerną bibliografią wieńczącą Homo sanctus, umieszczoną tuż przed indeksem osobowym i spisem ilustracji. Warto wczytać się w niniejszą pozycję, ponieważ „święci z ich przymiotami i atrybutami są stale obecni w otaczającym nas świecie (…); nie ma chyba w świecie zachodniej kultury nikogo kto nie wiedziałby, że święty Patryk działał w Irlandii, święty Mikołaj podrzucał prezenty, a świętego Walentego wspominamy w lutym (chociaż mało kto wie dlaczego akurat wtedy)”2. Nie sposób się z Wojciechem Mrukiem w tej kwestii nie zgodzić.

Plus minus:

Na plus:

+ lekkie pióro autora

+ liczne ilustracje

+ interesująca konstrukcja książki

+ liczne cytaty z żywotów świętych

+ krótkie podsumowanie każdego z rozdziałów

+ mnogość błogosławionych mężów i niewiast na kartach publikacji

Na minus:

- brak

Tytuł: Homo sanctus. Wzorce świętych w Europie łacińskiej w średniowieczu

Autor: Wojciech Mruk

Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN

Rok wydania: 2018

ISBN: 978-83-01-20214-9

Liczba stron: 365

Okładka: miękka

Cena: 59,90 zł

Ocena recenzenta: 10/10

^{Redakcja merytoryczna: Malwina Lange}

^{Korekta: Agata Polte}

1. Wszelkie informacje na temat autora: Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego, https://historia.uj.edu.pl/instytut/pracownicy/wojciech-mruk (dostęp: 4 grudnia 2018 r.). [↩]
2. W. Mruk, Homo sanctus. Wzorce świętych w Europie łacińskiej w średniowieczu, Warszawa 2018, s. 344. [↩]