Matura z historii – cz. X – „Państwo Franków i renesans karoliński”

Powstanie państwa frankijskiego, odnowienie cesarstwa na zachodzie, monarchia Karola Wielkiego oraz słynny renesans karoliński. Zapraszamy do lektury części dziesiątej w serii naszego portalowego Vademecum!

Narodziny imperium Franków

Chrzest Chlodwiga I w Boże Narodzenie 496 roku w kościele w Reims

Na początku V w. n.e. północno-wschodnią Galię zamieszkiwały rozbite i podzielone plemiona Franków. W 496 r. przywódca rodu Merowingów, Chlodwig, zdecydował się przyjąć katolicki chrzest, co pozwoliło mu otrzymać poparcie cesarza bizantyjskiego oraz wzmocniło jego pozycję wśród innych „państw” barbarzyńskich. W 511 r. władca Merowingów zmarł, zaś jego państwo uległo podziałowi na liczne dzielnice, w których władzę sprawowali lokalni książęta. W owych dzielnicach najwyższą rangą urzędniczą była funkcja majordoma – sprawowali oni kontrolę nad administracją państwa, decydowali o jego polityce oraz dowodzili armią. Karol Młot był bodaj najsłynniejszym majordomem w VIII w., który nie tylko zasłynął dzięki wspaniałemu zwycięstwu nad wojskami arabskimi pod Poitiers (732 r. n.e.), ale także podniósł znaczenie funkcji majordoma do stopnia, w którym w rzeczywistości sprawowali oni większą władzę niż potomkowie wspomnianych wyżej Merowingów. Ostatni królowie merowińscy coraz bardziej tracili na znaczeniu, w związku z czym syn Karola Młota – Pepin Krótki, w 751 r. zdecydował się odsunąć potomków Chlodwiga od władzy i koronował się na króla Franków. Mógł tego dokonać głównie dzięki poparciu Kościoła, któremu obiecał wsparcie w walce z wrogimi papiestwu Longobardami zamieszkującymi ówczesną Italię. Pepin spełnił swoją obietnicę oraz przekazał zdobyte przez siebie ziemie na terenie dzisiejszych Włoch władztwu kościelnemu, tworząc w ten sposób w 755 r. Państwo Kościelne.

Nowe cesarstwo

Karol Wielki

Pepin Krótki zmarł w 768 r., dzieląc przed śmiercią swoje państwo pomiędzy dwóch synów – Karola i Karlomana. Karloman zmarł w 771 r., dzięki czemu Karol mógł przejąć pełnię władzy nad dziedzictwem swego ojca. To właśnie jego w dzisiejszej historiografii nazywa się Karolem Wielkim (władał w latach 768-814).

Najważniejsze daty związane z podbojami Karola Wielkiego:

773 r. – ostateczne pokonanie Longobardów
774 r. – Karol koronuje się na króla Longobardów
772-804 r. – wojny z Sasami, podbój ich ziem oraz włączenie ich do swego królestwa
788 r. – podbój plemion bawarskich, początek chrystianizacji ziem zdobytych pod koniec VIII w.
794 r. – walki z Awarami oraz zdobycie Panonii
795 r. – wojny z Arabami oraz wyparcie ich za rzekę Ebro – utworzenie marchii hiszpańskiej
800 r. – koronacja Karola Wielkiego na Cesarza Rzymskiego przez papieża Leona III w Rzymie, odnowienie cesarstwa zachodniego

Ustrój państwa karolińskiego

Najważniejsze cechy:

Mapa rozwoju Imperium Franków w latach 481-814

- Państwo Karola Wielkiego było monarchią patrymonialną, czyli król posiadał bardzo silną władzę, zaś ziemie, nad którymi panował, były jego własnością. Ponadto wszyscy mieszkańcy państwa patrymonialnego byli poddanymi króla, który jednocześnie był ich wodzem, prawodawcą oraz sędzią.

- Państwo Karolingów podzielone zastało na marchie oraz hrabstwa. Pierwsze z nich były jednostkami administracyjnymi tworzonymi na terenach przygranicznych. Zarządzane były one przez margrabiów, których zadaniem było bronienie granic oraz dalsze prowadzenie ekspansji. Drugą jednostką administracyjną były wspomniane wyżej hrabstwa, które rządzone były przez urzędników nazywanych hrabiami.

- W imperium Karola Wielkiego obowiązywało prawo zwyczajowe oraz prawo stanowione, które ustanawiał król i ogłaszał je w tzw. kapitularzach.

Renesans karoliński

Przykład minuskuły karolińskiej

Według wielu historyków to właśnie tzw. renesans karoliński był największym osiągnięciem rządów Karola Wielkiego. Trwał on do ok. 850 r. n.e. Był to okres znacznego ożywienia kulturalnego i edukacyjnego, którego owoce dostrzec możemy jeszcze w dniu dzisiejszym.

Najważniejsze cechy i osiągnięcia renesansu karolińskiego:

- Głównym miastem i ośrodkiem kultury w państwie Karola był Akwizgran.

- Reforma szkolnictwa: środowisko dworskie Karola (m.in. mnich Alkuin, Hraban Maur oraz Paweł Diakon) oraz sam władca dostrzegli silną potrzebę wzmocnienia systemu edukacji w kraju. Postanowiono wówczas założyć szkołę pałacową w Akwizgranie, gdzie kształcić się mogła młodzież arystokratyczna. Ponadto zaczęto tworzyć szkoły przy klasztorach oraz kościołach parafialnych, napisano różne książki mające pomóc nauczycielom w ich pracy, wprowadzono jednolity program nauczania dla szkół. Wspomniany wyżej program składał się z dwóch części, które wykorzystywane były praktycznie przez cały okres średniowiecza, był to poziom pierwszy, tj. trivium (nauki humanistyczne, czyli gramatyka, retoryka i dialektyka) oraz stopień drugi, wyższy, tj. quadrivium (nauki ścisłe, czyli arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka).

- Stworzono archiwa państwowe oraz budowano biblioteki i skryptoria (miejsca, w których mnisi przepisywali księgi).

- Przeprowadzono reformę języka (powrót do łaciny klasycznej), reformę pisma (wprowadzenie tzw. minuskuły karolińskiej) oraz reformę monetarną (ujednolicono system pieniężny).

Rozpad imperium

Katedra w Akwizgranie (zdjęcie z 2014 r.)

Po śmierci Karola Wielkiego w 814 r. władzę po nim przejął jego syn, Ludwik Pobożny. Rok po śmierci Ludwika, czyli w 841 r., zwołano spotkanie w Verdun, podczas którego podpisano traktat (843 r.) dzielący państwo karolińskie pomiędzy jego trzech synów. Karol Łysy otrzymał zachodnią część imperium, Lotarowi przypadła środkowa część państwa wraz z Akwizgranem oraz tytułem cesarskim, zaś Ludwik Niemiecki otrzymał wschodnią część imperium.

W niedługim czasie trzy nowo-powstałe państwa przechodzić zaczęły liczne kryzysy. Po śmierci Lotara jego państwo rozpadło się na dzielnice, które z czasem w większości wchłonięte zostały przez państwa Karola i Ludwika, tworząc w ten sposób fundament pod dwa nowe europejskie kraje – Francję (na zachodzie) oraz Niemcy (na wschodzie).

→ CZĘŚĆ XI.

Bibliografia:

1. Jarosz J., Historia: vademecum gimnazjalisty, Warszawa 2002.
2. Kręc A., Noskowiak J., Zapiór B., Vademecum Maturzysty Historia, Kraków 2016.
3. Manteuffel T., Historia powszechna: średniowiecze, Warszawa 1998.