Matura z historii – cz. XV – „Wielkie odkrycia geograficzne”

Przyczyny, przebieg oraz skutki wielkich nowożytnych odkryć geograficznych. Zapraszamy do lektury części piętnastej w serii naszego portalowego Vademecum!

Przyczyny

Mapa Świata Gerarda Merkatora z 1587 roku

Bez wątpienia nie ma jednej przyczyny, która bezpośrednio wywołałaby całą serię odkryć geograficznych – nowych lądów, wysp czy kontynentów. Historycy są zgodni, iż na powyższy fakt złożyło się wiele różnych czynników. Spośród najczęściej wymienianych przyczyn, wymienić należy:

- wyczerpanie się złóż kruszców szlachetnych w Europie, takich jak złoto i srebro

- przeludnienie na kontynencie europejskim

- potrzeba odnalezienia nowych rynków zbytu, nawiązania kolejnych stosunków gospodarczych, wzmocnienie bilansu handlowego z tzw. Dalekim i Bliskim Wschodem

Krzysztof Kolumb (1451-1506)

- poszukiwanie nowej drogi do Indii z powodu opanowania przez Turków Konstantynopola (1453 r.) i zablokowania przez nich szlaków lądowych z zachodu na wschód

- kryzys szlachty portugalskiej i hiszpańskiej, próba wzmocnienia swojej pozycji poprzez zdobycie bogactwa i sławy

- przemiany światopoglądowe wśród Europejczyków (humanizm, ciekawość świata, wiara w postęp)

- chęć szerzenia wiary chrześcijańskiej

- postęp technologiczny – udoskonalanie statków pełnomorskich, map, upowszechnienie przyrządów nawigacyjnych (kwadrant, busola, astrolabium)

Przebieg

1445 – Portugalscy żeglarze dotarli do ujścia Senegalu oraz Zielonego Przylądka. Zakładanie tzw. misji oraz faktorii handlowych na wybrzeżach Afryki.

1482 – Odkrycie ujścia rzeki Kongo .

1488 – Portugalczyk Bartolomeo Diaz dotarł do południowego krańca Afryki, czyli tzw. Przylądka Dobrej Nadziei

Mapa podróży Vasco da Gamy

1492-1493 – I wyprawa Krzysztofa Kolumba, odkrycie „Ameryki”, czyli wysp Guanahani, Kuby oraz Haiti

1493-1494 – II wyprawa Kolumba, odkrycie Dominikany, Wysp Dziewiczych, Jamajki, Gwadelupy oraz Puerto Rico

1494 – Pomiędzy Portugalią a Hiszpanią został zawarty układ w Tordesillas, który dzielił strefy wpływów tamtejszych odkrywców. Ustalono linię biegnącą ok. 2 tys. km od Wysp Zielonego Przylądka, po czym zadecydowano, iż wszystkie ziemie na zachód od wspomnianej linii należeć mają do Hiszpanii, zaś ziemie na wschód – do Portugalii.

1497-1499 – Portugalczyk Vasco da Gama udał się drogą morską do Indii wzdłuż wybrzeży Afryki.

1498-1500 – III wyprawa Kolumba, odkrycie stałego lądu Ameryki Południowej.

Mapa imperium portugalskiego

1499-1500 – Florentczyk Amerigo Vespucci odkrył ujście Amazonki, zbadał wybrzeża Brazylii oraz wysłał w świat informację, iż tereny odkryte przez Kolumba to nie są tak naprawdę Indie, tylko nieznany i niezbadany ląd. Na jego cześć ów kontynent nazwano Ameryką.

1519-1522 – Ferdynand Magellan (Portugalczyk w służbie króla hiszpańskiego) odbył pierwszą podróż dookoła świata. Magellan zginął na Filipinach w 1521 r., jego podróż dokończył Sebastian Del Cano.

1529 – Portugalia i Hiszpania podpisują kolejny układ, tym razem w Saragossie. Dokonują tym samym podziału stref wpływu – teren na wschód od południka 133°E przypadły Hiszpanii, natomiast na zachód – Portugalii.

1577-1580 – Angielski żeglarz Francis Drake, jako drugi człowiek w historii odbywa podróż dookoła świata.

1648 – Rosjanie kolonizują wschodnią Syberię, dotarli do jeziora Bajkał.

1768-1771 – James Cook odbywa podróż dookoła świata oraz dociera do Australii.

Tereny należące do Hiszpanii w latach 1581-1640

Pierwszymi państwami, które w dobie nowożytnej stały się kolonizatorskimi imperiami, były Hiszpania oraz Portugalia. W latach następnych dołączyły do nich Anglia, Holandia, Francja oraz Rosja (penetrowali tereny lądowe Azji). Tubylcze plemiona oraz cywilizacje (m.in. Indian, Majów, Inków, Azteków) zmuszone zostały siłą do oddania swych ziem, bogactw oraz do przejścia na wiarę katolicką. Spośród najsłynniejszych konkwistadorów, czyli przywódców wypraw zbrojno-kolonizatorskich, wymienić należy Hernana Cortesa (w latach 1519-1524 przybył na tereny dzisiejszego Meksyku oraz podbił państwo Azteków) oraz Francisco Pizarro (w latach 1531-1536 przybył na tereny dzisiejszego Chile oraz Peru, gdzie zniszczył on imperium Inków).

Skutki

Odkrycia geograficzne doby XV-XVII w. przyniosły ze sobą wielką ilość skutków polityczno-społeczno-gospodarczych. Poza nieuchronną katastrofą, jaka spotkała mieszkańców nowo odkrytych ziem, wymienić należy:

- powstanie imperiów kolonialnych, które dzięki nowo zdobytym terenom znacznie się wzbogaciły oraz zaczęły dominować na kontynencie europejskim

- rywalizacja między imperiami kolonialnymi doprowadziła do licznych starć i wojen również na terenie Europy

- poznanie i rozpowszechnienie wielu nowych odmian przypraw, warzyw czy owoców

- handel atlantycki (oceaniczny) zaczął przewyższać swymi wpływami handel drogami lądowymi

- znaczny napływ szlachetnych kruszców do Europy (złota, srebra) spowodował inflację i tzw. rewolucję cen

- myśl chrześcijańska rozpostarła się na niemal cały świat

- nastąpił rozwój niewolnictwa oraz emigracji ludności europejskiej do nowo odkrytych ziem

→ CZĘŚĆ XVI.

Bibliografia:

1. Jarosz J., Historia: vademecum gimnazjalisty, Warszawa 2002.
2. Kręc A., Noskowiak J., Zapiór B., Vademecum Maturzysty Historia, Kraków 2016.
3. Wagner M., Historia nowożytna powszechna, Warszawa 2010.