Matura z historii – cz. XVI – „Ustroje polityczne państw nowożytnych” |
Polityka, ustrój i cechy charakterystyczne monarchii oraz rządów państw europejskich w dobie nowożytnej. Zapraszamy do lektury części szesnastej w serii naszego portalowego Vademecum!
Monarchia absolutna
Portret Niccolo Machiavelli
W czasach renesansu niektóre państwa europejskie, dotychczas charakteryzujące się feudalno-stanowymi rządami władców, przeobrażać się zaczęły w tzw. monarchie absolutne. Dzieła takich autorów jak Niccolo Machiavelli (Książę), Jean Bodin (Sześć ksiąg o Rzeczpospolitej), Thomas Hobbes (Lewiatan), stopniowe ograniczanie uprawnień politycznych stanów, czy centralizacja władzy w rękach monarchy sprawiły, że wiele państw – zwłaszcza Europy Zachodniej – przyjmować zaczęły rządy absolutystyczne. Wśród najważniejszych cech monarchii absolutnej wymienić należy:
- rozbudowę armii zawodowej, aparatu policyjnego oraz biurokracji
- nieograniczone rządy monarchy, który kontrolował władzę ustawodawczą, sądowniczą i wykonawczą
- politykę zmian w systemie fiskalnym oraz ekspansjonizm
- ograniczanie praw obywatelskich (cenzura, szpiegostwo)
- merkantylizm, czyli dbanie o dodatni bilans finansowy w handlu zagranicznym, przy jednoczesnym podporządkowaniu gospodarki państwu.
Ludwik IV, „Król Słońce”
Idealnym przykładem monarchii absolutnej w dobie nowożytnej była Francja Ludwika IV, zwanego „Królem Słońce„ (znane powiedzenie króla brzmiało ”Państwo to Ja”).
Absolutyzm oświecony
Wraz z początkiem XVIII w., wielu oświeceniowych pisarzy, myślicieli i filozofów poddało krytyce rządy monarchii absolutnych. Słynny angielski filozof i pisarz polityczny John Locke (Dwa traktaty o rządzie), twórca koncepcji trójpodziału władzy Chales Louis Montesquieu (in. Monteskiusz, O duchu praw) oraz propagator idei rządu republikańskiego Jean Jacques Rousseau (Umowa społeczna) przyczynili się do ewolucji formy rządów, które nazwane zostały absolutyzmem oświeconym. Wśród cech charakterystycznych ustroju wymienić należy:
- dbanie o tolerancję religijną, edukację, uniwersytety, niezależne sądownictwo
- władca posiada nieograniczoną władzę, ale na bazie koncepcji umowy społecznej („król pierwszym sługą państwa”)
Klasycystyczne przedstawienie Monteskiusza
- podporządkowanie Kościoła państwu
- unowocześnienie systemów fiskalnych oraz prawnych
- „oświecanie narodu”, czyli m.in. znoszenie tortur, procesów o czary, ustanowienie powszechnego obowiązku nauczania
- popieranie zasad merkantylizmu oraz protekcjonizmu
Ustroje państw nowożytnych
Najważniejsze informacje związane z monarchią oświeconą Prus:
- w 1701 r. Fryderyk II Hohenzollern koronował się na króla Prus (Brandenburgia połączona z Prusami Książęcymi stały się królestwem)
- za rządów Fryderyka II Wielkiego (1740-1786) Prusy stały się lokalną potęgą
- ukierunkowanie państwa na szeroko rozumiany militaryzm – reformy wojska, ogromne nakłady finansowe na armię, polityka społeczna i gospodarcza ukierunkowana na wzmacnianie wojska
Fryderyk II Wielki
- panowanie absolutnej dyscypliny w wojsku pruskim, stworzenie nowych taktyk manewrowych i unowocześnienie karabinów z bagnetami
- Fryderyk II rozpoczął laicyzację państwa (państwo powinno być świeckie), usprawnił administrację, system podatkowy i politykę handlową kraju
- obywatelom niższej kategorii zapewniono opiekę polityczną
- promowanie polityki tolerancji oraz powszechnego obowiązku nauki dla młodych chłopców (przyszłych żołnierzy)
- utworzenie Berlińskiej Akademii Nauk
Najważniejsze informacje związane z absolutyzmem w Rosji:
- początek mocarstwowości Imperium Rosyjskiego datuje się od rządów Piotra I Wielkiego (1682-1721)
- wprowadzanie zachodnioeuropejskiej kultury na dwory i salony rosyjskie
Imperator Wszechrosji, Piotr I Wielki
- tworzenie reform ustrojowych, w tym likwidacja Dumy Bojarskiej (na jej miejsce pojawił się Senat Rządzący), władca stanął na czele Kościoła Prawosławnego
- reforma gospodarcza (rozwój hutnictwa, manufaktur, opieka państwa nad handlem zagranicznym)
- pełnia władzy w rękach cara
- utworzenie floty wojennej i zbudowanie Akademii Morskiej
- powstanie Akademii Nauk, pojawienie się prasy, promowanie narodowej literatury
- założono nowe miasto – Petersburg – które stało się stolicą Rosji (od 1712 r.)
Najważniejsze informacje związane z monarchią w Austrii:
- władzę sprawowali Habsburgowie
- charakter państwa był wielonarodowościowy (Austriacy, Węgrzy, Czesi, Belgowie, Włosi, Polacy)
- prowadzenie przez cesarzową Marię Teresę i Józefa II polityki absolutyzmu oświeconego
Portret Marii Teresy Habsburg
- wprowadzenie reform gospodarczych i oświatowych
- nałożenie dodatkowych podatków na szlachtę i kler, likwidowano zakony, wprowadzono tolerancję religijną dla protestantów
- zniesienie poddaństwa chłopów (przywrócono je po śmierci Józefa II w 1790 r.)
Najważniejsze informacje związane z monarchią parlamentarną w Anglii:
- monarchia parlamentarna była formą władzy, w której parlament posiadał przewagę nad monarchą (stanowił on prawo i decydował o składzie i polityce rządu)
- w 1679 r. wprowadzono Habeas Corpus Act, czyli ustawę, która zagwarantowała nietykalność osobistą chłopów – sądzić ich mógł tylko niezależny sąd
- w 1689 r. ogłoszono akt Bill of Rights, który ustanowił supremację (przewagę) parlamentu nad monarchą
Deklaracja Praw (ang. Bill of Rights)
- ograniczanie władzy królewskiej – władca nie mógł ustanawiać nowych podatków bez zgody parlamentu, musiał zwoływać regularnie parlamentarzystów, miał prawo zatwierdzania ustaw i powoływania nowych ministrów i członków Izby Lordów
- premierem w angielskim parlamencie zostawał lider partii mającej większość w Izbie Gmin
- w polityce angielskiej dominowały dwie partie: Torysi (konserwatywna arystokracja świecka i kościelna) oraz Wigowie (dążyli do swobód obywatelskich i tolerancji, w ich skład wchodzili głównie bogaci mieszczanie)
- parlament składał się z dwóch izb – Izby Gmin (Wigowie i Torysi) oraz Izby Lordów (reprezentującej arystokrację)
→ CZĘŚĆ XVII.
Bibliografia:
- Jarosz J., Historia: vademecum gimnazjalisty, Warszawa 2002.
- Kręc A., Noskowiak J., Zapiór B., Vademecum Maturzysty Historia, Kraków 2016.
- Wagner M., Historia nowożytna powszechna, Warszawa 2010.
Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.
