Archeologia komercyjna – specyfika, standardy, metodyka badań

Archeologia to nauka, której zadaniem jest odtwarzanie kulturowo-społecznej przeszłości człowieka na podstawie odkrytych materialnych pozostałości działań ludzkich. Obecne przepisy prawne wymagają jednak prowadzenia badań lub nadzorów archeologicznych także podczas zwykłych inwestycji budowlanych. Na czym zatem polega istota archeologii komercyjnej?

Geneza nauk archeologicznych

Trudno jednoznacznie określić początek archeologii jako dyscypliny naukowej. Niektórzy badacze upatrują jej genezę w 1748 r., kiedy to rozpoczęto prace wykopaliskowe na terenach dawnych rzymskich miast – Herkulanum i Pompejów. W 1763 r. prestiżowe stanowisko watykańskiego konserwatora starożytności przypadło Johannowi Winckelmannowi, który uzyskując dostęp do zbiorów odkrytych w wyżej wspomnianych miastach, zebrał materiały niezbędne do napisania słynnego Geschichte der Kunst des Altertums (1764). Wspomniana praca przetarła nowe szlaki w zakresie wiedzy o sztuce antyku i dominowała przez wiele lat jako podstawowe opracowanie w zakresie wiedzy o materialnej kulturze rzymskiej. Dzieło to wzmocniło w Europejczykach zainteresowanie sztuką antyczną, zaś odkrycia w Pompejach i Herkulanum rozbudziły wyobraźnię przyszłych badaczy i historyków. Opisane wyżej wydarzenie, jak i podróż Napoleona do Egiptu w 1798 r., podczas której odkryto słynny kamień z Rosetty (od 1802 r. znajdujący się w Muzeum Brytyjskim w Londynie), stanowią umowny początek archeologii jako nauki.

Dziś archeologia jest obszerną dziedziną wiedzy, której interdyscyplinarność stanowi jedną z cech charakterystycznych – badacz kulturowo-społecznej przeszłości człowieka musi posiadać wiedzę i umiejętności z takich dziedzin jak m.in.: historia, historia sztuki, biologia czy geologia. Ponadto archeologia dzieli się na liczne specjalizacje, wśród których wymienić można m.in.: pradziejową, protohistoryczną i historyczną.

Archeologia komercyjna

Obecne prawo polskie wymaga prowadzenia badań lub nadzorów archeologicznych podczas inwestycji ingerujących w grunt, w obrębie którego znajduje się „stanowisko archeologiczne„ (czyli przestrzeń z dużym prawdopodobieństwem na odkrycie pozostałości działań człowieka). Jeżeli tak - Wojewódzki Konserwator Zabytków określa zakres i rodzaj badań, które inwestor musi przeprowadzić. Podstawowe formy pracy archeologa w sytuacji, gdy grunt wymaga sprawdzenia to badania wyprzedzające (przeprowadzane jeszcze przed rozpoczęciem inwestycji), ratownicze (w trakcie inwestycji, gdy dojdzie do odkrycia dawnych reliktów) oraz tzw. nadzory archeologiczne (prowadzone równolegle do robót ziemnych), które są ”najłagodniejszą” formą badań, nie mającą praktycznie wpływu na przebieg inwestycji.

Według pracowników firmy Archeobaltica, statystycznie podczas co drugich badań odkrywane są materialne ślady dawnych działań człowieka. Czasami są to puste obiekty, niekiedy luźne artefakty bądź jedynie ich elementy. Na Pomorzu, gdzie działa wyżej wspomniana firma, odkrywane są najczęściej paleniska, dołki posłupowe, jamy zasobowe oraz ceramika, będące reliktami związanymi z dawnym osadnictwem. Obiekty funeralne czy spektakularne odkrycia innych pozostałości działalności człowieka zdarzają się rzadziej.

. Oczywiście prawdopodobieństwo natrafienia na artefakty rośnie wraz z obszarem badań – im większa inwestycja, tym większa możliwość na odkrycie pozostałości społeczno-kulturowej działalności ludzkiej. Aby prace tego typu nie przedłużały znacznie czasu budowy, istotnym jest m.in. nowoczesny sprzęt umożliwiający archeologowi szybkie wykonanie usługi, taki jak m.in. wykrywacz metali lub latający dron.

Metodyka badań

Wiele osób zmuszonych zatrudnić archeologa dziwi się, że na terenie ich działki, gdzie do niedawna było uprawiane pole lub rósł sad, jest wyznaczone stanowisko archeologiczne. Pracownicy Archeobaltica podkreślają jednak, iż należy pamiętać, że wytypowane stanowiska archeologiczne niekiedy są o kilka tysięcy lat starsze (np. z epoki kamienia) od owego sadu i obiekty mogą znajdować się pod humusem (czyli wierzchnią warstwą gleby).

Badania komercyjne prowadzone przez archeologów ograniczają się przeważnie do zerwania wspomnianego wyżej humusu i odsłonięcia rodzimych warstw gleby. Działanie to pozwala odkryć i zbadać ewentualne ślady działań człowieka. Na terenach poza miejskich niekiedy zdarcie już kilkudziesięcio-centymetrowej wierzchniej warstwy gleby pozwala na odkrycie zapomnianej historii tego miejsca. Sytuacja komplikuje się w momencie, gdy badania przeprowadzane są w centrach miast – wykopy mogą mieć wtedy nawet kilka metrów głębokości. Po zakończeniu badań terenowych, archeolog wypełnia wszystkie potrzebne dokumenty i sprawozdania z wykopów. Natomiast jeżeli odkryto jakiś obiekt – archeolog opisuje go, konserwuje i przesyła do konkretnej placówki badawczo-kulturowej w celu dokładnego zbadania i przechowania artefaktu.

Praca archeologa

Obowiązkowe badania archeologiczne podczas prac budowlanych często stanowią „zmorę„ inwestorów – właściciele gruntów martwią się o koszty lub przedłużenie czasu pracy. Warto jednak pamiętać o czymś, co określane bywa w literaturze ”kapitałem kulturowym” regionu, państwa czy narodu. Archeolog pozwala na lepsze poznanie dziejów danego miejsca, generując w ten sposób nowy i niezwykle cenny zasób wiedzy społeczno-kulturowej. Ponadto – jak wspominają archeolodzy z firmy Archeobaltica – ich praca jest nieprzewidywalna. Raz się zdarza, iż w centrum miasta nie uda się odkryć jakichkolwiek pozostałości działań ludzkich, innym razem zaś w przysłowiowym ogródku na działce odnajdywane są popielnice z ludzkimi szczątkami sprzed tysięcy lat. Warto także pamiętać, że panujący w opinii publicznej stereotyp archeologa „wstrzymywacza robót” jest błędny – przecież wszystkim zależy, aby praca była wykonana rzetelnie i skutecznie.