O Pileckim w Berlinie. Wystawa Ochotnik do Auschwitz opowie Niemcom o polskim bohaterze

Nieznaną dotychczas w Niemczech historią Witolda Pileckiego, opowiedzianą dzięki wystawie przygotowanej na podstawie najnowszych badań międzynarodowych ekspertów, inauguruje 16 września swoją obecność w Berlinie Instytut Pileckiego. Wernisażowi towarzyszy unikatowy spektakl oparty na zapisach snów więźniów obozu koncentracyjnego Auschwitz. 

Instytut Pileckiego w Berlinie

W otwarciu wezmą udział m.in. przedstawiciele rodziny Pileckich, środowisk więźniów Auschwitz i kombatanckich, a także wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński; minister w Kancelarii Prezydenta RP Wojciech Kolarski; wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Magdalena Gawin; dyrektor Instytutu Pileckiego Wojciech Kozłowski oraz przedstawiciele strony niemieckiej ze świata nauki, kultury i polityki. 

W przełomowym dla polsko-niemieckiej debaty historycznej okresie, podkreślonym udziałem czołowych niemieckich przywódców w obchodach rocznic wybuchu Powstania Warszawskiego i II wojny światowej, berliński oddział Instytutu dynamicznie rozwija działalność kulturalną, naukową i dokumentacyjną – realizuje wspólne projekty m.in. z Bundesarchiv – oraz popularyzuje historię i kulturę Polski wśród mieszkańców Niemiec i turystów odwiedzających ich stolicę. Otwierana w symbolicznym czasie 80. rocznicy Września ‘39 stała placówka, położona w wyjątkowym punkcie miasta naprzeciw Bramy Brandenburskiej, utrwali polską obecność w kulturalnej i naukowej topografii Berlina. 

Ochotnik do Auschwitz

Instytut Pileckiego, mat. pras.

Ekspozycja „Ochotnik do Auschwitz” trwać będzie do marca 2020 roku i obejmuje szeroki program wydarzeń towarzyszących, m.in. warsztaty edukacyjne dla niemieckiej młodzieży. 

Przełom we współpracy naukowej, kulturalnej i edukacyjnej

– Misją Instytutu Pileckiego są także działania poza granicami Polski, zatem otwarcie naszego berlińskiego oddziału to naturalny krok – powiedział dyrektor Instytutu Pileckiego Wojciech Kozłowski. – Chcemy dzięki niemu poszerzyć współpracę z niemieckimi instytucjami kulturalnymi i naukowymi, ułatwić prowadzone już przez nas poszukiwania archiwalne i dokumentacyjne, a także w sposób atrakcyjny podzielić się z sąsiadami zza Odry polskim doświadczeniem historycznym tak, by mogło ono stać się częścią historiografii i edukacji niemieckiej. 

Otwarcie oddziału w Berlinie rozpoczyna kolejny etap działalności Instytutu Pileckiego w Niemczech, pogłębiając trwającą już współpracę w zakresie badań i refleksji nad doświadczeniem XX wieku oraz znaczeniem w najnowszych dziejach wartości europejskich: demokracji i wolności. Prowadzone i rozwijane są programy stypendialne i badawcze budujące długofalową współpracę z niemieckimi instytucjami kultury, archiwami i światem akademickim, jak również działania z pogranicza historii, sztuki i kultury. Na szczególne podkreślenie zasługuje tu trwająca od kilku miesięcy współpraca z Bundesarchiv w cyfryzacji i udostępnianiu materiałów, która zaowocowała już m.in. 150 tysiącami zdigitalizowanych dokumentów obejmujących m.in. akta gestapo i  niemieckiej policji działającej na terenie okupowanej Polski. Prowadzony jest także, na terenie Polski, Niemiec i Izraela, interdyscyplinarny projekt „Ćwiczenie nowoczesności” dla artystów i naukowców badających tematykę modernizmu i nowoczesności, ze szczególnym uwzględnieniem polskiego doświadczenia XX wieku.

Pilecki - bohater Europy

Instytut Pileckiego, mat. pras.

Witold Pilecki został wybrany na patrona inauguracyjnego wydarzenia nie tylko jako patron instytucji, ale także jako uniwersalny, zrozumiały na Zachodzie symbol walki przeciw obu totalitaryzmom, nazistowskiemu i komunistycznemu, którego niezwykła historia jest personifikacją losów Polski w XX wieku. Pilecki udał się do Auschwitz na ochotnika, by dokumentować zbrodnie III Rzeszy i informować świat o ich charakterze i skali. Przez ponad dwa i pół roku budował tam ruch oporu i przygotowywał zbrojne powstanie, wreszcie uciekł z obozu aby osobiście zabiegać u przywódców polskiego państwa podziemnego o zniszczenie tego miejsca. W 1944 roku walczył w Powstaniu Warszawskim. Po wojnie został postawiony przed komunistycznym sądem i stracony. Historia jego zmagań z dwoma totalitaryzmami XX wieku stała się pretekstem do zadania uniwersalnych pytań — o istotę zła i zdolność do przeciwstawienia się mu, o pamięć i jej wymazywanie.

Wybór bohatera łączy się też z sukcesem, jaki odniosła niedawno wydana w USA i Wielkiej Brytanii książka o Pileckim zatytułowana The Volunteer, autorstwa Jacka Fairweathera, znanego brytyjsko-amerykańskiego korespondenta wojennego, który jest także, wraz z Hanną Radziejowską, kuratorem berlińskiej wystawy.

– Wystawa, skierowana do odbiorcy niemieckiego i, szerzej, zachodniego, opowiada tak naprawdę o doświadczeniu Polski podczas wojny – mówi Hanna Radziejowska, kurator wystawy i kierownik berlińskiego oddziału Instytutu Pileckiego. – Pokazujemy nieznaną dotychczas i nieopowiedzianą poza granicami Polski historię, o misji Pileckiego w Auschwitz, o jego śmierci z rąk władzy komunistycznej, o wymazywaniu pamięci o nim. Wystawa próbuje połączyć dwa wymiary: poprzez niezwykłą, konkretną opowieść, dotykamy bardzo wielu kluczowych spraw XX-wiecznej historii Polski, a przez to – historii Europy. Stawiamy pytania. Klasyczne – o banalność zła, o to, dlaczego tak nikczemne zbrodnie były możliwe, kim byli ludzie, którzy ich dokonywali, dlaczego pamięć o Auschwitz, pamięć o Pileckim, dlaczego polskie doświadczenie wojny i okupacji jest nieznane, jest tak trudne do przekazania, zrozumienia, wręcz odrzucane – podkreśla Hanna Radziejowska.

Wystawa, przygotowana z udziałem wybitnych ekspertów:  prof. Jochena Böhlera z Uniwersytetu w Jenie i dr. Piotra Setkiewicza z Muzeum Auschwitz opowiada historię Pileckiego z wykorzystaniem nie tylko jego raportów, ale także unikatowych obiektów, takich jak egzemplarz maszyny szyfrującej Enigma, fragmenty zniszczonego przez Niemców Teatru Wielkiego w Warszawie, nieznane szerzej dokumenty z procesów oświęcimskich we Frankfurcie, czy szereg oryginalnych eksponatów z Muzeum Auschwitz.