Wielka schizma zachodnia, czyli okres gdy Kościół katolicki miał trzech papieży

Wielka schizma zachodnia to trwający od 1378 do 1417 r. okres rozłamu w Kościele katolickim, w trakcie którego o schedę po świętym Piotrze jednocześnie rywalizowało nawet trzech papieży (antypapieży). Schizma została zakończona podczas soboru w Konstancji, gdy na papieża wybrano Marcina V.

Klemens V i niewola awiniońska

Klemens V

Papież Benedykt XI (Nicollo Boccasini OP) po zjedzeniu świeżych fig, zmarł nagle na czerwonkę, 7 lipca 1304 r. w Perugii. Wybór następcy nie był łatwy. Bowiem kardynałowie podzieleni byli na dwie silne frakcje: profrancuską i antyfrancuską. Ostatecznie po 11 miesiącach konklawe na tron Piotrowy został obrany Francuz, Bertrand de Got, który przyjął imię Klemens V. Uroczystości inaugurujące pontyfikat nie odbyły się w Rzymie, a 15 listopada 1305 r. w Lyonie. Nowy papież, ze względu na swoje uzależnienie od króla francuskiego Filipa IV Pięknego, zaczął rezydować we francuskim Awinionie. Wtedy też rozpoczął się okres zwiększenia wpływ Francuzów w Kurii Rzymskiej. Już w rok od objęcia Stolicy Apostolskiej Klemens V mianował dziesięciu nowych kardynałów, z których aż dziewięciu było Francuzami. We Włoszech ten okres zaczęto nazywać niewolą awiniońską lub babilońską, ale był to raczej wybór Klemensa V niż przymusowe więzienie. Z czasem jednak papieże zaczęli popadać w coraz większą zaległość od francuskich władców.

Francuscy papieże

Pałac papieski w Awinionie. W latach 1309-1377 Awinion pełnił tymczasowo rolę Stolicy Apostolskiej

Po śmierci Klemensa V w 1314 r., kolejnych kilku papieży także było Francuzami. Bezpośrednio po śmierci Klemensa V wybór jego następcy trwał dwa lata, gdyż skłóceni kardynałowie nie mogli dojść do porozumienia. Ostatecznie spór przeciął król Francji, Filip V Wysoki. Kolegium elektorskie w 1316 r. wybrało Jan XXII (Jacques Duese). Ten podczas pontyfikatu popadł w spór z franciszkanami. Konflikt był na tyle poważny, że na generała zakonu została nałożona papieska ekskomunika. Dodatkowo skłócił się z Świętym Cesarzem Rzymskim Ludwikiem IV Bawarskim, który zorganizował własne konklawe, na którym w 1328 r. wybrano Mikołaja V (Pietro Rainalducci) na nowego biskupa Rzymu. Jednak już po dwóch latach Mikołaj V utracił poparcie i ostatecznie pojednał się z Janem XXII, rezygnując ze swojego tytułu. Po śmierci Jana XXII papieżem w 1334 r. wybrano Benedykta XII (Jacques Fournier OCist), który rozpoczął budowę pałacu papieskiego w Awinionie. Co podkreśla brak woli papieża na przenosiny do Rzymu.

Kryzys Państwa Kościelnego

O ile rezydowanie w Awinionie dla samych papieży było bezpieczne i wygodne, to na tym cierpiał ich prestiż. Następca świętego Piotra nie tylko był głową Kościoła katolickiego, ale także władcą Państwa Kościelnego ze stolicą w Rzymie. Miasto pozostawione samemu sobie uległo wpływom cesarza Ludwika IV. Następnie zostało opanowane przez powstanie ludowe pod przywództwem Cola di Rienziego, który nawet ogłosił suwerenność Rzymu.

Klemens VI

Sytuacja uległa zmianie, gdy Ludwika IV w 1347 r. zastąpił Karol IV Luksemburski, który był stronnikiem nowego papieża. Od 1342 r. był nim Klemens VI (Pierre Roger de Beaufort OSB), który nie zdecydował się do powrotu nad Tybr. Co więcej od Joanny I zakupił Awinion, by zapewnić Kurii stałą siedzibę. Tam zastała go w 1347 r. epidemia czarnej śmierci. Aczkolwiek Klemensowi VI udało się przeżyć. Podczas pontyfikatu mianował 25 kardynałów, z których aż 21 było Francuzami.

Czytaj także → Wróciliśmy do XIV w. Wtedy też było dwóch papieży i epidemia w Europie

Następcą Klemensa VI został w 1352 r. Innocenty VI (Etienne Aubert ). Ten przy pomocy swojego potężnego sojusznika przystąpił do zaprowadzania porządków w Państwie Kościelnym. Wodzem papieskich oddziałów został kardynał Gil Albornoz, który w latach 1353-1357 r. przywrócił władzę papieża nad Rzymem. Zmarł w 1362 r.

Zastąpił go Urban V  (Guillaume de Grimoard OSB), który w 1367 r. postanowił wrócić do Rzymu. Jednak jego pobyt w Rzymie nie trwał długo. Co prawda Urban V przystąpił do pilnych remontów zniszczonych budynków papieskich i kościołów, ale już w 1370 r. zdecydował się na powrót do Awinionu. Przyczyną takiej decyzji były przede wszystkim naciski francuskich kardynałów. Wkrótce po dotarciu do Francji zmarł.

Wielka schizma zachodnia

Urban VI

Od 1370 r. na tronie Piotrowym zasiadał Grzegorz XI (Pierre Roger de Beaufort)1. Był papieżem, który w 1377 r. na stałe powrócił do Rzymu, po czym po roku zmarł. Był ostatnim francuskim papieżem. Konieczne było kolejne konklawe, które po wielu latach ponownie odbyło się w Rzymie. Pod naciskiem ludu rzymskiego na tron został wybrany Włoch, Bartolomeo Prignano, który obrał imię Urban VI. Nowy Ojciec Święty był trudnego charakteru, który charakteryzował się brutalnością. Przez co szybko zraził sobie Kurię Rzymską, opanowaną w większości przez francuskich kardynałów, których w ostatnich dziesięciolecia nominowano kilkudziesięciu.

Opozycjoniści zebrali się we włoskim Anagni, gdzie unieważnili wybór Urbana VI i wybrali na Stolicę Piotrową Roberta z Genewy, który przyjął imię Klemens VII. Tym samym Kościół katolicki miał jednocześnie, dwóch niezależnych papieży, a dokładniej papieża i antypapieża. Przy czym Klemens VII jako popierany przez większość kardynałów uważał się nie za antypapieża, a za prawowitego biskupa Rzymu. Mimo to Urban VI nie zamierzał rezygnować. Obaj papieże obłożyli się klątwami i rozpoczęli kampanie zmierzające do pozyskania zwolenników.

Mapa pokazująca kraje przyjmujące obediencję Awinionu (czerwony) i Rzymu (fioletowy) w czasie schizmy zachodniej

W tej dwuznacznej sytuacji europejscy władcy podzielili się na dwa obozy zwane obediencjami. Urbana VI popierali władcy Anglii, Danii, Irlandii, Litwy, Norwegii, Polski, Szwecji, co do zasady Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Węgier oraz północnych Włoch i Zakon Krzyżacki. Natomiast Klemens VII był popierany przez królestwa Hiszpanii2, Neapolu, Cypru, Francji, Szkocji i Zakon Joannitów.

Sobór w Pizie

Sytuacja, gdy zwalczało się dwóch papieży nie służyła żadnemu z nich i osłabiało autorytet papiestwa. Po śmierci Urbana VI kardynałowie rzymskiej obediencji wybrali Bonifacego IX (Pietro Tomacelli), którego ekskomunikował antypapież Klemens VII. Oczywiście Bonifacy IX natychmiast odwdzięczył mu się tym samym. Pat trwał dalej. Gdy w 1394 r. zmarł Klemens VII, w Awinionie jego następcą został Hiszpan Benedykt XIII (Pedro de Luna). Wówczas wśród teologów kościoła zrodziła się myśl organizacji soboru powszechnego w celu zakończenia wielkiej schizmy. Powstała doktryna koncyliaryzmu głosząca wyższość soboru nad papieżem. Wychodzono z założenia, że przedstawiciele wszystkich chrześcijan mają większe prawa niż papież.

Jednak ani Bonifacy IX ani Benedykt XIII nie zamierzali iść na ustępstwa. Nie tylko nie zgadzali się na abdykację, co również nie zamierzali zwoływać soboru. Walcząc tym samym o zachowanie jednowładztwa papieża. Bowiem ograniczyć mógł je nie tylko sobór, ale również kardynałowie, którzy chcieli wprowadzenia rządów oligarchicznych. Dlatego kardynałowie obu obediencji postanowili na własną rękę zwołać sobór w 1409 r. Pizie.

Trzech papieży

Aleksander V

Podczas obrad w Pizie jego uczestnicy, wśród których ogromną rolę odegrali przedstawiciele trzynastu uniwersytetów uznali zarówno Bonifacego IX jak i Benedykta XIII niegodnymi tiary, ogłaszając ich heretykami. Wybierając na ich miejsce Aleksandra V (Pietro Philarges di Candia OFM). Tym samym Kościół katolicki jeszcze bardziej się podzielił, mając trzech skłóconych papieży (papieża i dwóch antypapieży). Jednak Aleksander V nie zdobył większego poparcia na arenie międzynarodowej. Zmarł już w 1410 r, a jego następcą został Jan XXIII (Baldassare Cossa). Zatem sobór nie przyniósł oczekiwanych efektów.

Sobór w Konstancji

Sobór w Konstancji

Kolejną próbą zakończenia sporu był kolejny sobór, który został zwołany do Konstancji na rok 1414 r. Na nim postanowiono usunąć wszystkich trzech papieży (antypapieży) i wybrać nowego, który zyska powszechną akceptację. Jako jedyny nie ustąpił Benedykt XIII, który jednak stracił poparcie nawet ojczystego kraju. Mimo to do swojej śmierci w 1423 r. uważał się za legalnego następcę św. Piotra.

Marcin V

Ostatecznie schizmę zakończył 11 listopada 1417 r. wybór papieża Marcina V (Oddone Colonna). Było to jedyne w historii konklawe na północ od Alp. Wyjątkowość tego konklawe polegało także na sposobie głosowania. Bowiem prawo głosu mieli także niekardynałswie. System przewidywał głosowanie „nacjami”. Elektorów podzielono na grupy, do których należały nacje „kardynalska”, „italska”, „galijska”, „germańska”, „angielska” i „hiszpańska”. Przy czym kardynałowie stanowili jedną grupę, a pozostałe „nacje” delegowały po sześciu przedstawicieli. By dokonać wyboru należało uzyskać 2/3 głosów w każdej z „nacji”. Zatem wybór był obwarowany sporym progiem, który miał zagwarantować, że nowy papież będzie cieszył się powszechnym poparciem. W „nacji germańskiej” jednym z przedstawicieli był arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Trąba.

Bibliografia:

1. T. Manteuffel, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 1999.
2. R. Michałowski, Historia powszechna Średniowiecze, Warszawa 2020.
3. B. Zientara, Historia powszechna Średniowiecze, Warszawa 2008.

1. Był krewnym Klemensa VI. [↩]
2. Wówczas Hiszpania podzielona była na kilka niezależnych królestw. [↩]