Jan Czochralski - najczęściej cytowany polski uczony

Jan Czochralski był wybitnym polskim chemikiem, metaloznawcą i krystalografem. Sławę i bogactwo przyniosło mu wynalezienie stopu do łożyska kolejowych znanego na całym świecie jako „metal B”. Zwany jest również ojcem współczesnej elektroniki, gdyż opracował metodę otrzymywania monokryształów, która w istotny sposób wpłynęła na rozwój technologii. Kim był Jan Czochralski?

Jan Czochralski - wczesne życie

Jan Czochralski

Ten wybitny uczony urodził się w trudnych czasach, a dokładnie 23 października 1885 roku w zaborze pruskim w Kcyni na Pałukach. Był ósmym z dziesięciorga dzieci szanowanego stolarza. Ukończył seminarium nauczycielskie w swoim rodzinnym mieście i zgodnie z przekazem ustnym z uwagi na niesprawiedliwe oceny podarł świadectwo maturalne na oczach swojego profesora. W związku z tym ruszył na podbój świata bez dokumentu poświadczającego swoje wykształcenie. Podobno jego ojciec był niezadowolony, że syn interesuje się chemią i nakazał mu opuścić rodzinne strony.

Skomplikowane losy za granicą

Czochralski jako 19- letni młodzian trafił do Niemiec, a dokładnie do berlińskiej apteki i drogerii dr A. Herbranda, a w końcu został mianowany kierownikiem laboratorium metaloznawczego w fabryce koncernu Allgemeine Elektricitäts-Gesellschaft, AEG.

2 października 1910 ożenił się ze swoją wielką miłością-pianistką Margaretą Haase, a 7 lat później już jako szanowany mąż i naukowiec przeniósł się z rodziną do Frankfurtu nad Menem, gdzie czekało na niego przygotowane przez koncern Metallbank und Metallurgische Gesellschaft wielkie laboratorium badawcze.

Mimo że kariera Czochralskiego rozwijała się w Niemczech znakomicie, zapragnął on wrócić w rodzinne strony i w 1928 roku zdecydował się wrócić do Polski. Na osobiste zaproszenie ówczesnego prezydenta Ignacego Mościckiego objął stanowisko profesora na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej. Przy współpracy z wojskiem profesor Czochralski uruchomił Instytut Metalurgii i Metaloznawstwa (IMiM).

Dokonania naukowe

Dorobek naukowy Jana Czochralskiego to ponad sto publikacji, kilkadziesiąt patentów, tysiące stron tajnych raportów i dwie książkowe monografie. Profesor osobiście opracowywał przyrządy pomiarowe, rozwijał potrzebne teorie i metody badań. Na szczególne wyróżnienie zasługują trzy osiągnięcia: metoda Czochralskiego, radiomikroskop i metal B.

W 1916 roku Czochralski opracował metodę pomiary szybkości krystalizacji metali. Podobno zamiast w kałamarzu zanurzył swoją stalówkę pióra w roztopionej cynie i dzięki temu uzyskał pręcik metalu. Metoda krystalizacji jest obecnie współcześnie stosowana w elektronice do produkcji półprzewodników do budowy tranzystorów.

W 1925 roku Czochralski wynalazł radiomikroskop. Było to połączenie mikroskopu metalograficznego i układu odbiorczego radia kryształkowego. Dzięki skanowaniu igłą powierzchni próbki metalicznej można było znaleźć wtrącenia niemetaliczne ujawniające się poprzez pojawienie się sygnału radiowego. Rozmieszczenia wtrąceń pozwalały uzyskać istotnie ważne informacje o jakości badanej próbki. Ciekawostką jest, że radio mikroskop jest pierwowzorem współczesnego mikroskopu SPM.

Odkrycie metalu B w okresie międzywojennym przyniosło mu międzynarodową sławę i duże pieniądze. Metal B to stop na panewki łożysk ślizgowych dla transportu kolejowego. Cynę zastąpiono ołowiem, a stop był na tyle miękki, by dobrze smarować oś wagonu i wystarczająco twardy, by szybko się nie zużywał. Patent stopu Czarneckiego z 1924 roku zrewolucjonizował ówczesny transport kolejowy i wydłużył żywotność stopu, a z Czochralskiego zrobił sławnego i cenionego badacza. Sam Czochralski bywa również nazywany czasem ojcem fotowoltaiki.

Powrót do Kcyni

Czochralski mimo swoich wybitnych naukowych osiągnięć został aresztowany w 1945 roku i osadzony w areszcie śledczym rzekomą kolaborację z Niemcami. Został zwolniony z aresztu po 4 miesiącach, jednak został pozbawiony możliwości pracy na Politechnice Warszawskich. W zaistniałej sytuacji powrócił od do rodzinnej Kcyni, gdzie założył Zakłady Chemiczne „BION”. W swoim zakładzie produkował między innymi płyn do trwałej ondulacji i parafarmaceutyki.

Zmarł 22 kwietnia w 1953 roku w szpitalu w Poznaniu, po tym, jak doznał ataku serca po brutalnej rewizji przeprowadzonej przez Urząd Bezpieczeństwa w jego domu w Kcyni. W 2011 roku został oficjalnie zrehabilitowany. A 7 grudnia 2012 roku Sejm przyjął uchwałę o ustanowieniu roku 2013 Rokiem Jana Czochralskiego.

^{Artykuł powstał we współpracy z columbusenergy.pl}