„Wielkie sekrety arcydzieł sztuki” J. Łenyk-Barszcz, P. Barszcz - premiera

Nakładem Wydawnictwa Fronda 25 stycznia 2021 r. ukazała się książka autorstwa Joanny Łenyk-Barszcz i Przemysława Barszcza pt.: „Wielkie sekrety arcydzieł sztuk”. Patronat medialnym nad publikacją sprawuje Historia.org.pl - Polski Portal Historyczny.

Materiały partnera

Twórcy umieszczają w swych dziełach sekretne znaki. Zapraszamy w porywającą podróż tropami błysków geniuszu.

• Kto i w jakim celu stworzył doskonałą anatomicznie kryształową Czaszkę Zagłady?
• Czemu służyły gigantyczne naskalne malowidła odnalezione w australijskich jaskiniach?
• Jaka klątwa wiąże się z terakotową armią cesarza Qin Shi Huangdi? Dlaczego chińskie władze zaprzestały wykopalisk i nie pozwalają na dalszą eksplorację znaleziska?
• Gdzie się podziewa zaginiony złoty tron Karola Wielkiego, który został podarowany Bolesławowi Chrobremu przez Ottona III?
• Surrealizm w mrokach średniowiecza. Co wywołało tajemnicze wizje Hieronima Boscha?
• Jaką enigmę ukrył Pieter Breughel w swojej najsłynniejszej Wieży Babel?
• Dlaczego słynny secesyjny twórca Alfons Mucha wymalował własną wersję Bitwy pod Grunwaldem?
• Czego bał się Edward Munch a czego obawia się postać wymalowana na jego najsłynniejszym obrazie Krzyk?
• Horror zombie z krakowskiego witraża. Dlaczego Wyspiański zaprojektował dla wawelskiej katedry żywego trupa Kazimierza Wielkiego?
• Dziwny ogród. Skąd gigantyczna ważka na obrazie Józefa Mehoffera?
• Co cesarz surrealistów, Salvador Dali, zakodował w obrazie Zagadka Hitlera?
• Niewyjaśnione zagadki ósmego cudu świata i jego świętego twórcy. Antonio Gaudi i bazylika Sagrada Familia.

O autorach:
Joanna Łenyk-Barszcz - ukończyła filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Na tej uczelni studiowała również latynoamerykanistykę, uzyskując tytuł magistra kulturoznawcy. Fanka Czapskiego, podróży i tartusko-moskiewskiej szkoły semiotyki. Autorka kilku książek.

Przemysław Barszcz - lubi pisać, choć nie uważa się za pisarza. Jeżeli nie obserwuje orłów iberyjskich na hiszpańskich stepach, wabi puszczyki w Beskidzie Sądeckim. Wszędzie tropi wątki przyrodnicze – również w sztuce. Leśnik, prezes Polskiej Fundacji Przyrodniczo-Leśnej.

Fragment książki:

Portret zła
Salvador Dalí
Zagadka Hitlera

Jeśli mnie stąd ruszą, to tylko martwego, postanowił, uderzając w stół swoją szorstką panieńską dłonią, tak jak to robił jedynie przy decyzjach ostatecznych, i zasnął aż do pory udoju, kiedy to ujrzał rumowisko sali audiencyjnej.

Gabriel García Márquez, Jesień patriarchy, przeł. C. Marrodan Casas

Zło można zilustrować na wiele sposobów. Można je apoteozować lub w duchu dydaktyki skrytykować. Salvador Dalí wybrał inną drogę, wszedł ze złem we flirt, aby na koniec obnażyć jego banalność i wyśmiać.

Hiszpański surrealistyczny malarz był mistrzem kreacji. Jedną z takich inscenizacji było podszyte erotyką uczucie do Hitlera. Rzekoma obsesja artysty legła u podstaw powstania osobliwego obrazu. Kilka miesięcy przed inwazją Niemiec na Polskę, na drugim końcu Europy, Dalí maluje obraz zatytułowany El enigma de Hitler.

Jaka tajemnica ukryta jest w średniej wielkości, ciemnym obrazie? Dokąd może zawieść analiza surrealistycznego portretu?

„Fascynowały mnie miękkie i pulchne biodra Hitlera, zawsze tak dobrze ukryte pod mundurem” – deklarował Dalí, gorsząc w ten sposób nawet własne środowisko, bezpruderyjnych, francuskich surrealistów. Ich przywódcą w latach 20. XX wieku był André Breton. Niezrozumiały afekt, który zaowocował powstaniem Zagadki Hitlera, stał się przyczyną rozłamu grupy i ostatecznie wykluczenia z niej Salvadora Dalí. Flirt z dyktaturą, stawianie siebie w roli jedynego prawdziwego surrealisty oraz nastawienie na korzyści finansowe sprawiły, że Dalí został wezwany przed oblicze grupy, oskarżony przez Bretona, a następnie – pomimo teatralnej obrony z termometrem w roli głównej, którym malarz ostentacyjnie mierzył temperaturę, rozbierając się przy tym – wyrzucony z kręgu surrealistów.

Dalí od urodzenia był ponad wszelkimi konwenansami, grupami czy układami. Jego życiorys można prezentować na różne sposoby. Na jednej ze współczesnych wystaw poświęconej jego malarstwu i rzeźbie twórcy ekspozycji przygotowali taki biogram: „W wieku siedmiu lat – deklaruje, że gdy dorośnie, będzie Napoleonem; w wieku ośmiu lat – wciąż celowo moczy się do łóżka, na złość rodzicom; w wieku dwunastu lat – zaczyna malować; gdy ma piętnaście lat – pierwsza wystawa jego prac, obrazy spotykają się z pozytywnym odbiorem; w wieku szesnastu lat – oświadcza będę geniuszem i cały świat będzie mnie podziwiał”. Syn katalońskiego notariusza podejmuje studia malarskie, jednak nigdy ich nie kończy, twierdząc, że zna się na malarstwie lepiej niż wykładowcy.

Artystyczny półświatek Paryża, miasta, do którego przeprowadził się w wieku dwudziestu czterech lat, nie stanowił trwałego punktu odniesienia dla młodego malarza. Prawdziwą pasją jego życia stała się poznana rok później Rosjanka, żona francuskiego poety Paula Éluarda, Helena Diakonova, zwana Galą. Momentalnie stracił głowę dla starszej o dziesięć lat kobiety. Gala rozstała się z poetą i związała z malarzem. Muza paryskich surrealistów była wyrachowaną konformistką, miłośniczką trójkątów, dużo młodszych mężczyzn (ta skłonność została jej do końca życia) i innych nietypowych związków. Z Dalím stworzyła jednak trwały, choć ekscentryczny układ – żyli razem pięćdziesiąt trzy lata. Mówi się, że to ona wyrobiła artystycznie i wypromowała Dalego, zadbała też o sprzedaż jego dzieł. We dwoje odwiedzali Nowy Jork, gdzie Dalí wystawiał swoje obrazy, w USA przeczekali II wojnę światową.

Po wojnie Dalí wrócił do Hiszpanii, akceptując rządy Franco. Dożył, otoczony aurą surrealistycznego skandalu, osiemdziesięciu pięciu lat; umarł w 1989 roku w rodzinnym Figueres.

Powstały w 1939 roku obraz Tajemnica Hitlera jest ciemny i posępny. Zastosowana kolorystyka ze spektrum ciemnych błękitów zawiera głównie kolor siny wpadający w szarość. Konsekwencja w użyciu palety jest przytłaczająca. Barwa ta wyraża jednak to, co podświadomie kojarzy się każdemu Europejczykowi z postacią Hitlera. Podświadomość jest w ogóle kluczem do dzieł Dalego. Surrealizm zakładał bowiem penetrowanie podświadomej sfery ludzkiej psychiki. Oniryczna stylistyka oraz wybitnie surrealistyczne rekwizyty (parasole, ostryga, telefon) sprawiają, że obraz jest typowym wytworem dalowskiej wyobraźni.

W centrum płótna znajduje się duży, biały talerz. Odnosi się wrażenie, że po odwróceniu naczynia do góry dnem dostrzeże się sine logo – złowróżbną swastykę wypaloną w białej porcelanie. Tego jednak, co jest pod talerzem, nie widzimy. Widzimy natomiast kilka ziaren fasoli rozsypanych na półmisku. Ponad nim, na mrocznej gałęzi, wisi monstrualna słuchawka telefonu. Z części telefonu, która służy do słuchania, zwisa wielka, obrzydliwa kropla. Część słuchawki z mikrofonem jest wystrzępiona, jakby wygryziona, i przybiera kształt drapieżnych szczypców kraba (skorupiaki to jeden z ulubionych motywów Salvadora Dalí). Słuchawka, podobnie jak ostry, głęboki, mocno kontrastowy cień talerza, jest czarna. Te dwie czarne plamy organizują przestrzeń.

Z gałęzi zwisa niemal przeźroczysta parasolka oraz mały nietoperz. Kolejny nietoperz balansuje na krawędzi talerza. Latający ssak nie tylko czepia się naczynia, ale też pluje szarożółtą mazią. Na dalszym planie mamy tajemniczą postać z dziwnym obiektem wiszącym w dłoni. Obiekt przypomina skrwawioną tkaninę, a trzymająca go, pozbawiona rysów twarzy kobieta ubrana jest w długą, ciemną spódnicę, żakiet i pantofle na obcasach. W tle znajduje się jeszcze pies siedzący obok otwartego parasola. Bardzo odległe postacie brodzą w wodzie – morzu lub jeziorze, jedna z nich ma na głowie napoleoński kapelusz, kilka dzierży parasole. Ponad nimi, po prawej stronie obrazu, wznoszą się ciemne, spiętrzone brzegi zatoki. Niebo, stanowiące połowę kompozycji i będące tłem dla dominującej wielkością czarnej słuchawy, ma w sobie płaską martwotę i pomimo skłębionych chmur emanuje pustką. Przed talerzem leży połówka muszli ostrygi zamykająca poczet sennych widziadeł. Wszystko to w ramach uproszczonej perspektywy, niczym z obrazków malowanych przez dzieci.

Jest jeszcze jeden szczegół, najważniejszy na tym płótnie. To niewielkie, poszarpane zdjęcie Hitlera, wydarte z większego fragmentu papieru. Z fotografii? Gazety? Nie wiadomo. Leży rzucone na półmisek pośród białych ziaren fasoli. I choć zdaje się pochodzić spoza uniwersum surrealistycznego języka znaków, to właśnie ono jest centralnym punktem obrazu. To ono, a nie parasol czy nietoperz, domaga się wyjaśnień. To wizerunek Hitlera stanowi, zgodnie z tytułem dzieła, największą zagadkę obrazu.

Tytuł: „Wielkie sekrety arcydzieł sztuki”
Autor: Joanna Łenyk-Barszcz , Przemysław Barszcz
Wydawnictwo: Fronda
Liczba stron: 418
ISBN: 9788380795761
Data premiery: 25 stycznia 2021 r.
Cena okładkowa: 54,90 zł