Kształcenie zdalne w czasie II wojny światowej (Polska YMCA)

We wrześniu 1939 r. ogromna liczba uchodźców polskich znalazła się w nowych, trudnych warunkach, bez możliwości podjęcia pracy w swojej profesji. Jedną z pierwszych organizacji, która wyszła naprzeciw temu problemowi i zajęła się pomocą w przysposobieniu zawodowym Polaków na obczyźnie, był Związek Młodzieży Chrześcijańskiej Polska YMCA. 

W sytuacji wielkiego rozproszenia uchodźców polskich postanowiono zorganizować kształcenie na odległość w postaci bezpłatnych korespondencyjnych kursów zawodowych. Organizacja Polska YMCA jako pierwsza na terenie Francji wystąpiła z taką inicjatywą. Na początku zorganizowano Kursy Handlowe obejmujące szkolenie z zakresu wiedzy handlowej dla osób już zatrudnionych w tej branży dla podniesienia kwalifikacji i uzupełnienia braków w nauce. Kursy te dzieliły się na trzy cykle: Kurs Handlowy ogólny i uzupełniający, Kurs Buchalteryjny i Kurs Sekretariacki. Nauka obejmowała wiedzę z dziedziny handlu z uwzględnieniem różnic międzypaństwowych (np. prawo handlowe polskie, francuskie, angielskie; korespondencja handlowa polska, francuska, angielska itp.). Uzupełnieniem programu była nauka języków obcych (francuski i angielski). 

Kursy cieszyły się sporym zainteresowaniem i zapisało się na nie ok. 600 osób. Byli to kursanci między innymi z Chorwacji, Szwajcarii i Węgier. 

Organizacją Korespondencyjnych Kursów Handlowych zajęło się grono fachowców pod kierunkiem Bolesława Przegalińskiego, profesora Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie

„…musimy wrócić do kraju mądrzejsi, zasobniejsi w doświadczenia, bogatsi umysłowo…” Popularność tej formy nauki spowodowała rozszerzenie oferty dla tych, którzy chcieli zdobyć kwalifikacje, choć nie pracowali w tej branży. Na przełomie 1944/1945 r. rozpoczęto zapisy na kurs handlowy podstawowy (dla tych, którzy mieli ukończoną szkołę powszechną i chcieli uzyskać wykształcenie zawodowe) oraz wyższy (dla podniesienia kwalifikacji). Do tego dodano elementarny kurs ogólnokształcący, odpowiadający poziomem szkoły powszechnej. Uczestnicy tego ostatniego kursu mogli jednocześnie zapisać się na kurs handlowy podstawowy. Po jego ukończeniu kursanci mogli kontynuować naukę, zapisując się na poziom wyższy- kurs handlowy ogólny. 

Nauka trwała cztery miesiące. Każdy przedmiot ujęty był w cykl wykładów oraz ćwiczeń i zadań. Uwieńczeniem nauki było świadectwo wydawane na podstawie pomyślnie zdanego pisemnego egzaminu, również drogą korespondencyjną. Nie wszyscy ukończyli kursy, niemniej ten rodzaj szkolenia dawał licznym, rozsianym po świecie uchodźcom polskim możliwość wykorzystania czasu oczekiwania na zakończenie wojny w sposób efektywny i celowy, przygotowując ich do nowych zadań w Polsce.

Uczestnicy Kursów nie byli związani czasem ściśle określonym i to był plus takiego nauczania zdalnego. Tylko termin złożenia pracy nałożony na kursanta zmuszał do zmobilizowania sił i wykonania zadanych prac

„W czasach obecnych, gdy tyle osób zostało wytrąconych ze swej normalnej pracy zawodowej i podejmuje nieraz obce dla siebie prace, należy wykorzystać każdą okazję, by pogłębić wyszkolenie fachowe.”

Oferta oświaty zawodowej dla dorosłych została poszerzona też o inne dziedziny. Z myślą o przyszłej odbudowie kraju zorganizowano Korespondencyjne Kursy Budowlane na poziomie ogólnym. Celem ich było spopularyzowanie i usystematyzowanie wiedzy ogólnobudowlanej oraz wyjaśnienie i uzasadnienie potrzeby racjonalnej budowy. Skierowane były do osób zainteresowanych tą tematyką dla doszkolenia zawodowego i zdobycia wiedzy teoretycznej z tej dziedziny. Korespondencyjne Kursy Budowlane uruchomiono na przełomie 1944/1945 r. Organizatorem był znany przedwojenny inżynier architekt Jan Reda. 

Nauka obejmowała tematykę z zakresu historii budownictwa, ogólnych reguł planowania budowy miast i wsi, zasad higieny i bezpieczeństwa, szczegółowego projektowania i przebiegu budowy. Kursanci zapoznawali się z pojęciami podstawowymi dla sztuki budowlanej, jak: rysunek techniczny, projektowanie, kosztorysowanie, materiałoznawstwo, etapy robót ziemnych, murarskich, ciesielskich, dekarskich, blacharskich, stolarskich, posadzkarskich, żelazobetonowych, ślusarskich, instalacyjnych, izolacyjnych, elektrotechnicznych i malarskich. 

Poszczególne wykłady ujęte były w formie zeszytów, liczących około 20-30 stron, dwustronnie drukowanych.

„…zupełnie chłopieję i umysł mi rdzewieje, niech wolno mi będzie nadal cieszyć się temi interesującemi i doskonale opracowanemi wykładami…”

Zespół kursów budowlanych starał się szeroko popularyzować tematykę budownictwa jak i samych kursów. Z ich inicjatywy wydano dwie publikacje: Normalizacja w budownictwie oraz Przyszłość a budownictwo. Ten ostatni druk zawierał wkładkę świąteczną na Boże Narodzenie i Nowy Rok 1944/1945 reklamującą Korespondencyjne Kursy Budowlane. Na końcu publikacji umieszczono rubrykę „Między nami” z najciekawszymi pytaniami zadawanymi przez kursantów oraz odpowiedzi na nie, często humorystyczne. 

Karta świąteczna na Boże Narodzenie 1944 Roku, z życzeniami inicjatora Kursów Budowlanych inżyniera architekta Jana Redy

W sumie zapisało się 330 słuchaczy z Francji oraz Polski o różnym stopniu wykształcenia. Połowę uczestników stanowiły osoby po studiach oraz po szkole średniej a druga połowa, określona jako bardziej zaangażowana, składała się z osób niewykształconych, posiadających ukończony minimalny powszechny stopień edukacji. Kurs obliczony był na cztery miesiące, a zainteresowanie przeszło oczekiwania samych organizatorów. Było to spowodowane gorącym zaangażowaniem w sprawę ekipy fachowców pod kierunkiem architekta Jana Redy. Z drugiej strony sami kursanci, szczególnie osoby młode bez kwalifikacji, szukali możliwości pracy zarobkowej już po wojnie, w odbudowującej się Europie.

„...czas nam bardzo szybko minie, zbliżając do upragnionego celu i nie będziemy mieli sobie nic do wyrzucenia, żeśmy go bezproduktywnie stracili...”

Kształcenie na odległość organizowane przez Polską YMCA, pozwoliło zdobyć wykształcenie zawodowe a przede wszystkim, mimo nieprzychylnych warunków czasu wojny, dodawało Polakom otuchy i nadziei na powrót do normalności. 

Same zeszyty z wykładami służące do nauki na kursach uległy po wojnie, kiedy już nie były potrzebne, rozproszeniu i zniszczeniu. Niewiele egzemplarzy pozostało do dzisiaj w bibliotekach i muzeach.

* * *

Zaprezentowane materiały pochodzą z kolekcji Archiwum Emigracji Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu i są publikowane w Kujawsko-Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej  dzięki realizacji projektu „Ucyfrowienie  zasobów  akademickich  regionu  kujawsko-pomorskiego  dla  potrzeb nauki  i  dydaktyki  całego  kraju”. Na ten projekt Centrum Projektów Polska Cyfrowa przyznało dotację w wysokości 4 599 042,05 zł, obejmującą środki z funduszy europejskich w wysokości 3 892 169,28 zł. Beneficjentem projektu jest Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, a partnerem - Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy . Projekt został przyjęty w naborze nr POPC.02.03.01-IP.01-00-006/17 dla Działania 2.3 „Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa„ Poddziałania 2.3.1 ”Cyfrowe udostępnienie informacji sektora publicznego ze źródeł administracyjnych i zasobów nauki” (typ II projektu: cyfrowe udostępnienie zasobów nauki). Dzięki projektowi do kpbc.umk.pl trafi 28 tys. unikatowych, nigdy wcześniej nie publikowanych cyfrowo obiektów. Dodatkowo 15 tys. rekordów egzemplarzy opisów bibliograficznych zasobów naukowych obu bibliotek zostało poddane retrokonwersji, co pozwoli łącznie udostępnić w Internecie 43 tys. nowych dokumentów. 

Bibliografia:

1. 25 rocznica założenia Polskiej YMCA. [Toronto, 1947]
2. Dzwonkowski Sac Roman. Szkolnictwo polskie we Francji w Drugiej Wojnie Światowej (1939-1945) [w:] Studia polonijne. T. 4. Lublin, 1981. s. 195-196
3. Hełczyński Bronisław. Czterdziestolecie Polskiej YMCA. Przez charakter, wiedzę i zdrowie- służba dla Polski [w:] Tydzień Polski, 1963. Nr 48. S. 4
4. Jak pracuje Polska YMCA? Warszawa, [około 1937]
5. Jak pracuje Polska YMCA w W. Brytanii. [Wielka Brytania, 1944]
6. Janina Zabielska. Bibliography of books in Polish or relating to Poland published outside Poland since September 1 st, 1939. Volumin 1, 1939-1951 (No. 1-5625). London, 1957. Poz. 3597
7. Jerzy Williams i jego dzieło. Materiały do Prac Kulturalno-Oświatowych. Seria 2. Historia. Genewa, 1944
8. Polska YMCA-Chrześcijański Związek Młodzieży. Historia, charakter, zasady. Bielefeld, 1953
9. Polska YMCA: 40 lat, 1923-1963. Londyn, 1963
10. Polska YMCA Związek Młodzieży Chrześcijańskiej: 1923-8.XII–1938. Warszawa, 1939
11. Super Paul. 25 lat z Polską YMCA. Warszawa, 2003
12. Super Paul. Twenty-five years with the Poles. [New York, 1947]
13. Kalendarz na 1944 rok. Lyon, 1944
14. Kalendarz dla Polaków na emigracji. Rok 1945. Paryż, 1945
15. Ogniwo: biuletyn informacyjny dla członków. Londyn, 1966. Nr 13
16. Poradnik dla Pracowników Świetlic Żołnierskich: wydawnictwo Polskiej YMCA w W. Brytanii. Perth, 1941-1945
17. Świetlica: poradnik dla pracowników świetlic żołnierskich. [S.l.]: Wydział Kultury i Prasy, [1945]-1946