Wieżowce przedwojennej Polski. Niebotyczna rywalizacja Warszawy z Katowicami |
W przedwojennej Polsce wieżowce zwane drapaczami chmur lub poetycko niebotykami, powstawały przede wszystkim w Warszawie i w Katowicach. To między tymi miastami toczyła się rywalizacja o prym posiadania najwyższego budynku w Polsce.
Budynek Wiedeńskiego Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Feniks” w Krakowie
Budynek mieszkalny Towarzystwa Ubezpieczeniowego Feniks przy ulicy Basztowej w Krakowie
Wysokość całkowita: ok. 30-35 m (brak oficjalnych danych)
Rok zakończenia budowy: 1933
Aktualny adres budynku: ul. Basztowa 15
W momencie zakończenia budowy był najwyższym wysokościowcem w Krakowie. Liczył siedem pięter w głównej części budynku oraz dwa dodatkowe w jego wieży. Cała konstrukcja liczyła dziesięć kondygnacji. Z jego szczytu rozciąga się wspaniały widok na panoramę średniowiecznego Krakowa.
Autorami jego projektu byli Jerzy Struszkiewicz i Maksymilian Burstin (i prawdopodobnie Leopold Bauer). Była to przede wszystkim kamienica czynszowa z komfortowymi mieszkaniami, a na najniższych kondygnacjach mieściły się restauracja, biura i lokale usługowe.
Dom profesorów Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych w Katowicach
Dom profesorów Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych — oryginalny projekt, widok od strony północnej
Wysokość całkowita: 35 m
Rok zakończenia budowy: 1931
Aktualny adres budynku: ul. Wojewódzka 23
Dom profesorów Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych jest uznawany za pierwszy wieżowiec wybudowany w odrodzonej Polsce. Jego trwająca dwa lata budowa rozpoczęła się w 1929 r. Autorem projektu był Eustachy Chmielewski. Do wybudowania w 1934 r. Drapacza Chmur był najwyższym budynkiem w Katowicach.
Budynek Komunalnej Kasy Oszczędności w Chorzowie
Gmach Komunalnej Kasy Oszczędności w Chorzowie
Wysokość całkowita: ok. 40 m (wg różnych autorów od 38 do 46 m)
Rok zakończenia budowy: 1937
Aktualny adres budynku: ul. Zjednoczenia 1
Budynek Komunalnej Kasy Oszczędności był najwyższym wieżowcem w Chorzowie, a także jednym z trzech najwyższych budynków mieszkalnych przedwojennej Polski. W 1935 r. ruszyła zakończona w 1937 r. budowa według projektu Stanisław Tabeńskiego. Gmach łączył funkcje usługowe z kilkunastoma eleganckimi mieszkaniami dla pracowników Kasy. Każde z mieszkań było wyposażone w kuchnię elektryczną, dostęp do zbiorczej anteny radiowej, telefony oraz zsyp na śmieci. Był ostatnim przed wojną wybudowanym drapaczem chmur na Górnym Śląsku i jednym z ostatnich w Polsce.
W holu wejściowym budynku umieszczono napis: „Państwu na chwałę / miastu na pożytek / pracą i oszczędnością obywatelom Chorzowa / w piętnastą rocznicę powrotu Śląska do ojczyzny / gmach ten wybudowano / MCMXXXVII”.
Gmach Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych w Warszawie
Gmach Zarządu Centralnego PZUW w Warszawie przy ul. Kopernika 36/40
Wysokość całkowita: 47,1 m
Rok zakończenia budowy: 1928
Aktualny adres budynku: ul. Kopernika 36/40
W 1928 r. Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych przeniósł się do swojej nowej siedziby. Został nią Gmach Zarządu Centralnego PZUW w Warszawie, który mieścił się przy ul. Kopernika 36/40. PZUW wprowadził się do budynku projektu Antoniego Jawornickiego, który początkowo był przeznaczony na Hotel Helvetia. Jednakże ze względu na problemy finansowe inwestora, projekt urządzenia w nim hotelu upadł. Stąd budynek postanowił wykorzystać na swoje cele PZUW. Pełnił swoją funkcję do 1939 r. Jego część wieżowa wynosiła 47,1 m, co czyniło z gmachu jeden z najwyższych budynków użyteczności publicznej w Polsce.
W trakcie II wojny światowej gmach został zniszczony przez Niemców. Po wojnie został odbudowany, ale w znacząco ograniczonej formie (bez części wieżowej). Dziś mieszczą się w nim biura i lokale usługowe.
PAST-a w Warszawie
PAST, gmach Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej
Wysokość całkowita: 51,5 m
Rok zakończenia budowy: 1908
Aktualny adres budynku: ul. Zielna 39
Był to pierwszy wieżowiec w Warszawie i jednocześnie najwyższy budynek mieszkalny w Europie. Powstał jeszcze zanim Polska odzyskała niepodległość. Jego budowę, według projektu Bronisława Brochwicza-Rogoyskiego, rozpoczęto w 1906 r., a zakończono dwa lata później. Wzniesiono go w stylu modernistycznego historyzmu. Stąd budynek przypominał średniowieczną wieżę zamkową z charakterystycznymi blankami u jej szczytu. Projekt w ówczesnym czasie był bardzo nowatorski. Wykorzystano w nim konstrukcje żelbetowe i cegłę cementową. Wysokość budynku wynosiła 51,5 m. Do 1933 r., gdy powstał katowicki Drapacz Chmur, był to najwyższy wieżowiec w Polsce.
Gmach powstał dla Towarzystwa Akcyjnego Telefonów „Cedergren”. Była to filia szwedzkiego przedsiębiorstwa założonego przez Henrika Tore Cedergrena. Towarzystwo w 1901 r. przejęło od amerykańskiej spółki Bell International Company koncesję na eksploatację i rozbudowę sieci telefonicznej w Warszawie. Koncesją od 1921 r. zarządzała Polska Akcyjna Spółka Telefoniczna (PAST), której udziałowcami byli po 3/7 Skarb Państwa i Cedergren, a 1/7 trafiła do indywidualnej sprzedaży. Centrala telefoniczna mieściła się na piątym piętrze budynku.
Zniszczony budynek PAST-y widziany z Prudentialu
W trakcie powstania warszawskiego budynek był miejscem zaciętych walk, które go uszkodziły. Ostatecznie powstańcom udało się go zdobyć 20 sierpnia 1944 r. Po upadku powstania ponownie trafił w niemieckie ręce. Budynek ze zmianami został odbudowany po zakończeniu wojny.
Drapacz Chmur w Katowicach
Drapacz Chmur w Katowicach
Wysokość całkowita: 62 m
Rok zakończenia budowy: 1934
Aktualny adres budynku: ul. Żwirki i Wigury 15-17
Katowicki Drapacz Chmur był drugim co do wysokości niebotykiem w przedwojennej Polsce. Warszawskiemu Prudentialowi ustępował zaledwie o kilka metrów. Projekt wysokościowca powstał na Wydziale Robót Publicznych Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego. Głównymi architektami inwestycji byli Stefan Bryła i Tadeusz Kozłowski. Budowa trwała w latach 1930-1934.
Projekt Drapacza Chmur w Katowicach
Zaprojektowany budynek spełniał mieszane funkcje. Z jednej strony był siedzibą urzędów, z drugiej mieścił mieszkania dla urzędników. Był niezwykle nowoczesnym gmachem o szkieletowej konstrukcji żelbetonowej. Znajdowały się w nim windy, stacja transformatorowa oraz kotłownia centralnego ogrzewania. Przed wojną mieściły się w nim m.in. Urząd Kontroli Skarbowej, Urząd Akcyz i Monopolów oraz Urząd Katastralny.
Prudential House w Warszawie
Prudential House w Warszawie
Wysokość całkowita: 66 m
Rok zakończenia budowy: 1933
Aktualny adres budynku: plac Powstańców Warszawy 9
Prudential House był najwyższym budynkiem nie tylko Warszawy, ale całej przedwojennej Polski. Jednocześnie był drugim co do wysokości wieżowcem w Europie (po mierzącym 96 m. Boerentoren w Antwerpii). Jego budowa w stylu art déco rozpoczęła się w 1931 r. i trwała do 1933 r. Autorem projektu wieżowca był Marcin Weinfeld, ale stalową konstrukcję na żelbetowych fundamentach biurowca zaprojektowali Stefan Bryła i Wenczesław Poniż. Budynek liczył siedemnaście kondygnacji naziemnych (oraz dodatkowo dwie podziemne) i 66 m. wysokości. Stał się w ówczesnej Warszawie punktem orientacyjnym widocznym z wielu miejsc jej śródmieścia. W 1937 r. na jego szczycie dodatkowo umieszczono antenę telewizyjną, z którego tuż przed początkiem wojny wyemitowano audycję, w której wziął udział Mieczysław Fogg.
Czytaj także → Ile kosztowała budowa domu i cena zakupu mieszkania w II RP i kogo było stać na własne lokum?
Budynek zbudowano dla brytyjskiego towarzystwa ubezpieczeń Prudential, które działało w Polsce od 1927 r. poprzez dwie spółki. Jedną z nich było Towarzystwo Ubezpieczeń „Przezorność”, a drugą Towarzystwo Ubezpieczeń Prudential. Przed II wojną światową Prudential wystawił 4 623 polisy na życie. Na jego najniższych kondygnacjach mieściły się biura, a na najwyższych luksusowe apartamenty. W części usługowej swoje biura miały także inne niż Prudential firmy i instytucje. Reprezentacyjne biura Prudentialu były wykończone alabastrami i marmurami. Mieszkania znajdujące się w wieży można było z powodzeniem nazwać najbardziej ekskluzywnymi lokalami mieszkalnymi w stolicy. Największe z nich miały po 240 m² z sześcioma pokojami, trzema łazienkami i pokojem dla służby.
Zniszczony budynek Prudentialu w 1945 – widok od strony placu Powstańców Warszawy
W trakcie II wojny światowej został znacząco uszkodzony przez Niemców. Trafił w niego pocisk o masie 2 ton z samobieżnego moździerza typu Karl-Gerät, co spowodowało jego odchylenie od pionu. Mimo to konstrukcja się nie zawaliła, co świadczy o jakości jej wykonania. Po wojnie, w latach 1950-1953 budynek został odbudowany, ale już z socrealistycznymi elementami. W 1954 r. otwarto w nim hotel. Do wybudowania w 1955 r. Pałacu Kultury i Nauki był najwyższym budynkiem w Polsce (wkrótce będzie nim Varso, 310 m). Obecnie znajduje się w nim pięciogwiazdkowy hotel.
Bibliografia:
- S. Bryła, Budowa 16-piętrowego gmachu Towarzystwa „Prudential” w Warszawie, Warszawa 1932.
- S. Bryła H. Griffelt, Budowa 14-stopiętrowego gmachu na szkielecie stalowym w Katowicach, „Czasopismo Techniczne 1932 nr 1 s. 3–4.
- F. Galiński, Gawędy o Warszawie, Warszawa 1939.
- P. Rygus, Górnośląskie drapacze chmur - epizod architektoniczno-propagandowy lat międzywojennych na Górnym Śląsku, „Wieki Stare i Nowe” 4(9), 2012.
- Encyklopedia Warszawy, red. B. Petrozolin-Skowrońska, Warszawa 1994.
Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.
