Cukier w II RP był na wagę złota. Tysiące robotników zarabiało dziennie tyle, ile kosztował kilogram cukru

Cukier w przedwojennej Polsce był towarem luksusowym. Jego wysoka cena ograniczała spożycie tego artykułu w Polsce, które było dużo poniżej europejskiej średniej. Nie może to dziwić skoro tysiące robotników zarabiało dziennie tyle, ile kosztował kilogram cukru. Cukier był także obarczony wysoką akcyzą.

Produkcja cukru

Cukrownia „Częstocice” w Częstocicach

Tuż przed I wojną światową na ziemiach polskich produkowano 571 tys. ton cukru. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wyprodukowano w Polsce ledwie 160 tys. ton cukru (1921/1922). Tak niski poziom produkcji był spowodowany zniszczeniami wojennymi, koniecznością odbudowy państwa od podstaw oraz wojną w obronie granic. W kolejnych latach wzrost był znaczący. W sezonie 1924/1925 wyprodukowano w Polsce 440 tys. ton cukru, a w sezonie 1925/1926 524 tys. ton. Kolejne dwa sezony przyniosły spadek produkcji do ok. 500 tys. ton, ale w sezonie 1928/1929 produkcja przekroczyła 650 tys. ton i po praz pierwszy wyniosła więcej niż przed wojną. Rekord osiągnięto w roku 1930/1931, ilość wyprodukowanego cukru osiągnęła 782 tys. ton.

W 1937 r. w Polsce funkcjonowały 63 cukrownie, które były zrzeszone w dwie organizacje branżowe. Jedną był Związek Zawodowy Cukrowni b. Królestwa Polskiego, Wołynia, Małopolski i Śląska, a drugą Związek Zachodniopolskiego Przemysłu Cukrowniczego. W 1921 r. z inicjatywy ZZPC został utworzony w Poznaniu Bank Cukrownictwa.

Spożycie cukru

Ilość spożywanego cukru rosła wolniej niż jego produkcja. Tuż przed wojną szacuje się ją na 281 tys. ton. Natomiast po odrodzeniu państwa wynosiła 132 tys. i odtąd stale i konsekwentnie rosła do 382 tys. ton w sezonie 1928/1929.

Jak wyglądało spożycie cukru na jednego mieszkańca w porównaniu z innymi krajami Europy w roku 1929? Najwięcej spożywano go w Danii (53,8 kg), Anglii (43,2 kg), Szwajcarii (38,5 kg), Irlandii (30,9 kg) i Holandii (30,5 kg). Natomiast w Polsce 11,5 kg. Średnia dla Europy wynosiła ok. 17 kg. Trzy lata później spożycie cukru wynosiło w Polsce 11,2 kg, a w Danii 50,6 kg, Anglii 44,8 kg, a w Stanach Zjednoczonych 41,1 kg.

Co ciekawe w dwóch województwach spożycie było wyższe niż europejska średnia. W warszawskim i katowickim wynosiło ono 20,1 kg na głowę mieszkańca. Dlaczego tam spożywano tyle cukru? W tych województwach po prostu najlepiej zarabiano w przeciwieństwie do tarnopolskiego i nowogródzkiego, gdzie spożycie wynosiło mniej niż 5,5 kg na głowę.

Państwo prowadziło zakrojone akcje propagandowe mające zwiększyć spożycie cukru. Stąd hasła, że cukier krzepi oraz, że wzmacnia kości i daje siłę. Cukier reklamowano także, jako produkt wydłużający życie. Dowodem miało być długie życie Duńczyków spożywających bardzo dużo cukru. Przy bardzo wysokiej cenie cukru te apele i zapewnienia trafiały w próżnię.

Ceny cukru

Cena cukru kryształ przez cały okres międzywojennej Polski była znacząca, co czyniło ten produkt wręcz dobrem luksusowym. W 1924 r. za 1 kg cukru w hurcie należało zapłacić 0,98 zł. Do 1930 r. cena tylko rosła osiągając wówczas rekordowe 1,53 zł za kg. Następne lata przynosiły spadek ceny, która tuż przed wojną wynosiła 0,96 zł za kg.

Zatem ile cukru za przeciętną pensję mógł kupić statystyczny Kowalski przed wojną? Jeśli był kolejarzem to starczało mu na ok. 175 kg cukru. Gdy był urzędnikiem średniego zaszeregowania mógł kupić ok. 200 kg cukru na miesiąc. Natomiast jako kapitan Wojska Polskiego mógł sobie pozwolić nawet na ok. 400 kg cukru miesięcznie. Jednakże już przeciętna pensja robotnika w przemyśle pozwalała na zakup ok. 100 kg cukru, a robotnika rolnego ledwie na 36,5 kg cukru.

Co ciekawe w wielokrotnie bogatszej Anglii hurtowa cena cukru na giełdzie w Londynie była o połowę niższa od ceny w Polsce. Stąd w polskiej prasie nagłówki „Cukier w Polsce jest luksusem”. Tak w 1932 r. pisali dziennikarze „Dzień dobry” dodając, że setki tysięcy robotników w Polsce zarabia dziennie tyle, ile kosztuje kilogram cukru.

Skąd tak wysoka cena cukru w Polsce skoro był on produkowany w kraju? Oto 1/4 jego ceny stanowił podatek. Z 1,48 zł za kg cukru w 1929 aż 0,38 zł stanowił podatek. Natomiast w 1937 r. na cenę cukru składały się: 0,57 zł to cena cukrowni; 0,015 podatek obrotowy; 0,05 opłata na Fundusz Pracy oraz 0,37 zł akcyza, co razem dawało 0,96 zł za kg cukru.

Dla porównania w 2022 r. minimalne wynagrodzenie brutto wynosi 3010 zł, co netto daje 2 363,56  zł. Przyjmując cenę cukru na 4 zł/kg takie dochody pozwalają na zakup 590 kg cukru miesięcznie (przy 5 zł/kg daje 472 kg).

Paskarze cukrowi

Wysoka cena cukru czyniła z niego towar, którym interesowali się spekulanci w przedwojennej Polsce zwani paskarzami. Zajmowali się oni handlem deficytowymi towarami po zawyżonej cenie.

Jednym z takich towarów był cukier, stąd prasa rozpisywała się o cukrowej spekulacji. W 1922 r. „Ilustrowany Kuryer Codzienny” donosił, że paskarze schowali cukier, by go później po trosze wypuszczać na rynek, ale już po zawyżonej cenie. Jak podawali dziennikarze do walki z paskarzami ruszyło państwo. Funkcjonariusze przeprowadzali przeszukania i wykryte u paskarzy zapasy cukru były konfiskowane, a następnie wypuszczane na rynek po niższej cenie.

Bibliografia:

1. J. Szczukowa, Cukier, jego produkcja i zastosowanie, Warszawa 1937.
2. Co każdy powinien wiedzieć o cukrze, Warszawa 1929.
3. Cukier krzepi? - Więc chcemy cukru! Ale żądamy cukru taniego!, „Dzień Dobry”, 10 września 1932, nr 252.
4. Mały Rocznik Statystyczny 1939, Warszawa 1939.
5. Okiełznać paskarzy cukrowych!, „Ilustrowany Kuryer Codzienny”, 14 sierpnia 1922, nr 218.
6. Spożycie cukru w Polsce: referat wygłoszony w dniu 13 września 1928 r. w Wilnie na 7 Zjeździe Cukrowników Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1929.
7. Statystyka Cen 1937 (Seria C, Zeszyt 96, 1938).
8. „Tęcza” 5 stycznia 1931, R.5 Nr1.