Historia ludności Polski. Liczba mieszkańców Polski w średniowieczu, nowożytności, II RP i współcześnie |
Liczba mieszkańców Polski na przestrzeni wieków podlegała różnym wahaniom związanym przede wszystkim ze zmianami terytorialnymi, ale także wyniszczającymi wojnami. Najszybciej liczba ludności Polski rosła w okresie II RP i PRL. Współcześnie wzrost zahamował, a w ostatnich latach liczba Polaków systematycznie maleje.
Ludności Polski w średniowieczu. Rok 1000
Katedra w Gnieźnie w 1509 roku z antyfonarza Klemensa z Piotrkowa z Biblioteki Kapitulnej w Gnieźnie
Państwo Mieszka I składało się z Wielkopolski, Małopolski, Śląska, Mazowsza, Pomorza oraz ziemi sieradzko-łęczyckiej. Łącznie liczyło ok. 250 tys. km2. W roku 1000, a więc na początku panowania Bolesława Chrobrego, jeszcze przed erą jego podbojów, Polskę zamieszkiwało ok. 1,25 mln mieszkańców. Dawało to gęstość zaludnienia równą ledwie 5 osób na km2.
W X i XI wieku do głównych ośrodków należały Kraków, Sandomierz, Wrocław, Opole, Głogów, Gniezno, Poznań, Kalisz, Kruszwica, Włocławek, Łęczyca, Sieradz, Płock, Gdańsk, Kołobrzeg i Szczecin.
Czytaj także → Największe grody wczesnopiastowskiej Polski. Może mieszkasz w jednym z nich?
Ludności Polski w średniowieczu. Rok 1350
Kazimierz Wielki, sejm w Wiślicy. Grafika Franciszka Smuglewicza. Kazimierz Wielki to władca, który przeprowadził szeroką akcję lokacyjną, zwiększając urbanizację państwa
Trzy i pół wieku później granice Polski były istotnie zmienione. Od Polski odpadł Śląsk i Pomorze, ale jednocześnie Kazimierz na wschodzie przyłączył Ruś Halicką. W efekcie obszar Królestwa Polskiego wynosił wówczas 240 tys. km2, a więc był zbliżony powierzchniowo do stanu z roku 1000.
Niemniej, mimo upływu takiego czasu, ludność państwa wynosiła wówczas ok. 2 mln mieszkańców, co daje 8,3 mieszkańca na km2. Niezbyt to duży przyrost, wynoszący od czasów Chrobrego ok. 2% rocznie. Wpływ na tak stosunkowo powolny przyrost z jednej strony miała wysoka umieralność dzieci i generalnie niska średnia życia, z drugiej odpadnięcie od Polski dobrze zurbanizowanego Śląska.
Jednocześnie w połowie XIV w. Polskę nie dotknęła epidemia dżumy, a na pewno nie tak jak w krajach Europy Zachodniej, co pozwalało Kazimierzowi Wielkiemu na dalszy rozwój akcji lokacyjnej.
Ludności Polski w nowożytności. Rok 1500
Widok Krakowa w Kronice Hartmanna Schedla, 1493
Na przełomie XV w. i XVI w. poszerzeniu uległy granice państwa polskiego, które w 1466 r. przyłączyło do siebie Prusy Królewskie. Powierzchnia Polski wynosiła wówczas ok. 264 tys. km2. Zamieszkiwało ją ok. 3,8 mln mieszkańców.
Najbardziej zaludnionym regionem była stołeczna Małopolska. Mieszkało w niej ok. 1,1 mln poddanych polskiego króla. W Wielkopolsce mieszkało 0,98 mln osób, a na Rusi Czerwonej 0,75 mln.
Małopolska była także najgęściej zaludnionym obszarem, gdzie na km2 mieszkało 20 osób. Na drugim miejscu była Wielkopolska z 17 osobami na km2, a na trzecim Prusy Królewskie i Mazowsze z ok. 15 osobami na km2. Jednak najwięcej miast, bo aż 236 było w Wielkopolsce, potem w Małopolsce i Rusi po 171.
Pod koniec średniowiecza największym polskim miastem był Gdańsk, potem Kraków, Poznań, Toruń, Elbląg i Lwów.
Ludności Polski w nowożytności. Rok 1650
Gdańsk w XVII w., obraz Wojciecha Gersona
Po zatwierdzeniu aktu unii lubelskiej powstało jedno wspólne polsko-litewskie państwo pod nazwą Rzeczpospolita Obojga Narodów. U szczytu swojej potęgi, czyli po pokoju w Polanowie, obszar terytorium tego państwa liczył ok. 990 tys km2. i był największy w jego historii.
Na tym olbrzymim obszarze mieszkało ok. 11 mln osób, co daje średnią gęstość zaludnienia wynoszącą ok. 11,1 osoby na km2. Taki stan wkrótce na skutek wojen II połowy XVII w. uległ niekorzystniej zmianie. Zwłaszcza potop szwedzki znacząco ograniczył rozwój ludnościowy państwa, wywołując kryzys gospodarczy i pogarszając warunki życia.
Ludność Polski przed I rozbiorem. Rok 1772
Ulica Miodowa w Warszawie, obraz Bernardo Belotto, 1777 r.
Przed I rozbiorem Polski jej powierzchnia wynosiła ok. 733,5 tys. km2. Zamieszkiwało ją ok. 14 mln mieszkańców, a więc średnia zaludnienia w porównaniu z rokiem 1650 prawie się podwoiła i wynosiła 19,1 osoby na km2. Miał na to wpływ rozwój miast oraz utrata przez Rzeczpospolitą słabiej zaludnionych terenów na jej wschodnich krańcach.
Najwięcej ludzi mieszkało w Warszawie. Jej ludność przekraczała 100 tys. Kolejny był Gdańsk z 39 tys. mieszkańców, Lwów z 33 tys. i Kraków wraz z Kleparzem i Kazimierzem z 24 tys.
Ludność Polski w II RP. Rok 1921
Atlas dróg samochodowych w Polsce, 1939 r.
W przededniu wybuchu I wojny światowej liczba ludności Królestwa Polskiego, Galicji i Wielkiego Księstwa Poznańskiego liczyła ok. 23,7 mln mieszkańców, co przekładało się na ok. 99,8 osób na km2.
Zakończenie tej wojny dało Polsce upragnioną niepodległość. Według spisu powszechnego zorganizowanego w 1921 r., a więc już po zakończeniu walk o kształt polskich granic, Polska liczyła 27,4 mln mieszkańców. Przy powierzchni 386 273 km2 dawało to ok. 71 mieszkańców na km2.
Ludność Polski w II RP. Rok 1938
Aleje Jerozolimskie w Warszawie, 1934 r.
W międzywojennej Polsce był bardzo wysoki przyrost naturalny, toteż liczba jej mieszkańców bardzo szybko rosła. W ciągu siedemnastu lat przybyło 8 milionów mieszkańców Polski, co dawało wynik łączny 34,8 mln. Gęstość zaludnienia wynosiła wówczas ok. 89,3 osoby na km2 i była dwukrotnie większa od średniej w Europie.
Ludność Polski po II wojnie światowej. Rok 1946
Warszawa w 1946 r.
Atak Niemiec i ZSRR na Polskę spowodował ogromne straty ludnościowe. W obozach, egzekucjach, zesłaniach, czy podczas walk zginęły miliony polskich obywateli. Po zakończeniu wojny istotnej zmianie uległy także granice Polski. Kosztem strat na jej wschodnich krańcach Polska zyskiwała terytoria na zachodzie i północy. Obszar Polski wyniósł 311 888 km², a jej ludność ok. 23,9 mln obywateli, co dawało gęstość zaludnienia ok. 76,7 osoby na km2.
Tym samym po II wojnie światowej Polska zmniejszyła się o ok. 75 tys. km2, a liczba ludności zmalała o 10,9 mln. To tak jakby z obszaru Polski w 1650 r. zniknęli jej wszyscy mieszkańcy.
Ludność Polski w PRL. Lata 1950-1988
Okres PRL-u to czas wysokiego przyrostu naturalnego, który utrzymywał się do końca jego istnienia. Od 1946 r. liczba mieszkańców stale rosła. O ile w 1946 r. Polskę zamieszkiwało ok. 23,9 mln obywateli, to już w 1950 r. liczba ta wzrosła do ok. 25 mln. Dziesięć lat później w 1960 r. było już 29,7 mln Polaków, a w kolejnej dekadzie już ok. 32,6 mln.
W 1978 r. Polska stała się najludniejsza w swojej historii z wynikiem ok. 35 mln obywateli i przekroczyła liczbę mieszkańców przedwojennej Polski. Zatem Polacy potrzebowali 32 lat, by wrócić do stanu z 1938 r. Kolejne lata to kolejne wzrosty ludności. Pod koniec PRL w 1988 r. Polskę zamieszkiwało 37,8 mln mieszkańców.
Ludność Polski w III RP. Lata 1990-2022
Początek III RP to jeszcze okres wyżu demograficznego, ale jego tempo mocno wyhamowało, by ostatecznie przerodzić się w niż demograficzny. W 1990 r. Polskę zamieszkiwało ok. 38,1 mln obywateli, dziesięć lat później było ich ok. 38,6 mln. Zatem przyrost w dekadę wyniósł ledwie 0,5 mln. To także apogeum liczby mieszkańców Polski.
Kolejne lata to już powolny spadek do 38,5 mln w 2010 r., aż do 38,1 mln w roku 2021 r. Zatem wyludnianie się Polski w ostatnich latach przyspieszyło na skutek z jednej strony mniejszej dzietności społeczeństwa, z drugiej z powodu epidemii, która przyniosła znaczną liczbę nadmiarowych zgonów.
Jednakże o ile liczba Polaków maleje, to liczba mieszkańców Polski ze względu na wojnę na Ukrainie rośnie, gdyż wielu Ukraińców przed wojną uciekło do Polski. W efekcie szacunkowo liczba osób mieszkających w kraju przekracza 40 mln.
Bibliografia:
- P. Guzowski, Stan i perspektywy badań nad liczbą ludności Polski w późnym średniowieczu i w początkach epoki nowożytnej, „Przeszłość Demograficzna Polski” 37, 2015.
- J. Natanson-Leski, Rozwój terytorialny Polski od czasów najdawniejszych do okresu przebudowy państwa w latach 1569-1572, Warszawa 1964.
- H. Samsonowicz, Probe einer demograpischen Einschätzung Polen um das Jahr, „Studia Historiae Oeconomicae” 22, 1997.
- Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, pod red. A. Mączak, Warszawa 1981.
- Historia Polski w liczbach, GUS, Warszawa 1994.
Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.
Błąd w zapisie „:Ludności Polski w średniowieczu. Rok 1650′;
???? - 0j chyba uwaga niesłuszna....
Pisząc o czasach najnowszych, autor całkowicie pomija ubytek ludności Polski w wyniku emigracji ekonomicznej ostatnich 30 lat. Szacuje się, że w tym czasie Polskę opuściło ok. 2,5 miliona ludzi. W większości były to wyjazdy na stałe. Ci ludzie są dla Polski straceni. Do Polski zniechęciły ich drastyczne skutki reform Balcerowicza, a do osiedlenia się na stałe w nowych miejscach pobytu - radykalnie wyższy poziom życia na Zachodzie. Odnoszę wrażenie, że ten ubytek ludności Polski nie jest ujmowany w statystykach. Główny Urząd Statystyczny traktuje tę emigrację jako „pobyt czasowy za granicą” w nadziei, że ci ludzie kiedyś wrócą do kraju.
Tytułem uzupełnienia dodam jeszcze, że sporo osób wyemigrowało już za rządów PiS, zwłaszcza jak zdobyli drugą kadencję w Sejmie. Na szczęście proces ten został wstrzymany 15 października 2023 r.
jakieś statystyki ? czy po prostu bełkot ośmiu gwiazdek ?