10 monumentalnych budynków i obiektów, których już nie ma w Warszawie. Takiej stolicy już nie ma

Warszawa na skutek niemieckich działań została w trakcie II wojny światowej niemal doszczętnie zniszczona. Wielki powojenny plan odbudowy stolicy pominął wiele budowli, które stanowiły o charakterze dawnej Warszawy. Na prezentowanej liście są także budynki, które zdecydowano się rozebrać jeszcze w okresie II RP. W ten sposób powstała lista 10 monumentalnych budynków i obiektów, których już nie ma w Warszawie.  

Dom Mody Bogusław Herse

Siedziba Domu Mody Bogusława Hersego przy ul. Marszałkowskiej 150 (1908)

Lokalizacja: ul. Marszałkowska 150

Dom Mody Bogusław Herse był w okresie przedwojennym prawdziwą ikoną najprzedniejszej mody. Jego siedziba mieściła się w kamienicy projektu Józefa Hussa przy ul. Marszałkowskiej 150. Na dwóch pierwszych kondygnacjach odbywała się sprzedaż luksusowych ubrań, na trzeciej mieszkali właściciele, na czwartej mieściły się mieszkania na wynajem, a na ostatniej, piątej, znajdowała się szwalnia. We wnętrzach tej kamienicy kręcono film Jego ekscelencja subiekt z udziałem Eugeniusza Bodo i Mieczysławy Ćwiklińskiej. Jednak w 1936 r. ekskluzywny biznes upadł i w kamienicy zaprzestano sprzedaży ubrań. Zaraz przed wybuchem wojny mieściło się w niej biuro Polsko-Amerykańskiej Izby Handlowej.

Czytaj także → Dom Mody Bogusław Herse. Zobacz przedwojenne kolekcje ubrań polskiego Diora

We wrześniu 1939 r. budynek spalił się na skutek niemieckich ataków. W trakcie wojny został obniżony do zaledwie dwóch kondygnacji, które przeznaczono na lokale usługowe. Po wojnie gmach nie został odbudowany. Ostatecznie kamienicę rozebrano w 1958 r.

Dworzec Wiedeński

Dworzec Wiedeński (ok. 1890)

Lokalizacja: róg Alei Jerozolimskich i ul. Marszałkowskiej.

Dworzec Wiedeński został zbudowany w latach 1844-1845 r. na potrzeby Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Autorem jego projektu był włoski architekt Henryk Marconi. Został zaprojektowany w taki sposób, by przypominał dwa stykające się ze sobą parowozy. Stąd na jego obu końcach znajdowały się wieże, niczym dwa kominy lokomotyw parowych. Znajdował się na rogu Alei Jerozolimskich i ulicy Marszałkowskiej. Dworzec powstał z myślą o linii Warszawsko-Wiedeńskiej, pierwszej linii kolejowej na ziemiach Królestwa Polskiego i drugiej w granicach ówczesnej Rosji.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w Warszawie rozpoczęto rozbudowę linii kolejowych, w tym linię średnicową wraz z tunelem, który później zniszczyli Niemcy. W ramach tej inwestycji zaplanowano nowy Dworzec Główny, który miał przejąć rolę Dworca Wiedeńskiego. W tym celu w latach 1931-1933 rozebrano wschodnią część budynku. Pozostała część dworca ulegała spalaniu w 1939 r. Już w trakcie wojny budynek został rozebrany.

Most Kierbedzia

Most Kierbedzia widziany z wieży Zamku Królewskiego (1873)

Lokalizacja: most nad Wisłą

Most Kierbedzia był dwukrotnie niszczony. Najpierw przez Rosjan, potem przez Niemców. Został zbudowany w latach 1859-1864. Był pierwszym stałym warszawskim mostem na Wiśle. Jego pierwsza oficjalna nazwa to Most Aleksandryjski. Jednak został nazywany powszechnie Mostem Kierbedzia od nazwiska jego konstruktora, Stanisława Kierbedzia. Jego charakterystyczną cechą była kratownicowa konstrukcja.

Most Kierbedzia w Warszawie (1930)

Dwa przęsła mostu wysadzili wycofujący się w 1915 r. z miasta Rosjanie. Następnie most został odbudowany i ponownie zniszczony przez Niemców w 1944 r. Na jego miejscu został w 1949 r. zbudowany most Śląsko-Dąbrowski, jednak już bez charakterystycznej kratownicy.

Pałac Brühla

Pałac Brühla w Warszawie (1939)

Lokalizacja: ul. Wierzbowa 1 (zaraz przy Placu Piłsudskiego)

Pałac Brühla został zbudowany dla Jerzego Ossolińskiego w latach 1639-42. Następnie był wielokrotnie przebudowywany. W 1750 r. budynek stał się własnością Henryka Brühla, wszechwładnego ministra króla Augusta III Sasa. Wtedy też został rozbudowany w stylu rokoko.Niedługo przed upadkiem Polski w wyniku rozbiorów pałac stał się rosyjską ambasadą i przeszedł generalny remont. W okresie rozbiorów był siedzibą dla wielu różnych instytucji.

Po I wojnie światowej stał się siedzibą Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP. Dobudowano wówczas do gmachu nowe modernistyczne skrzydło. Podczas niemieckiej okupacji stał się siedzibą gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera. Po powstaniu warszawskim został wysadzony przez Niemców. Obecnie planowana jest jego odbudowa wraz z Pałacem Saskim.

Pałac Kronenberga

Pałac Kronenberga w Warszawie (1871)

Pałac Kronenberga został wzniesiony w latach 1868-1871 u zbiegu ulicy Królewskiej i placu Małachowskiego. Został zbudowany dla Leopolda Kronenberga, warszawskiego bankiera, jednej z najbogatszych osób w ówczesnej stolicy. Pałac w stylu eklektycznym zaprojektował niemiecki architekt Friedrich Hitzig. Jego wnętrza były jednymi z najbardziej luksusowych w Warszawie.

Po śmierci Kronenberga budynek był wynajmowany szeregu instytucji. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w latach 1918-1922 znajdowało się tam Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Potem także swoje siedziby miały tam ambasady i prywatne przedsiębiorstwa.

Biblioteka w Pałacu Kronenberga

Jeszcze przed wojną, w marcu 1939 r. w pałacu wybuchł pożar, powodując spore straty. We wrześniu 1939 r. Niemcy zrzucili na obiekt bomby zapalające. Po II wojnie światowej nie zdecydowano się na jego odbudowę. Ruiny pałacu rozebrano ostatecznie w 1962 r. Obecnie na jego miejscu znajduje się pięciogwiazdkowy hotel.

Pałac Saski

Pałac Saski w Warszawie

Lokalizacja: plac Saski (dziś plac marsz. Józefa Piłsudskiego)

Znany z okresu międzywojennego Pałac Saski został zbudowany w miejsce barokowego pałacu Jana Andrzeja Morsztyna. Potem stał się siedzibą królów polskich z domu saskiego. Wielokrotnie przebudowywany, ostatni raz po powstaniu listopadowym w stylu klasycystycznym. W okresie międzywojennym znajdował się tam Sztab Generalny Wojska Polskiego. W 1923 r. przed gmachem od strony wschodniej ustawiono pomnik konny księcia Józefa Poniatowskiego.

Czytaj także → Historia Pałacu Saskiego w Warszawie. Był świadkiem wielkich wydarzeń polskiej historii

W 1925 r. zdecydowano o budowie i wykonano Grób Nieznanego Żołnierza, sytuując go pod arkadami Pałacu Saskiego. Dzisiaj z tego grobu-pomnika pozostał tylko fragment kolumnady, gdyż władze PRL nie zdecydowały się na jego odbudowę. Obecnie jednak trwają prace zmierzające do ponownego wzniesienia gmachu.

Sobór św. Aleksandra Newskiego

Sobór św. Aleksandra Newskiego w Warszawie

Lokalizacja: plac Saski

Ten prawosławny sobór zbudowano w latach 1894-1912 według projektu rosyjskiego architekta Leontija Benoisa. Obok budynku soboru stanęła także 70-metrowa dzwonnica. Wyższym obiektem w stolicy były tylko wieże Kościoła św. Floriana. Stanął na Placu Saskim, przed Pałacem Saskim.

Mieszkańcy stolicy uważali budynek za symbol rosyjskiej dominacji. Dlatego po wielu dyskusjach, w których m.in. głos zabierał Stefan Żeromski proponując utworzenie w nim muzeum martyrologii narodu polskiego, zdecydowano się na rozebranie soboru. Dokonano tego w latach 1924-1926 r.

Hotel Angielski

Hotel Angielski w Warszawie

Lokalizacja: ul. Wierzbowa 6, róg Trębackiej 15

Hotel Angielski znajdował się w gmachu dawnego pałacu wzniesionego w 1666 r. dla biskupa poznańskiego Stefana Wierzbowskiego. Hotel otworzono w 1792 r. Do 1803 r. nosił nazwę Hotel Angielski. Z jego działalnością wiąże się przyjazd do hotelu Napoleona Bonaparte. Cesarz Francuzów uciekając spod Moskwy 10 grudnia 1812 r. dotarł do Warszawy. Napoleonowi został wydany obiad, który zajął mu czas na oczekiwanie rychłego przyjazdu władz krajowych. Następnie odbyła się konferencja, która zakończyła się ok. godziny czwartej. Po niej Napoleon ruszył w dalszą podróż na podstawionych saniach.

Budynek uległ zniszczeniu w 1939 r. Po wojnie nie został odbudowany. Współcześnie na jego miejscu znajduje się biurowiec Metropolitan.

Cyrk Braci Staniewskich

Cyrk Braci Staniewskich w Warszawie (1916)

Lokalizacja: róg ul. Ordynackiej i ul. Okólnik

Teodor Ciniselli, który był właścicielem cyrków, wzniósł na rogu Ordynackiej i Okólnik w 1883 r. największą w stolicy halę widowiskową. Mogła pomieścić nawet 3 tys. widzów. W 1929 r. budynek odkupili bracia Staniewscy i urządzali tam popularne przedstawienia cyrkowe. Henryk Kotarski napisał piosenkę o tym cyrku ze słowami:

„Bo na ordynackiej u Staniewskich braci
Był cyrk że szkoda słowa
Chciał się człowiek bawić no to musiał płacić
Ale nie żałował”

W 1939 r. obiekt spłonął i nie został odbudowany. Obecnie na jego miejscu znajduje się gmach Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina.

Dom firmy wydawniczej Gebethner i Wolff

Dom firmy Gebethner i Wolff (1907)

Lokalizacja: ul. Zgoda (wcześniej Nowo-Sienna) 12, ul. Sienkiewicza 9

Kamienica przy ul. Zgoda 12 projektu Bronisława Brochwicza-Rogoyskiego powstała w latach 1904-1906 dla wydawnictwa Gebethner i Wolff. Było to jedno z największych wydawnictw przedwojennej Polski. Poza książkami wydawało także popularne gazety „Tygodnik Ilustrowany”, „Kurier Codzienny” oraz „Kurier Warszawski”, a także nuty.

W powstałym obiekcie przypominającym zamek mieściła się księgarnia oraz biura. Na wyższych kondygnacjach mieściły się mieszkania. Budynek podzielił los wielu innych obiektów Warszawy i spłonął we wrześniu 1939 r., dodatkowo zniszczony przez Niemców podczas powstania warszawskiego. Po zakończeniu wojny firma odrodziła się i w parterze budynku wznowiła sprzedaż ocalałych książek. Decyzją władz komunistycznych przedsiębiorstwo zostało zlikwidowane w 1950 r. Sam budynek także został rozebrany w latach 50-tych. W jego miejscu zbudowano blok mieszkalny.

Bibliografia:

1. J. Borowska, Niezwykła historia Pałacu Saskiego, Warszawa 2020.
2. Chrościcki J. A., Rottermund A., Atlas architektury Warszawy, Warszawa 1977.
3. M. M. Drozdowski, A. Sołtan, A. Zahorski, Historia Warszawy, Warszawa 2017.
4. Encyklopedia Warszawy, red. B. Petrozolin-Skowrońska, Warszawa 1994.
5. Historya Hotelu Angielskiego w Warszawie i opis pobytu w nim Cesarza Napoleona I w 1812 r., Warszawa 1912.
6. Stolica Polski: przewodnik dla wycieczek jeden, dwa i trzy dni w Warszawie, Warszawa 1939.