Największe miasta starożytności na przestrzeni wieków. Miały nawet milion mieszkańców

W starożytności, liczne wielkie miasta rozkwitały od Bliskiego Wschodu po basen Morza Śródziemnego. Były one centrami politycznymi, kulturalnymi, religijnymi i naukowymi, które oddziaływały na swoje otoczenie i przyczyniały się do rozwoju cywilizacji. Poniżej przedstawiamy opisy największych miast starożytności, które były świadkami niezwykłych wydarzeń, innowacji i postępu w różnych dziedzinach. Każde z nich swego czasu było najludniejszym miastem starożytności.

Uruk

Rysunek ruin Uruk z zaznaczonym obszarem miasta wyznaczonym przez jego mury obronne

Najludniejsze w okresie: 4000-3000 lat p.n.e.
Liczba ludności: 40-45 tys.
Powierzchnia: 6 km²
Położenie: Mezopotamia (współcześnie Irak)
Data założenia: 4 tysiąclecie p.n.e.
Upadek miasta: opuszczone około VII wieku p.n.e.

Uruk, położone w Mezopotamii, na terenie współczesnego Iraku, było jednym z najstarszych miast świata. Założone nad starym korytem rzeki Eufrat, osiągnęło swój szczyt w IV tysiącleciu p.n.e. jako najludniejsze i najważniejsze miasto-państwo w południowej Mezopotamii. Wówczas Uruk pełniło kluczowe funkcje jako centrum handlowe, polityczne i religijne w regionie.

W mieście znajdowały się liczne imponujące budowle sakralne, w tym świątynie i zigguraty. Głównym kompleksem świątynnym był Eanna, poświęcony bogini miłości i wojny, Inannie (później znanej jako Isztar). Eanna pełnił również rolę centrum naukowego i artystycznego, gdzie działały szkoły pisarzy, astronomów i matematyków.

Wśród osiągnięć Uruk należy wymienić wynalezienie pisma klinowego, najstarszego znanego systemu pisma, które odegrało kluczową rolę w rozwoju administracji, handlu i nauki. Miasto słynęło także z zaawansowanej ceramiki oraz monumentalnych budowli wykonanych z suszonej cegły.

Memfis

Egipscy wróżbici przed pałacem w Memfis

Najludniejsze w okresie: 3000-2000 lat p.n.e
Liczba ludności: 30-60 tys.
Położenie: Egipt (współcześnie Egipt)
Data założenia: wcześniej niż przed XXXI w. p.n.e.
Upadek miasta: opuszczone około VII w.

Założone około 3100 r. p.n.e., Memfis stanowiło pierwszą stolicę starożytnego Egiptu i jedno z największych miast swoich czasów. Położone strategicznie na granicy Górnego i Dolnego Egiptu, miasto pełniło kluczowe funkcje jako centrum kulturalne, polityczne i religijne w okresie rządów faraonów.

Memfis zyskało sławę nie tylko jako centrum polityczne, ale także jako ważny ośrodek kultu boga Ptah, patrona rzemieślników i budowniczych. Miasto szczyciło się także ogromną liczbą monumentalnych budowli i świątyń, świadczących o jego znaczeniu i bogactwie.

Niedaleko Memfis mieściła się również słynna nekropolia w Sakkarze, gdzie wznoszono piramidy i mastaby dla zmarłych władców oraz wysoko postawionych urzędników. Sakkara szczególnie kojarzy się z piramidą schodkową Dżosera, pierwszą z wielkich piramid Egiptu, zaprojektowanej przez słynnego architekta Imhotepa.

Ur

Prace wykopaliskowe w Ur – fotografia lotnicza stanowiska (marzec 1927 roku)

Najludniejsze w okresie: 3000-2000 lat p.n.e.
Liczba ludności: 25-75 tys.
Położenie: Mezopotamia (współcześnie Irak)
Data założenia: XXI w. p.n.e.
Upadek miasta: opuszczone po 500 r. p.n.e.

Ur, ważne sumeryjskie miasto-państwo, znajdowało się w regionie Mezopotamii, na terenie współczesnego Iraku. Założone około XXI w. p.n.e., miasto przeżywało swoje złote lata pod rządami króla Ur-Nammu (2112-2095 p.n.e.).

Ur stanowiło centrum polityczne, gospodarcze, kulturalne i religijne regionu, słynąc z imponujących budowli takich jak Ziggurat Ur, którego szczątki można podziwiać do dzisiaj. Ziggurat był świątynią poświęconą bogini Księżyca Nannie, patronce miasta. Ur obfitowało również w liczne pałace, skarbiec oraz inne świątynie. Wraz ze wzrostem znaczenia Babilonu w XVIII w. p.n.e. rozpoczął się powolny upadek miasta. Jednak miasto zostało opuszczone ok. 400 r. p.n.e.

Awaris

Mapa przedstawiaj zrekonstruowany plan Awaris / fot. CC-BY-SA 3.0

Najludniejsze w okresie: 2000-1500 lat p.n.e.
Liczba ludności: 50-100 tys.
Położenie: Egipt (współcześnie Egipt)
Data założenia: ok. 1930 r. p.n.e.
Upadek miasta: stało się częścią miasta Pi-Ramzes

Awaris to starożytne miasto, które stało się stolicą Hyksosów. Hyksosi to lud pochodzenia azjatyckiego, który władał północnym Egiptem w okresie Drugiego Okresu Przejściowego. Okres Hyksosów był pierwszym, w którym Egiptem rządzili obcy władcy. Położone w delcie Nilu, Awaris było ważnym ośrodkiem handlowym, dzięki swojemu strategicznemu położeniu umożliwiającemu handel z innymi regionami starożytnego Bliskiego Wschodu.

W mieście znajdowała się świątynia poświęcona bóstwu Seta, bratu i przeciwnikowi Ozyrysa w mitologii egipskiej. Jego kult był szczególnie popularny wśród Hyksosów. Awaris, jako centrum kulturowe i religijne, przyczyniło się do rozwoju sztuki i architektury w okresie panowania Hyksosów w Egipcie. Po tym, jak Ramzes II (XII w. p.n.e.) zbudował miasto Pi-Ramzes, ok. 2 km na północ od Awaris, duże części dawnego miasta były wykorzystywane przez mieszkańców Pi-Ramzes jako cmentarz, a część była używana jako główna baza marynarki wojennej.

Teby

Zdobione filary świątyni w Karnaku (Teby, Egipt)

Najludniejsze w okresie: 1500-1000 lat p.n.e.
Liczba ludności: 75-125 tys.
Położenie: Egipt (współcześnie Egipt)
Data założenia: ok. 3200 r. p.n.e.
Upadek miasta: opuszczone około I wieku

Teby, położone w Górnym Egipcie, było jednym z najważniejszych miast starożytnego Egiptu. W okresie Nowego Państwa (ok. 1539-1075 r. p.n.e.), Teby stały się stolicą Egiptu, słynąc ze swoich wspaniałych świątyń, jak również Doliny Królów i Królowych.

Teby były również miejscem pochówku wielu słynnych faraonów, takich jak Tutanchamon czy Ramzes II, oraz ważnych postaci królewskich, jak Nefertari czy Hatszepsut. Miasto posiadało również liczne, bogato zdobione świątynie, takie jak Karnak i Luksor, które do dziś pozostają ważnymi zabytkami starożytnego Egiptu.

Babilon

Wyobrażenie wiszących ogrodów Babilonu (Martin van Heemskerck)

Najludniejsze w okresie: 1000-500 lat p.n.e.
Liczba ludności: 40-45 tys.
Położenie: Mezopotamia (współcześnie Irak)
Data założenia: ok. 1894 r. p.n.e.
Upadek miasta: opuszczone około 1000 r.

Babilon, miasto starożytnej Mezopotamii, było stolicą imperium babilońskiego założonego w XIX w. p.n.e. Słynął ze swoich ogrodów wiszących, jednego z siedmiu cudów świata starożytnego, oraz z monumentalnej Bramy Isztar. Babilon był również miejscem spisania słynnego Kodeksu Hammurabiego, jednego z najwcześniejszych zbiorników praw na świecie.

W czasie panowania Nabuchodonozora II, Babilon stał się centrum kulturalnym i naukowym świata starożytnego, z dużym wpływem na rozwój nauk takich jak astronomia, matematyka czy literatura. Nabuchodonozor II przyczynił się do znacznego rozbudowania i upiększenia Babilonu, wznosząc takie monumentalne budowle jak Brama Isztar, ogrody wiszące Semiramidy, czy potężne mury obronne miasta.

Niniwa

Starożytna Niniwa

Najludniejsze w okresie: 1000-500 lat p.n.e.
Liczba ludności: 100-120 tys.
Powierzchnia: 7,5 km²
Położenie: Mezopotamia (współcześnie Irak)
Data założenia: ok. 3000 r. p.n.e., ślady osadnictwa z ok. 6000 r. p.n.e.
Upadek miasta: ok. 698 r.

Niniwa było starożytnym miastem Asyrii, położonym na wschodnim brzegu rzeki Tygrys w dzisiejszym Iraku, nieopodal współczesnego miasta Mosulu. Miasto zostało założone ok. 3000 r. p.n.e. i osiągnęło szczyt potęgi jako stolica asyryjskiego imperium w okresie od IX do VII wieku p.n.e.

Niniwa stała się stolicą Asyrii za panowania króla Sennacheryba (704-681 p.n.e.), który przeprowadził liczne prace budowlane, zbudował potężne mury obronne i pałac królewski. Biblioteka króla Aszurbanipala (668-627 p.n.e.) w Niniwie była jednym z najważniejszych ośrodków naukowych starożytnego Bliskiego Wschodu, zawierająca dziesiątki tysięcy glinianych tabliczek z pismem klinowym, obejmujących wiedzę na temat historii, literatury, nauki i mitologii.

Niniwa upadła w 612 r. p.n.e., kiedy została zdobyta i zniszczona przez koalicję Babilończyków, Medów i Scytów, co oznaczało koniec asyryjskiego imperium. Po upadku miasta, jego ruiny zostały stopniowo porzucone i pokryte warstwami ziemi, aż do odkrycia w XIX w. przez brytyjskich archeologów, którzy rozpoczęli badania i wykopaliska na terenie starożytnego Niniwy.

Kartagina

Współczesna rekonstrukcja punickiej Kartaginy. Okrągły port z przodu to Cothon, port wojskowy Kartaginy, gdzie zakotwiczone były wszystkie okręty wojenne Kartaginy / fot. CC-BY-SA 2.0

Najludniejsze w okresie: 500-200 lat p.n.e.
Liczba ludności: 500 tys.
Położenie: imperium kartagińskie (współcześnie Tunezja)
Data założenia: IX w. p.n.e.
Upadek miasta: II w. p.n.e., dzisiaj jest gminą w gubernatorstwie Tunisu
Aktualna liczba ludności: 24,216 (2014)

ałożona przez Fenicjan w IX w. p.n.e. na terenie współczesnej Tunezji, Kartagina rozwijała się, aby stać się potężnym i wpływowym miastem-państwem na obszarze basenu Morza Śródziemnego. Dzięki strategicznemu położeniu, umożliwiającemu kontrolę nad ważnymi szlakami handlowymi, Kartagina stała się ważnym ośrodkiem handlu, kultury i wojskowości.

Kartagina słynęła ze swoich umiejętności żeglarskich i floty handlowej, która prowadziła handel z odległymi regionami starożytnego świata. W Kartaginie powstawały także wyjątkowe dzieła sztuki, architektury i literatury, inspirowane zarówno rodzimą kulturą fenicką, jak i wpływami innych cywilizacji.

Miasto-państwo rywalizowało z innymi potęgami starożytności, takimi jak Rzym, szczególnie podczas trzech wojen punickich (264-146 p.n.e.), które ostatecznie doprowadziły do upadku i zniszczenia Kartaginy.

Aleksandria

Latarnia Morska w Faros na tle Aleksandrii

Najludniejsze w okresie: 200-1 lat p.n.e.
Liczba ludności: 300 tys. - 1 milion
Położenie: Egipt (współcześnie Egipt)
Data założenia: 331 r. p.n.e, ale jego teren był zaludniony już ok. 2700-2100 r. p.n.e.
Aktualna liczba ludności: 5,2 miliona (2018)

Założona przez Aleksandra Wielkiego w 331 r. p.n.e. w Egipcie, Aleksandria szybko stała się ważnym ośrodkiem nauki, kultury i handlu w basenie Morza Śródziemnego. W starożytności było tu słynne Muzeum i Biblioteka Aleksandryjska, zgromadzone w jednym miejscu ogromne zasoby wiedzy. Biblioteka Aleksandryjska była jednym z najważniejszych ośrodków naukowych i edukacyjnych w starożytności, zgromadziła w sobie setki tysięcy zwojów z tekstami obejmującymi różne dziedziny wiedzy. Biblioteka przyciągała uczonych z całego świata, którzy prowadzili badania, dyskutowali i wymieniali się myślami, przyczyniając się do rozwoju nauki i kultury starożytnego świata.

Aleksandria była miejscem spotkań wielu wybitnych uczonych i filozofów, takich jak Euklides czy Hipatia. W starożytności miasto było także siedzibą słynnego latarni morskiej na wyspie Faros, jednego z siedmiu cudów świata starożytnego.

Rzym

Forum Romanum w Rzymie

Najludniejsze w okresie: 1-500 r.
Liczba ludności: 800 tys. - 1,2 miliona
Położenie: Imperium Rzymskie (współcześnie Włochy)
Data założenia: 753 r. p.n.e., ale pierwsze ślady człowieka sięgają ok. 14 000 lat p.n.e.
Aktualna liczba ludności: 2 825 661 (2020)

Rzym, założony w 753 r. p.n.e. stał się stolicą potężnego Imperium Rzymskiego, które obejmowało znaczne obszary Europy, Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej. Rzym był centrum politycznym, kulturalnym i gospodarczym, a jego wpływy na architekturę, sztukę i prawo są widoczne po dziś dzień.

Rzym był również znany z innowacyjnych rozwiązań inżynieryjnych, takich jak akwedukty, drogi czy Koloseum, które ułatwiały życie mieszkańcom miasta. W Rzymie znajdowało się również wiele ważnych świątyń, takich jak Panteon, świadczących o rozbudowanym systemie religijnym w starożytności.

Bibliografia:

1. M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2008.
2. J. Levy, Zaginione miasta starożytności, Warszawa 2008.
3. G. Modelski, World Cities: -3000 to 2000, Waszyngton 2003.
4. D. Preston, A. R. Williams, Zaginione miasta, prastare grobowce: 100 odkryć, które odmieniły świat, Warszawa 2021.
5. J. Wolski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2002.
6. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2014.