Zamek Krzyżtopór w Ujeździe. Jedna z największych budowli pałacowych w Europie |
Zamek Krzyżtopór, zlokalizowany w malowniczej miejscowości Ujazd w województwie świętokrzyskim, to jedno z najbardziej intrygujących miejsc na mapie Polski. Przez wieki przetrwały jedynie ruiny tego niegdyś wspaniałego zamku, które do dziś wzbudzają zdumienie i fascynację.
Zamek Krzyżtopór w Ujeździe / fot. Ccchudyyy, CC-BY-SA 3.0
Zamek Krzyżtopór jest położony w Ujeździe, małej miejscowości w południowej części województwa świętokrzyskiego. Ujazd leży około 60 km na południowy-wschód od Kielc, stolicy regionu, co czyni zamek łatwo dostępnym dla turystów. Lokalizacja na niewielkim wzgórzu zapewnia doskonałe widoki na okolicę. W pobliżu znajduje się również wiele innych atrakcji turystycznych, takich jak Świętokrzyski Park Narodowy, co sprawia, że wizyta w Ujeździe może być doskonałym punktem wyjścia do dalszych podróży po regionie świętokrzyskim.
Zamek Krzyżtopór nosi niezwykłą nazwę, która jest połączeniem słów „krzyż” i „topór”. Według jednej z teorii, nazwa ta odnosi się do herbu Ossolińskich, którego elementem jest topór. Natomiast krzyż był symbolem wiary i polityki wojewody, a zarazem budowniczego Krzysztofa Ossolińskiego.
Plan Krzyżtoporu Erika Dahlbergha
Budowę zamku rozpoczęto w 1621 r., a zakończono ok. 1644 r. Inicjatorem i pomysłodawcą był Krzysztof Ossoliński, wojewoda sandomierski. Architektem zamku był prawdopodobnie Wawrzyniec Senes.
Zamek na planie pięcioboku z narożnymi bastionami wzniesiono z kamienia. Wewnątrz fortyfikacji znajdował się wspaniały pałac zbudowany na planie prostokąta z wewnętrznym dziedzińcem. Zasadniczo składał się z trzech części: fortyfikacji bastionowych, pałacu z zabudowaniami gospodarczymi oraz ogrodu. Całość zamykała się na obszarze ok. 1 ha, co czyniło z tego zamku jedną z największych rezydencji magnackich w Europie.
Ujazd – ruiny zamku Krzyżtopór / fot. Agnieszka Kwiecień, Nova, CC-BY-SA 3.0
Jedna z najciekawszych legend związanych z Krzyżtoporem jest ta o powiązaniu jego budowy z kalendarzem. Mówi się, że zamek miał 365 okien (tyle ile dni w roku), 52 pokoje (tyle ile tygodni), 12 sal balowych (tyle ile miesięcy) oraz 4 wieże (tyle ile pór roku). Czy to prawda? Tego nikt nie wie na pewno, ale ta historia dodaje Krzyżtoporowi dodatkowego, tajemniczego uroku.
Ponoć sala jadalna w wieży miała szklany strop, przez który mogło się obserwować akwarium z egzotycznymi rybkami. W salach między oknami malowane były na ścianach wizerunki przodków i członków rodziny z podpisami. Dookoła zamku założone były piękne ogrody.
Zamek nie przyniósł szczęścia jego właścicielom. Krzysztof Ossoliński zginął już 1649 r. w bitwie pod Zborowem. Krzyżtopór odziedziczył brat fundatora, Jerzy, ale zmarł w 1650 r. Kolejnym właścicielem była córka Jerzego, Urszula, której mąż zginął w 1652 r. pod Batohem.
Chwała Krzyżtoporu nie przetrwała długo. Podczas potopu szwedzkiego w 1655 r. zamek został zdobyty i splądrowany przez wojska szwedzkie, co zainicjowało jego stopniowy upadek. W drugiej połowie XVIII w. zamek popadł w ruinę. W XIX wieku zaczęto rozbierać go na budulec, co przyspieszyło jego destrukcję.
Zamek Krzyżtopór w okresie międzywojennym
W 1961 roku ruiny zamku Krzyżtopór zostały wpisane do rejestru zabytków. Prace archeologiczne i konserwatorskie rozpoczęto w latach 70-tych XX w., a od 1991 r. zamek jest udostępniony do zwiedzania. Od 2018 r. ma status pomnika historii. Mimo że wiele z oryginalnej struktury i ozdób nie przetrwało, ruiny wciąż oferują wiele do zobaczenia i doświadczenia.
Choć zamek Krzyżtopór nie jest tak dobrze zachowany jak inne polskie zamki, takie jak Zamek Królewski na Wawelu czy Zamek w Malborku, to jednak ma swój unikalny urok i atmosferę. Ruiny dają wyobraźni możliwość odtworzenia tego, jak wyglądał zamek w swoim największym blasku. To miejsce, gdzie czas zatrzymał się na chwilę, pozwalając nam zanurzyć się w świecie pełnym legend i historii.
Bibliografia:
- Gaworski M., Zamki, pałace, dwory w Polsce, Warszawa 2012.
- Guerquin B., Zamki w Polsce, Warszawa 1974.
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XII, red. B. Chlebowskie, W. Walewski, Warszawa 1888.
Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.
Niewiedziałem do tej pory że mieszkam w mieście