Historia Madrytu i jego najważniejszych miejsc. Od celtyckiej osady po stolicę Hiszpanii

Historia Madrytu to historia miasta, które do połowy XVI w. nie należało do największych miast Hiszpanii. Dopiero decyzja Filipa II o przeniesieniu do niego stolicy zmieniła dla Madrytu bieg historii. Miasto stało się stolicą okazałego hiszpańskiego imperium. Dzisiaj jest nowoczesną europejską metropolią.

Początki historii Madrytu

Jedna z pierwszych znanych panoram Madrytu, pochodzi z 1562 r., a więc rok po przeniesieniu do tego miasta stolicy

Korzenie Madrytu sięgają nawet czasów prehistorycznych. Na jego terenie znajdują się świadectwa obecności Celtów, Rzymian i Wizygotów. Jednak pierwsza wzmianka o Madrycie pochodzi z X w., gdy na większości obszaru Półwyspu Iberyjskiego rządzili muzułmanie. Oni w 711 r. dokonali najazdu na państwo Wizygotów, opanowując niemal cały półwysep, za wyjątkiem jego północnej części. W kolejnych stuleciach Hiszpanie, a dokładnie królestwa i księstwa, które później staną się Hiszpanią, prowadziły rekonkwistę przeciwko Arabom. Ten proces trwał do 1492 r., gdy upadł Emirat Kordoby, ostatnie muzułmańskie królestwo na Półwyspie Iberyjskim.

Jednak zanim Arabowie zostali wyparci nad rzeką Manzanares zbudowali twierdzę mającą chronić wówczas także muzułmańskie Toledo przed najazdami chrześcijan. Po raz pierwszy Madryt został odbity z rąk muzułmanów w 1083 r. przez Alfonsa VI Mężnego, króla Kastylii i Leonu. Miasto służyło mu jako przyczółek do ekspansji w kierunku Toledo, które dwa lata później także zdobył. Z tego miasta uczynił potem stolicę Kastylii. Na przełomie XII i XIII w. miasto uzyskało przywileje od Alfonsa VIII i Ferdynanda III. Z kolei pod rządami Ferdynanda IV w Madrycie wielokrotnie zwoływano sądy kastylijskie. Miasto w okresie średniowiecza mocno rywalizowało z nieodległą Segowią, gdzie do dzisiaj w doskonałym stanie zachował się rzymski akwedukt.

Madryt stolicą Hiszpanii

Filip II

Król Hiszpanii Filip II poszukiwał dla siebie oraz swojego licznego i kosztownego dworu miejsca będącego nową stolicą. Rozważanych było kilka lokalizacji położonych w centralnej Hiszpanii, gdzie siłą rzeczy przecinały się szlaki handlowe i komunikacyjne. Do tych miejsc należały: Toledo, Madryt, Valladolid, Burgos, Guadalajara, a nawet będąca pod hiszpańskim panowaniem Bruksela. Król przed podjęciem decyzji odwiedził każde z tych miast. Faworytem jego siostry Joanny, która ze względu na wyjazd króla do Anglii w latach 1554-1559 sprawowała faktyczną władzę nad Hiszpanią, był Madryt.

Król jednak w 1599 r. zdecydował się, że stolicą zostanie Toledo i tam przeniósł się z dworem oraz dopiero co poślubioną małżonką, Elżbietą Walezjuszką. Jednakże Toledo nie przypadło do gustu ani królowej ani dworzanom. Elżbieta zachorowała w mieście na ospę, co trwale ją do niego zraziła. Z kolei dworzanie narzekali, że miasto otoczone jest z trzech stron rzeką Tag, co utrudniało znalezienie w centrum dogodnego zakwaterowania. Ponadto utyskiwali na strome i kręte uliczki wiodące do pałacu, co bardzo ich męczyło.

Fasada zachodnia nieistniejącego dzisiaj Alkazaru, XVII w.

Król zatem czy to ze względów praktycznych, czy też namówiony przez żonę 8 maja 1561 r. podjął decyzję o przeniesieniu stolicy do Madrytu. Był to wybór z wszech miar praktyczny. Po pierwsze Madryt znajdował się w centrum Hiszpanii, co ułatwiało zarządzanie państwem. Po drugie od 1536 r. w Madrycie budowany był pałac królewski zwany Alkazarem. Była to bardzo okazała rezydencja, którą Filip jeszcze rozbudował nie szczędząc grosza chociażby na apartament ze szklanymi oknami z widokiem na park Casa de Campo. Niestety budynek nie zachował się do współczesnych czasów. Po trzecie warunki lokalizacyjne umożliwiały rozbudowę miasta.

Od tego czasu, gdy król udawał się na objazdy po kraju już nie podróżował z całym dworem. W stolicy pozostawała część wysokich urzędników oraz korpus dyplomatyczny. Miasto stało się centrum politycznym monarchii tylko z jedną przerwą w latach 1601-1606, gdy funkcję stolicy pełniło Valladolid.  Przez pierwsze trzydzieści lat po przeniesieniu stolicy do Madrytu jego ludność wzrosła z 18 000 do 80 000.

Plaza Mayor

Plaza Mayor w 1760 r., widać jeszcze pięć pięter

Filip II chciał, aby nowa stolica odpowiadała jego aspiracją. Toteż zdecydował o przekształceniu podmiejskiego targowiska znajdującego się w ubogiej dzielnicy w reprezentacyjny plac Madrytu. Jednakże realizację tego planu rozpoczął dopiero jego następca Filip III. Tak powstała Plaza Mayor. Centralny plan miasta, na którym urządzano królewskie śluby, przedstawienia teatralne, dokonywano egzekucji, przeprowadzano procesy lub inscenizacje morskich bitew.

Plac i przylegające do niego zabudowania uległy kilkukrotnie spaleniu, a zatem nie zachował się jego oryginalny wygląd. Plaza Mayor po raz ostatni spłonął w 1790 r. Odbudową placu zajął się hiszpański architekt Juan de Villanueva, który obniżył kondygnacje otaczających budynków z pięciu do trzech pięter oraz zamknął jego rogi tworząc z w nich okazałe wejścia. Obecnie Plaza Mayor ma wymiary 129 m na 94 m. Na okalających go budynkach znajdują się 237 balkony. Północna pierzeja placu zwana Domem Chleba jest ozdobiona freskami z mitologicznymi scenami.Na plac prowadzi dziewięć bram. Na środku placu stoi konny pomnik Filipa III.

Escurial

Escurial, obraz Michel-Ange Houasse, 1753 r.

Wkrótce po przenosinach do Madrytu król rozpoczął budowę innego pałacu, w oddalonym o 45 km od stolicy  San Lorenzo de El Escorial. Budynek powszechnie znany jako Escorial (Eksurial) jest robiącym ogromne wrażenie kompleksem łączącym funkcje pałacowe, klasztorne i biblioteczne. Powstał jako wotum ofiarne poświęcone św. Wawrzyńcowi, którego imienia kościół w St. Quentin uległ zniszczeniu podczas zwycięskiej dla Filipa bitwy z Francuzami. Król zobowiązał się, że zbuduje świętemu nową świątynię.

Kamień węgielny pod jego budowę położono 23 kwietnia 1563 r. Projekt i budowa były nadzorowane przez hiszpańskiego architekta Juana Bautista de Toledo, który nie dożył zakończenia projektu. Wraz ze śmiercią nadzór przeszedł na jego ucznia, Juana de Herrera, którym ukończony budowlę w 1584 r. Budowa zajęła 21 lat stąd Hiszpanie mówiąc la obra de El Escorial opisują dzieła, których skończenie zajmuje dużo czasu.

Poza monumentalną architekturą i zjawiskowymi ogrodami w Escurialu można oglądać dzieła wybitnych artystów takich jak El Greco, Tycjan, Diego Velazquez, Tintoretto i inni.

Pałac Królewski w Madrycie

Pałac Królewski w Madrycie, obraz Antonio Joli, 1753 r.

Niezwykle dobrym czasem dla Madrytu było panowanie Filipa V Hiszpańskiego. Król ten zbudował  w mieście Pałac Królewski, Królewską Fabrykę Gobelinów i Królewskie Akademie (np. Historii oraz Sztuk Pięknych).

Najbardziej okazałą i ambitną budowlą był na nowo wzniesiony Pałac Królewski, który zbudowano w miejscu spalonego Alkazaru. Gmach zaprojektował włoski architekt Filippo Juvara, który jednak nie dożył nawet początku budowy. Życzeniem monarchy rezydencja miała być wzorowana na paryskim Luwrze. Ten wybór nie dziwi, bowiem Filip V pochodził z francuskiej dynastii Burbonów. Jego panowanie było rezultatem wieloletniej wojny, która wybuchła po bezdzietnej śmierci ostatniego Habsburga, Karola II.

Pałac ukończony w 1764 r. po dziś dzień jest oficjalną rezydencką króla Hiszpanii. Pierwszym władcą, który w niej zamieszkał był Karol III, syn Filipa V. Obecnie obiekt pełni funkcję reprezentacyjną i muzealną. Król wraz z rodziną nie mieszka tam na co dzień, woli oddalony od centrum Madrytu Pałac Zaruzela.

Madrytu w wieku XIX

Rozstrzelanie powstańców madryckich, obraz Francesco Goya, 1814 r.

Na początku XIX w., w trakcie wojen napoleońskich miasto stało się świadkiem Powstania Dos De Mayo („2 maja”). Wtedy Hiszpanie wystąpili przeciwko francuskim okupantom. Powstanie zostało jednak krwawo stłumione przez marszałka Joachmia Murata. Dramatyczność tamtych wydarzeń najlepiej oddał Francesco Goya na obrazie Rozstrzelanie powstańców madryckich. Hiszpania wyzwoliła się spod Napoleona w 1814 r. przy wsparciu Wielkiej Brytanii.

Współcześnie Muzeum Prado to jedno z największych i najchętniej odwiedzanych muzeów na świecie. Jego historia rozpoczęła się w 1819 r., gdy druga żona króla Ferdynanda VII, Maria Izabela, poprosiła o jego utworzenie.Budynek, w którym znalazło się muzeum powstał jednak w 1785 r. Na prośbę królowe zaadaptowano go na galerię sztuki. W zbiorach Prado znajdują się dzieła takich artystów jak El Greco, Diego Velazauez, Francisco Gota, Pablo Picasso, Tycjan, Hans Memling czy Hieronima Boscha.

Dworzec Atocha w 1916 r.

W 1851 r. w mieście otwarto pierwszy dworzec kolejowy Atocha, który dzisiaj pozostaje centralnym dworcem Madrytu. Z niego odchodzą dalekobieżne pociągi kolei szybkich prędkości do Sewilli, Malagi czy Barcelony. Jednak pierwsza linia kolejowa łączyła Madryt z Aranjuez, gdzie znajdowała się wiosenna rezydencja hiszpańskich królów. Monarchowie Hiszpanii nadal korzystają z rej rezydencji. Na przełomie XIX i XX w. w Madrycie rozebrano mury miejskie.

Wojna domowa

Plakat propagandowy strony republikańskiej z hasłem „Nie przejdą!” podczas oblężenia Madrytu

W Hiszpanii w latach 1936-1939 trwała wojna domowa. Madryt jako stolica miała w trakcie walk szczególny charakter. Miasto stało się bastionem sił republikańskich przeciwko nacjonalistom pod wodzą gen. Francisco Franco. Miasto było wielokrotnie bombardowane, było również areną zaciekłych walk. Zwolennicy Franco opanowali Madryt po długich walkach w marcu 1939 r.

Po zwycięstwie nacjonaliści, ze względu na zaciekłość ludności broniącej przed nimi miasta, rozważali przeniesienie stolicy do Sewilli. Ostatecznie Madryt pozostał stolicą i w okresie dyktatury Franco ze względu na imigrację zarobkową, a także aneksję okolicznych gmin, znacząco zwiększył swoją powierzchnię i ludność. Sprzyjał temu okres zwany hiszpańskim cudem gospodarczym, gdy w latach 1959-1973 Hiszpania cieszyła się dużym wzrostem gospodarczym, co sprzyjało wykształceniu się klasy średniej, która szczególnie rosła w stołecznym Madrycie. Po śmierci Franco Hiszpania przeszła demokratyczną transformację.

Madryt miasto przemian i różnorodności

Madryt - centrum finansowe AZCA oraz CTBA / fot. FDV, CC-BY-SA 3.0

Współczesny Madryt jest stolicą i najludniejszym miastem Hiszpanii. Liczy ok. 3,5 mln mieszkańców, a jego aglomeracja to ok. 6,5 mln ludzi. Jest drugim co do wielkości miastem Unii Europejskiej (po Berlinie, a przed Rzymem). Jest nie tylko politycznym, ale także gospodarczym i kulturalnym centrum kraju.

Historia Madrytu to nie tylko opowieść o przemianach architektonicznych i politycznych, ale również o ludziach, kulturze i wydarzeniach, które kształtowały to miasto. Od mauretańskiej twierdzy po nowoczesną metropolię – Madryt jest świadkiem i uczestnikiem historii, która wciąż jest pisana.

Bibliografia:

1. G. Parker, Filip II, Warszawa 2021.
2. T. Miłkowski, P. Machcewicz, Historia Hiszpanii, Wrocław 1998.
3. A.H. de Oliveira Marques, Historia Portugalii, Warszawa 1987.
4. Madryt, pod red. A. Młynowska, Warszawa 2020.

Więcej o historii Hiszpanii przeczytasz klikając na poniższą grafikę: