Najkrótsza wojna w historii świata. Brytyjczycy wygrali ją w 38 minut

W historii świata wojny przybierały różne formy - od długotrwałych konfliktów, które toczyły się przez wiele lat, po potyczki trwające zaledwie kilka dni. Jednak najkrótsza wojna w historii miała miejsce w 1896 roku i trwała jedynie 38 minut. Konflikt rozegrał się między Imperium Brytyjskim a Sułtanatem Zanzibaru. Jak doszło do tej wojny i jakie były jej skutki?

Tło konfliktu angielsko-zanzibarskiego

Brytyjscy żołnierze piechoty morskiej stojący przy zanzibarskiej armacie (po zdobyciu pałacu sułtana)

W drugiej połowie XIX wieku Zanzibar był jednym z kluczowych punktów w strategii kolonialnej mocarstw europejskich w Afryce Wschodniej. Wyspa była nie tylko centrum handlowym, ale także strategicznie położonym portem. Brytyjczycy, którzy widzieli Zanzibar jako klucz do Afryki Wschodniej, chcieli zapewnić sobie kontrolę nad tą częścią świata w ramach szerszej rywalizacji z innymi mocarstwami, szczególnie z Niemcami, którzy w tym samym czasie umacniali swoją pozycję na kontynencie​ afrykańskim.

Traktat Helgoland-Zanzibar

Ceremonia przekazania na Helgoland, 10 sierpnia 1890 r.

W 1890 roku Niemcy i Wielka Brytania podpisały traktat, dzieląc między siebie wpływy kolonialne w Afryce Wschodniej. Wielka Brytania zyskała kosztem Niemiec Sułtanat Witu i uznanie dla swoich rządów w Afryce Wschodniej. Niemcy jednocześnie deklarowały nieingerowanie w stosunki między Sułtanatem Zanzibaru, a Wielką Brytanią. W zamian Wielka Brytania przekazywała Niemcom wyspę Helgoland na Morzu Północnym, a także Pas Capriviego (dawał Niemcom dostęp do rzeki Zambezi i jeziora Livingstone) oraz kontrolę nad wybrzeżem przy Dar es Salaam, z którego Niemcy uczynili centrum administracyjne i handlowe Niemieckiej Afryki Wschodniej. Traktat Helgoland-Zanzibar regulował szczegółowiej postanowienia konferencji berlińskiej (1884-1885), na której mocarstwa podzieliły wpływy w całej Afryce.

Po zawarciu traktatu brytyjsko-niemieckiego Zanzibar faktycznie stał się brytyjskim protektoratem. Sułtani Zanzibaru formalnie sprawowali władzę, jednak ich decyzje były ograniczane przez brytyjskich rezydentów. Kiedy 25 sierpnia 1896 roku zmarł pro-brytyjski sułtan Hamad bin Thuwaini, jego następca, Chalid bin Barghasz, zajął tron w wyniku zamachu pałacowego. Chalid był przeciwny wpływom brytyjskim, co doprowadziło do kryzysu dyplomatycznego​ i interwencji Wielkiej Brytanii.

Przebieg wojny

Wojna angielsko-zanzibarska. Brytyjskie okręty wojenne ostrzeliwujące Pałac Sułtana. HMS St George znajduje się po lewej stronie

Brytyjczycy, nie akceptując Chalida jako nowego sułtana, postawili mu ultimatum: miał ustąpić do godziny 9:00 rano 27 sierpnia 1896 roku. Chalid odmówił, licząc na wsparcie Niemiec. W odpowiedzi Brytyjczycy rozpoczęli operację wojskową pod komendą Lloyda Matthewsa i Harry’ego Rawsona.

O godzinie 9:02 pięć brytyjskich okrętów wojennych, zakotwiczonych w porcie w Zanzibarze, otworzyło ogień na pałac sułtański​. W ataku brały udział dwa krążowniki i trzy kanonierki: HMS Philomel, HMS Thrush, HMS Sparrow, HMS Racoon i HMS St George. Największym z nich był okręt flagowy HMS St George - krążownik pierwszej klasy typu Edgar zwodowany w 1892 roku. Na jego pokładzie znajdowały się dwa działa kalibru 234 mm i 10 dział kalibru 152 mm. Dodatkowo Brytyjczycy wysadzili 150 osobowy desant wspierany przez około 900 wiernych im zanzibarskich askarysów. Już pierwszy strzał z HMS Thrusha zniszczył 12-funtową armatę obrońców.

Maszty zatopionego HMS Glasgow można zobaczyć na panoramie portu w Zanzibarze, zrobionej w 1902 roku

Zanzibarskie siły były wyjątkowo słabe w porównaniu z nowoczesnym uzbrojeniem Brytyjczyków. Chalid zebrał około 3000 żołnierzy, ale byli oni uzbrojeni głównie w przestarzałe muszkiety, a obrona pałacu opierała się na kilku armatkach i starej fregacie, HHS Glasgow (był to jedyny okręt Marynarki Wojennej Zanzibaru), która została szybko zatopiona​ strzałami, które podziurawiły jego kadłub poniżej linii wody. Jego załoga podniosła brytyjską flagę na znak kapitulacji. Brytyjczycy uratowali wszystkich członków jego załogi. Statek ostatecznie zatonął o 10:45 tego samego dnia, osiadając na dnie portu, z którego wody wystawały tylko czubki masztów.

Po 38 minutach bombardowania pałac sułtański został zniszczony, a Chalid (podobno już po pierwszych wystrzałach) uciekł do niemieckiego konsulatu, gdzie szukał azylu. W walkach zginęło około 500 obrońców, większość z nich była ofiarami pożaru, który pochłonął pałac. Po stronie Brytyjczyków najpoważniejsza i zarazem jedyna strata to jeden raniony żołnierz. W trakcie ostrzału Królewska Marynarka Wojenna wystrzeliła ponad 500 pocisków.

Skutki wojny

Chalid bin Barghasz

Po krótkim konflikcie Brytyjczycy jeszcze 27 sierpnia osadzili na tronie swojego kandydata, Hamuda bin Mohammeda, który był uległy wobec Wielkiej Brytanii. Brytyjskie panowanie nad Zanzibarem doprowadziło do wyeliminowania niewolnictwa i handlu niewolnikami na wyspie.

Z kolei pokonany Chalid bin Barghasz został przez Niemców potajemnie przetransportowany do Dar es Salaam, gdzie otrzymał azyl polityczny. W trakcie I wojny światowej Brytyjczykom udało się go porwać i wygnać na Seszele i Wyspę Świętej Heleny. Zwolniono go w 1926 roku.

Wojna była częścią szerszej polityki kolonialnej Brytyjczyków w ramach wyścigu mocarstw europejskich o podział Afryki. Zanzibar, choć formalnie pozostał sułtanatem, stał się brytyjskim protektoratem. Zanzibar pozostał pod kontrolą brytyjską aż do 1963 roku, kiedy to uzyskał niepodległość i zjednoczył się z Tanganiką, tworząc współczesną Tanzanię​.

Bibliografia:

1. N. Bennett, A History of the Arab State of Zanzibar, Londyn 1978.
2. N. Davies, Wyspy, Kraków 2012.
3. J. Z. Kędzierski, Dzieje Anglii (1830-1939), Wrocław 1986.
4. G. M. Trevelyan, Historia Anglii, Warszawa 1967.
5. H. Zins, Historia Anglii, Wrocław 2001.
6. Bombarded by the British, „The New York Times”, 28 sierpnia 1896.
7. Sultan of Zanzibar dead, „The New York Times”, 19 lipca 1902.