Józef Piłsudski nigdy nie został marszałkiem? Przyjął stopień wojskowy, którego nie było w ustawie

Czy Józef Piłsudski był legalnym marszałkiem Polski? Analiza aktów prawnych pozwala na stwierdzenie, że nadanie mu stopnia „Pierwszego Marszałka Polski” odbyło się bez odpowiednich podstaw prawnych. Przepisy ustawy, które regulowały awanse wojskowe, nie przewidywały stopnia marszałka, najwyższym możliwym przewidzianym stopniem wojskowym był stopień generała broni.

Sejm Ustawodawczy ograniczył władzę Piłsudskiego

Otwarcie Sejmu Ustawodawczego w Warszawie z udziałem Piłsudskiego

Na podstawie dekretu o wyborach do Sejmu Ustawodawczego wydanego 28 listopada 1918 roku w Polsce w 1919 roku odbyły się wybory parlamentarne. Wyłoniły one posłów, którzy 10 lutego 1919 roku zebrali się na pierwszym posiedzeniu nowego Sejmu RP. Ten Sejm 20 lutego 1919 roku jednomyślnie podjął uchwałę o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa. Wcześniej Piłsudski złożył swój urząd w ręce Sejmu.

W tej uchwale Sejm stwierdził, że tymczasowo do czasu uchwalenia nowej konstytucji powierzono Piłsudskiemu dalsze sprawowanie urzędu Naczelnika Państwa na ściśle określonych zasadach. Zgodnie z nimi władza ustawodawcza należała wyłącznie do Sejmu Ustawodawczego. Ustawy były ogłaszane przez marszałka Sejmu, a nie przez Naczelnika Państwa. Kluczowa była druga zasada, która stanowiła, że Naczelnik Państwa jest wykonawcą uchwał Sejmu zarówno w sprawach cywilnych, jak i wojskowych.

Uchwała Sejmu z 20 lutego 1919 r. o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa

Oznaczało to pełne podporządkowanie się Naczelnika Państwa woli Sejmu. Podporządkowanie to wzmacniała zasada ustalająca odpowiedzialność Naczelnika Państwa przed Sejmem. Dodatkowo każdy akt wydany przez Naczelnika Państwa dla ważności wymagał podpisu właściwego ministra.

Te zasady pokazują, że władza Józefa Piłsudskiego jako Naczelnika Państwa od 20 lutego 1919 roku była ograniczona i skrępowana wolą Sejmu. Nie stał on w żaden sposób ponad państwem ani nie mógł samodzielnie wydawać jakichkolwiek aktów państwowych, co więcej nie mógł zgłaszać własnych projektów ustaw.

Ustawa o ustaleniu starszeństwa i nadaniu stopni oficerskich w wojsku polskiem

Ustawa z dnia 2 sierpnia 1919 roku o ustaleniu starszeństwa i nadaniu stopni oficerskich w wojsku polskiem nie przewidywała stopnia wojskowego marszałka

Sejm 2 sierpnia 1919 roku uchwalił ustawę o ustaleniu starszeństwa i nadaniu stopni oficerskich w wojsku polskiem. Przedmiotowa ustawa przewidywała następujące stopnie wojskowe: kapitana, majora, podpułkownika, pułkownika, generała podporucznika, generała porucznika i generała broni.

Ustawodawca nie przewidział w ustawie stopnia marszałka Polski lub pierwszego marszałka Polski. Co prawda ustawa umożliwiała także za wybitne zasługi awans o jeden stopień wyżej niż wynikało to z zasad, ale tylko w granicach wymienionych w niej stopni wojskowych. Wszelkie stopnie wojskowe wykraczające poza ten katalog były wobec prawa stopniami nieistniejącymi.

Samowola bez podstawy prawnej Komisji i Piłsudskiego. Czy Piłsudski jest marszałkiem?

Naczelnik Państwa Józef Piłsudski (1. z lewej), premier Ignacy Paderewski (2. z lewej), minister spraw wewnętrznych Stanisław Wojciechowski (3. z lewej) oraz adiutant Naczelnika Państwa porucznik Tadeusz Kasprzycki

Tymczasem Piłsudski wbrew uchwale z dnia 10 lutego 1919 i ustawie z dnia 2 sierpnia 1919 roku samodzielnie przypisał sobie nieistniejący stopień pierwszego marszałka Polski.

Organem odpowiedzialnym za weryfikację stopni wojskowych była Ogólna Komisja Weryfikacyjna, na której skład Piłsudski miał bezpośredni wpływ. Komisja świadoma, że nie sposób jest przyznać nieistniejący stopień wojskowych, zwróciła się latem 1919 roku do Sejmu z prośbą o nadanie tego stopnia Piłsudskiemu. Mogło to nastąpić albo poprzez nowelizację ustawy o nadawaniu stopni oficerskich poprzez dodanie stopnia marszałka albo poprzez oddzielną ustawę, która nadałaby ten stopień Piłsudskiemu. Sejm jednak odmówił uznając, że wobec trwającej wojny z bolszewikami utworzenie takiego stopnia jest przedwczesne.

Wobec tego Komisja postanowiła zignorować ustawę i 19 marca 1920 roku samozwańczo zaproponowała Piłsudskiemu przyjęcie stopnia pierwszego marszałka Polski. W odpowiedzi Piłsudski odpisał: Stopień Pierwszego Marszałka Polski przyjmuje i zatwierdzam. Wszystko działo się poprzez rozkazy, które co oczywiste nie mogły zmieniać przepisów ustaw. Należy ponownie wskazać, że Komisja nie mogła zaoferować Piłsudskiemu nieistniejącego stopnia, a sam Piłsudski nie mógł zatwierdzić takiego bezprawia bez stosownej ustawy Sejmu. Piłsudski mógł natomiast zostać generałem, ale nigdy nie wystarał się o formalną weryfikację. Niemniej właśnie generałem, a nie marszałkiem, był tytułowany między listopadem 1918 a marcem 1920 roku.

Wojciech Trąmpczyński, marszałek Sejmu Ustawodawczego

Warto podkreślić, że otrzymany bez podstawy prawnej stopień Piłsudskiego brzmiał „Pierwszy Marszałek Polski”. Po raz pierwszy stopień marszałka jako „Marszałek Polski” pojawił się w ustawie z dnia 23 marca 1922 r. o podstawowych obowiązkach i prawach oficerów Wojsk Polskich. Zatem te przepisy dotyczyły formalnie innego stopnia wojskowego niż tego, którym posługiwał się Piłsudski. Wobec tego Piłsudski z formalnoprawnego punktu widzenia nadal posiadał stopień brygadiera (to nie był nawet stopień wojskowy, ale raczej stanowisko, jednak można w uproszczeniu porównywać go do stopnia pułkownika).

Ustawa z 1922 roku przewidywała awans z oficerów o jeden stopień. Zatem niemożliwe było w świetle tej ustawy awansowanie Piłsudskiego bezpośrednio ze stopnia brygadiera na stopień marszałka Polski. W efekcie nigdy Piłsudski nie uzyskał prawnej legitymacji stopnia wojskowego pierwszego marszałka Polski lub marszałka Polski.

Składka na buławę

Marszałek Józef Piłsudski na placu Zamkowym, po wręczeniu mu buławy marszałkowskiej

Po tym jak samowolnie Piłsudski przyjął stopień pierwszego marszałka Polski Komisja postanowiła powierzyć Piłsudskiemu buławę marszałkowską. Aby ją zakupić zorganizowano w wojsku składkę, która miała także sfinansować uroczystość jej wręczenia.

Buława została wykonana w pracowni Wiktora Gontarczyka w Warszawie, a autorem jej projektu był polski artysta, malarz i grafik, profesor Mieczysław Kotarbiński (był autorem także Odznak Orderu Orła Białego oraz Medalu i Krzyża Niepodległości). Buława została wykonana ze srebra, ale zawierała także elementy ze złota. Buława została wręczona Piłsudskiemu 14 listopada 1920 roku na Placu Zamkowym w Warszawie. Buławę przed wręczeniem poświęcił kardynał Aleksander Kakowski, a bezpośrednio Piłsudskiemu wręczył ją kapral Jan Żywek, kawaler Orderu Virtuti Militari. Uroczystości zakończono defiladą wojska na ulicach Warszawy.

Brygadier Piłsudski

Brygadier Piłsudski w Warszawie, 12 grudnia 1916 r.

Przepisy ustawy z 2 sierpnia 1919 roku, które regulowały awanse wojskowe, nie przewidywały stopnia marszałka Polski, a najwyższy możliwy tytuł wojskowy to generał broni. Dodatkowo Ogólna Komisja Weryfikacyjna, która zaproponowała nadanie tego tytułu Piłsudskiemu, przekroczyła swoje uprawnienia - zgodnie z obowiązującym prawem, decyzję taką w trybie ustawodawczym mógł podjąć jedynie Sejm Ustawodawczy.

W świetle przepisów nadanie Piłsudskiemu stopnia pierwszego marszałka Polski było więc działaniem niezgodnym z prawem, a przez to należy zgodzić się z Adamem Bojarskim, iż w świetle przepisów prawa Józef Piłsudski posiada stopień brygadiera1.

Bibliografia:

1. A. Bojarski, Procedura nadania stopnia Pierwszego Marszałka Polski lub Marszałka Polski w XX wieku, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego”, XXIV, 2021.
2. A. Garlicki, Pierwsze lata Drugiej Rzeczypospolitej, „Dzieje narodu i państwa polskiego”, Warszawa 1989.
3. B. Urbankowski, Józef Piłsudski. Marzyciel i strateg, Poznań 2014.
4. „Iskra. Dziennik polityczny, społeczny i literacki”, R.11, № 49, 26 lutego 1920.
5. „Kurjer Polski”, R. 23, nr 64, 5 marca 1920.
6. „Ziemia Lubelska”, R.14, nr 262, 15 czerwca 1919.
7. Uchwała Sejmu z dnia 20 lutego 1919 r. o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa (Dz.Pr.P.P. 1919 nr 19 poz. 226).
8. Ustawa z dnia 2 sierpnia 1919 roku o ustaleniu starszeństwa i nadaniu stopni oficerskich w wojsku polskiem (Dz.Pr.P.P. 1919 nr 65 poz. 399).
9. Ustawa z dnia 23 marca 1922 r. o podstawowych obowiązkach i prawach oficerów Wojsk Polskich (Dz.U. 1922 nr 32 poz. 256).

1. A. Bojarski, Procedura nadania stopnia Pierwszego Marszałka Polski lub Marszałka Polski w XX wieku, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego”, XXIV, 2021, s. 141. [↩]