Zajęcie Czechosłowacji przez Niemcy w 1939. Jej zastraszony prezydent oddał Czechów w ręce Hitlera

Hitler po układzie monachijskim nie zrezygnował ze swoich planów całkowitej aneksji Czechosłowacji. Pół roku później groził jej prezydentowi, że jeśli rząd tego kraju nie odda się w ręce Niemiec to armia czeska zostanie zniszczona, a lotnictwo już czeka, by zbombardować Pragę. W takiej atmosferze Hitler wymusił na Czechach i Słowakach oddanie się pod niemiecki protektorat.

Układ monachijski

Od lewej: Neville Chamberlain, Édouard Daladier, Adolf Hitler i Benito Mussolini – sygnatariusze układu monachijskiego

Układ monachijski zwany dyktatem monachijskim został zawarty 30 września 1938 r. przez szefów państw reprezentowanych przez Adolfa Hitlera (Niemcy), Benito Mussolini (Włochy), Neville Chamberlain (Wielka Brytania) i Edouard Daladier (Francja), który upoważniał Niemcy do aneksji tzw. Kraju Sudetów. Był to region pogranicza niemiecko-czechosłowackiego należący do Czechosłowacji. Zamieszkiwała go w 85% ludność pochodzenia niemieckiego, a także w tym regionie znajdowało się 40% potencjału gospodarczego Czechosłowacji. Mimo to mocarstwa na konferencji w Monachium, bez obecności przedstawicieli Czechosłowacji, oddali to terytorium Hitlerowi. Ten moment można uznać za szczyt polityki appeasementu, czyli ustępstw wobec Hitlera jaką stosowała Wielka Brytania i Francja błędnie kalkulując, że pozwoli to uniknąć wojny.

Po układzie monachijskim powstała Republika Czecho-Słowacka (ale zwyczajowo nazywana nadal Czechosłowacją), a z urzędu prezydenta ustąpił Edvard Benes. Jego miejsce zajął Emil Hacha. Nowe państwo było federacją złożoną z Czech, Słowacji i Ukrainy Karpackiej.

Słowacy u Hitlera

Adolf Hitler podczas defilady w Graslitz (Kraslice) z okazji aneksji Sudetów, 4 października 1938 r.

Jednakże Hitler nie zamierzał zadowalać się zajęciem tylko części Czechosłowacji. To co miało przynieść Europie pokój dla Hitlera było kolejnym krokiem do powiększenia terytoriów nazistowskich Niemiec i całkowitej inkorporacji Czechosłowacji.

Niemiecki przywódca rozgrywanie sprawy Czechosłowacji na nowo rozpoczął już na początku 1939 r., gdy w lutym spotkał się z politykiem nacjonalistycznej Słowackiej Partii Ludowej, Vojtechem Tuką. Towarzyszył mu przewodniczący Związku Niemców Słowackich, Franz Karmasin. Oznajmił im, że popiera słowackie dążenia niepodległościowe. Po tym spotkaniu Hitler miał zdecydować o zajęciu w ciągu miesiąca pozostałej części Czechosłowacji.

Niepodległość Słowacji

Październik 1941, powitanie Jozefa Tiso w Berlinie. Od lewej Adolf Hitler i szef protokołu dyplomatycznego Alexander von Dörnberg

Na początku marca doszło w Czechosłowacji do przesilenia politycznego. W jego trakcie czeski rząd zmusił Josefa Tiso (premiera autonomicznej Słowacji, lidera nacjonalistycznej Słowackiej Partii Ludowej) do ustąpienia ze stanowiska na Słowacji. To przyspieszyło także wydarzenia w Berlinie. Na 10 marca Hitler zwołał spotkanie z ministrem spraw zagranicznych Joachimem von Ribbentropem, ministrem propagandy i oświecenia publicznego Josephem Goebbelsem oraz szefem Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu, generałem Wilhelmem Keitlem. Ustalono na nim, że inwazja na Czechosłowację rozpocznie się 15 marca. Hitler zdecydował także oddać Ukrainę Karpacką (jeden z autonomicznych krajów Republiki Czeskosłowackiej) Węgrom, którzy wkrótce zajęli jej terytorium.

Jeszcze tej nocy do Bratysławy dotarła niemiecka delegacja chcąca zmusić rząd słowacki do ogłoszenia niepodległości. Jako, że słowacki rząd opierał się to do Berlina został wezwany Tiso i słowacki minister spraw zagranicznych Ferdinand Durcansky. Tam rankiem 15 marca postawiono im ultimatum. Albo Słowacja ogłosi niepodległość, albo jej terytorium zajmą Węgry. Po tej perswazji 14 marca słowacki parlament ogłosił niepodległość Słowacji. Premierem został Tiso.

Hacha u Hitlera. Niemieckie ultimatum

Chvalkovský, Hácha, Hitler, Göring. Berlin 14/15 marca 1939 r.

Wieczorem, 14 marca do Berlina przybył prezydent Czechosłowacji Emil Hacha i jej minister spraw zagranicznych Frantisek Chvalkovsky. Hitler celowo kazał im kilka godzin czekać na spotkanie z nim. Ostatecznie niemiecki przywódca przyjął ich ok. godz. 1:0 w nocy następnego dnia, w obecności m.in. przewodniczącego Reichstagu, Hermana Goringa oraz generała Keitla.

Hacha próbował już na wstępie obłaskawić Hitlera komplementami, ale ten po wysłuchaniu jego tyrady od razu przedstawił niemieckie ultimatum. Poinformował go, że 15 marca o godz. 6:00 Czechosłowacja zostanie zaatakowana ze wszystkich kierunków przez niemieckie wojska. Hitler twierdził, że czechosłowackie wojsko zostanie zniszczone w zaledwie 2 dni. Jeśli zaś czechosłowacki rząd ustąpi dobrowolnie to Czesi mogą liczyć na pewien zakres autonomii. W przeciwnym razie czekają ich represje.

Ok. godz. 2 w nocy Hacha i Chvalkovsky kontynuowali rozmowy już z Goringem i Ribbentropem. Wtedy Goring zagroził, że niemieckie lotnictwo jeszcze tego dnia zbombarduje Pragę. Hacha stracił po tym przytomność, ale został ocucony zastrzykiem przez lekarza Hitlera. Hacha ostatecznie skontaktował się z rządem w Pradze, który postanowił zachować się biernie wobec wkroczenia niemieckich wojsk.

Hitler ok. godz. 4:00 w nocy ponownie spotkał się z Hachą, gdzie nakazał mu podpisanie dokumentu, w którym podano, że z pełnym zaufaniem składa los narodu czeskiego w ręce Fuhrera. Po podpisaniu tej deklaracji Hitler miał stwierdzić, że to najszczęśliwszy dzień w jego życiu.

Hitler na Hradczanach

Adolf Hitler na Hradczanach

Hitler wkroczenie wojsk o godz. 6:00 na teren Czechosłowacji przedstawiał jako realizację woli narodu czeskiego, a podpisany przez Hachę dokument miał być tego dowodem. Chciał w ten sposób zachować pozory legalności. Zadowolony z sukcesu Hitler wieczorem 15 marca wraz z Ribbentropem, Keitlem oraz Reichsführer-SS, Heinrichem Himmlerem przybył do Pragi. Tam wydał deklarację, że zajęte ziemie od tysiąca lat należały do Niemiec. Noc spędził na Zamku Praskim na Hradczanach, będącym dawną siedzibą królów czeskich. Nad Pragą trzepotały już nazistowskie flagi ze swastyką.

Protektorat Czech i Moraw

Jako, że Ukraina Karpacka została zajęta przez Węgrów, a Słowacja ogłosiła niepodległość, to na pozostałym czeskim obszarze Hitler zdecydował o utworzeniu Protektoratu Czech i Moraw. Protektorat miał iluzoryczny czeski samorząd, ale Niemcy mogli dowolnie ingerować w uchwalone przez niego prawo. Pierwszym protektorem został były niemiecki minister spraw zagranicznych, Konstantin von Neurath, prezydentem Emil Hacha, a premierem Rudolf Beran.

Niemieckim protektoratem została objęta także Słowacja, na której terytorium także weszły niemieckie wojska. Hitler protektorat nad Słowacją zatwierdził 18 marca w Wiedniu, a nad Czechami i Morawami 23 marca w Berlinie.

Bibliografia:

1. A. Beevor, Druga wojna światowa, Kraków 2013.
2. A. Czubińska, Historia Polski XX wieku, Poznań 2003.
3. A. Czubińska, Historia Drugiej Wojny Światowej 1939-1945, Poznań 2006.
4. A. Kaczmarek, Historia Polski 1914-1989, Warszawa 2014.
5. R. Forczyk, Fall Weiss. Najazd na Polskę 1939, Poznań 2020.
6. P. Longerich, Hitler. Biografia, Warszawa 2017.
7. L. Moczulski, Wojna polska 1939, wydanie poprawione i uzupełnione, Warszawa 2009
8. W. Roszkowski, Historia Polski 1914-2015, Warszawa 2017.