Karol II Stuart. Jego panowanie to czas klęsk i porażek Anglii

Karol II Stuart to król Anglii, który powrócił do kraju po krótkotrwałym okresie obalenia monarchii przez Olivera Cromwella. Okres jego panowania związany był z wieloma niekorzystnymi wydarzeniami dla historii Anglii. Należały do nich zaraza i wielki pożar w Londynie oraz porażki w wojnach z Holandią.

Rewolucja angielska

Rewolucja angielska (1640-1659) była okresem, w którym doszło do obalenia monarchii i dynastii Stuartów. Niezadowoleni z absolutystycznych dążeń Jakuba I i Karola I, członkowie parlamentu wywołali rewolucję. Jej liderem był Oliver Cromwell, który doprowadził do obalenia Karola I i jego egzekucji.

Anglia tymczasowo stała się nawet republiką. Pełną władzę sprawował Cromwell, jako lord protektor Anglii, Szkocji i Irlandii.

Restauracja Stuartów

Karol II Stuart

Po śmierci Cromwella i nieudolnych rządach jego syna Ryszarda, nastąpiła restauracja Stuartów, których powrót do władzy oznaczał w dużej mierze przekreślenie antymonarchistycznych reform okresu rządów Cromwella.

Królem wybrany został Karol II Stuart. Był on najstarszym żyjącym dzieckiem skazanego na śmierć króla Karola I. Po jego egzekucji parlament Szkocji ogłosił królem Karola II, ale szkocką armię pokonał Cromwell. Pokonany Karol II uciekł do kontynentalnej Europy i spędził kolejne dziewięć lat na wygnaniu we Francji, Holandii i hiszpańskiej Holandii. Kryzys polityczny, który nastąpił po śmierci Cromwella w 1658 r., doprowadził do przywrócenia monarchii, a Stuart został zaproszony do powrotu do Wielkiej Brytanii. Do Anglii przybył w maju 1660 r., a datę jego wkroczenia do Londynu w dniu 29 maja 1660 r. traktuje się jako dzień restauracji Stuartów.

Londyn na początku XVII w.

Czytaj także → Rewolucja angielska, czyli wojna domowa w Anglii 

Nastroje społeczne na tyle się zmieniły, że egzekucje królobójców i liderów rewolucji przyjęte zostały z entuzjazmem. Nawet wywleczono ciało zmarłego Cromwella i publicznie je powieszono, po czym zakopano w nieznanym do dziś miejscu.

To pokazuje, że początek rządów Karola II to ponowne zbliżenie ludu do monarchy. Powody takiego zwrotu należy z jednej strony szukać w problemach gospodarczych ostatnich lat, które kojarzyły się z rządami Cromwella oraz w nadziei społeczeństwa na uspokojenie rewolucyjnych nastrojów.

Polityka wewnętrzna

Karol II Stuart

W kwestii wyznania król był zwolennikiem tolerancji religijnej, której sprzeciwiał się parlament. Jego większość była zwolennikami supremacji Kościoła Anglikańskiego. Toteż zwołany w 1661 r. parlament uchwalił szereg ustaw godzących w wolności religijne i polityczne osób nieanglikańskiego wyznania. W 1672 r. król próbował wydać deklarację związaną z tolerancją religijną dla katolików, ale w odpowiedzi parlament nie tylko nie przyjął tej deklaracji, co ustanowił prawo zobowiązujące urzędników do podpisania deklaracji wierności wobec Kościoła Anglikańskiego.

To rzecz jasna, bez wyjątku, wykluczyło katolików ze służby państwowej. Jednym z nich był Jakub, książę Yorku, brat króla i jego następca. Sam bowiem Karol II nie miał dzieci małżeńskich (jego żona wielokrotnie poroniła), a tylko takie mogły mieć prawo do tronu. Do końca panowania monarcha walczył z parlamentem w kwestii zablokowania wykluczenia brata z dziedziczenia.

Karol I (po lewej) i Jakub II

Parlament w okresie rządów Karola II uchwalił także fundamentalną deklarację dla praw i wolności obywatelskich (26 maja 1679 r.) zwaną od jej pierwszych słów Habeas Corpus Act. Zabraniała organom państwa aresztowania poddanego bez zezwolenia sądu. Dodatkowo określała termin w jakim zatrzymanemu należało przedstawić zarzuty i postawić przed obliczem sądu. Był to ewenement w ówczesnym świecie i pokazuje jak istotne w XVII-wiecznej Anglii stały się prawa jednostki.

Polityka gospodarcza

W okresie panowania Karola II parlament dokonał kolejnego wzmocnienia polityki kolonialnej. W 1660 r. został wydany Akt Nawigacyjny, zgodnie z którym towary spoza Europy mogły być importowane do Anglii wyłącznie na statkach angielskich, których załoga w 3/4 złożona była z Anglików. To zablokowało rynek angielski dla obcych kupców. Efektem takiej polityki było wypełnienie luki po zagranicznych kupcach przez kupców angielskich. Stąd w okresie panowania Karola II tonaż floty angielskiej uległ podwojeniu. Największym przegranym takiej polityki była Holandia, która miała spory udział w dalekomorskim handlu z Anglią.

Wielka zaraza

Spis zmarłych podczas wielkiej zarazy z 1665 r.

Wielka zaraza w Londynie, trwająca od 1665 do 1666 r., była ostatnią poważną epidemią dżumy, która wystąpiła w Anglii.  Zaraza rok wcześniej wybuchła w Holandii. Dlatego prawdopodobnie bakterie zarazy zostały przeniesione do Anglii na holenderskich statkach handlowych, które przewoziły do Londynu bawełnę. Król przed zarazą uciekł do Oksfordu. Handel właściwie zamarł. Plaga zabiła ok. 100 000 ludzi - prawie jedną czwartą populacji Londynu – w ciągu 18 miesięcy. Plaga została wywołana przez bakterię Yersinia pestis, która jest zwykle przenoszona na człowieka przez ukąszenie przez pchłę lub wszy.

Wielki pożar

Dzieło nieznanego autora przedstawiające wielki pożar Londynu

Wielki pożar Londynu trwał w mieście od 2 do 6 września 1666 r. Pożar wybuchł w piekarni przy ulicy Pudding Lane krótko po północy w niedzielę 2 września i szybko się rozprzestrzenił po sąsiednich budynkach. W tamtym okresie z takimi pożarami walczono poprzez rozbiórkę domów, by w taki sposób utworzyć pasy przeciwpożarowe. Jednak niezdecydowanie burmistrza miasta spowodowało, że te działania wykonano zbyt późno i pożaru tymi środkami nie dało się zatrzymać. W poniedziałek pożar dotarł do centrum miasta, a we wtorek płonęło już całe miasto. Żywioł udało się opanować dopiero piątego dnia.

Pożar wywołał spore problemy społeczne i gospodarcze. Zniszczył ponad 10 tys. budynków, obejmujących obszar 2/3 miasta. Parlament uchwalił specjalny podatek na odbudowę stolicy. Tę przeprowadzono już przy wykorzystaniu cegły i kamienia. Poprawiono warunki sanitarne. Zachowano jednocześnie średniowieczny układ ulic. Pożar strawił także tysiące szczurów zatrzymując przy tym rozwój wielkiej zarazy.

Polityka zagraniczna

Katarzyna de Braganca

Nowy król prowadził profrancuską politykę zagraniczną. Wynikała po części z potrzeb finansowych monarchy, a po części z jego prokatolickich poglądów. Jako, że Karol II prowadził bardzo wystawny styl życia, to potrzebował na to dużo pieniędzy. Te otrzymywane od parlamentu nie były wystarczające. Toteż w 1662 r. zgodził się na sprzedaż Dunkierki Francji za sumę 40 tys. funtów.

W tym samym roku ożenił się z portugalską księżniczką Katarzyną de Braganca, która w ramach posagu wniosła Bombaj i Tanger. Bombaj później stał się centrum brytyjskiej kolonizacji Indii. Panowanie Karola II związane jest także z kolonizacją Ameryki Północnej. Prowincja Karolina nazwana na cześć ojca króla Karola I to dzisiejsze stany Karolina Północna i Karolina Południowa.

Uchwalenie Aktu Nawigacyjnego oraz rywalizacja o prymat na morzach i oceanach były przyczynami wybuchu II wojny angielsko-holenderskiej. Wojna zakończyła się zwycięstwem Holandii. Warunki Aktu Nawigacyjnego zostały złagodzone, a Holandia odzyskiwała Surinam. Traciła jednak tereny w Ameryce Północnej (Nowy Amsterdam). Dużym ciosem dla Anglii było także zniszczenie sporej części jej floty przez Holendrów, którym udało się nawet zdobyć i uprowadzić flagowy okręt angielski HMS „Royal Charles”. W trakcie tego konfliktu doszło także do najdłużej trwającej bitwy w historii wojen, tzw. bitwy czterodniowej. Zwycięstwo odnieśli w niej Holendrzy.

De Zeven Provinciën w trakcie bitwy czterodniowej, Abraham Storck, 14 sierpnia 1666 r.

Efektem przegranej wojny był tajny traktat z Dover (1670 r.), który Karol II zawarł z królem Francji Ludwikiem XIV. Władca Anglii poszukiwał pieniędzy na zaspokojenie swojego hedonistycznego stylu życia. Na mocy tego układu Ludwik XIV zobowiązał się płacić Karolowi II 200 000 funtów w rocznie, w zamian za popieranie przez niego francuskiej polityki oraz przejście na katolicyzm. Karol II miał także pomóc Ludwikowi XIV w uzyskaniu sukcesji w Hiszpanii.

W latach 1672-1674 Karol II po raz kolejny rozpoczął nieudaną wojnę z Holandią, która doprowadziła tylko do wzrostu frustracji angielskiego społeczeństwa. Anglicy byli przerażeni, że Holendrzy zdołali zdobyć więcej angielskich statków niż Anglicy holenderskich. Dodatkowo Nowy Amsterdam został odbity przez Holendrów w 1673 r. Holendrom udało się także odciąć Anglików od handlu bałtyckiego. Ostatecznie 19 lutego 1674 r. został podpisany traktat pokojowy z Westminster. Zgodnie z jego postanowieniami Nowy Amsterdam wracał do Anglii, Surinam pozostawał przy Holandii, a Anglicy zwracali Holendrom zagarnięte w 1672 r. wyspy, w tym Tobago i Tortolę.

Śmierć Karola II

Karol II król Anglii

Karol doznał nagłego ataku apopleksji rankiem 2 lutego 1685 r., a zmarł cztery dni później. Gwałtowny przebieg choroby spowodował plotki o możliwym otruciu monarchy. Jednak prawdopodobnie jego śmierć była spowodowana przewlekłą niewydolnością nerek (mocznicą). Uprawdopodabnia to fakt, że Karol II eksperymentował z rtęcią w swoim laboratorium, a ta substancja może uszkadzać nerki.

Tuż przed śmiercią Karol poprosił swojego brata, by zaopiekował się jego kochankami. Wyraził także żal, że źle traktował żonę. Wreszcie na sam koniec przeszedł na wiarę katolicką. Jego następcą został jego brat, Jakub II. Mimo, że był on katolikiem, co stawało w sprzeczności z wieloma ustawami parlamentu, to jednak w momencie śmierci Karola II większość w nim mieli przedstawiciele popierający jego prawo do tronu. Dodatkowa administracja była obsadzona lojalnymi Stuartom ludźmi. W ten sposób sukcesja Jakuba II odbyła się bez komplikacji.

Bibliografia:

1. A. Kersten, Historia powszechna. Wiek XVII, Warszawa 1984.
2. N. Davies, Wyspy, Kraków 2012.
3. G. Robertson, Tyrannicide Brief. The Man Who Sent Charles I to the Scaffold, London, 2005.
4. M. J. Ptak, M. Kinstler, Powszechna historia państwa i prawa. Wybór tekstów źródłowych, Wrocław 1999.
5. G. M. Trevelyan, Historia Anglii, Warszawa 1967.
6. Z. Wójcik, Historia powszechna. Wiek XVI-XVII, Warszawa 1991.
7. H. Zins, Historia Anglii, Wrocław 2001.

Więcej o historii Anglii przeczytasz klikając na poniższą grafikę: