Świdrygiełło. Wiarołomny brat Jagiełły, który sprzymierzał się z Krzyżakami

Świdrygiełło był najmłodszym bratem króla Polski Jagiełły, który wielokrotnie próbował przejąć władzę na Litwie. By to osiągnąć sprzymierzał się nawet z Krzyżakami. Mimo wielu zdrad mógł liczyć na przebaczenie brata. Ostatecznie na krótko został wielkim księciem litewskim, ale na skutek spisku części bojarów i polskiej szlachty i zamachu stanu, stracił władzę.

Unia polsko-litewska

Świdrygiełło

Świdrygiełło to najmłodszy brat Jagiełły urodzony pomiędzy 1370 a 1376 r. Ich ojcem był wielki książę litewski Olgierd Giedyminowic, syn Giedymina. Matką była Julianna twerska, córka wielkiego księcia Aleksandra twerskiego. Jagiełło przejął władzę na Litwie po śmierci Olgierda w 1377 r. Jednakże sprawa sukcesji nie przebiegła bezproblemowo i Jagiełło musiał potwierdzić swoje rządy w trakcie wojny domowej. Świdrygiełło był jeszcze zbyt młody, by brać w niej udział. Konflikt zakończył się pomyślnie dla Jagiełły.

W 1385 r. Jagiełło dokonał propolskiego zwrotu w swojej polityce. Nadarzyła się ku temu podwójna okazja. Po pierwsze Krzyżacy byli dla Polaków i Litwinów wspólnym wrogiem, po drugie na tronie w Krakowie zasiadła niezamężna Jadwiga. Zatem jej ślub z Jagiełłą był korzystny dla obu państw. Dodatkowo wraz ze zbliżeniem z Polską Litwa poddała się chrystianizacji, co Krzyżakom utrudniało propagandowe wykorzystywanie najazdów na ziemie litewskie. 14 sierpnia 1385 r. Jagiełło wystawił akt krewski. Zobowiązał się w nim do zawarcia unii personalnej między Koroną a Litwą, poślubienia Jadwigi i chrystianizacji Litwy.

Witold przejmuje władzę na Litwie

Władysław Jagiełło

Gdy Jagiełło został królem Polski powstał problem sprawowania władzy na Litwie pod nieobecność wielkiego księcia. Jagiełło na swojego namiestnika wyznaczył Skirgiełłę. Ten jednak szybko utracił poparcie, co Jagiełło próbował ratować przysyłając starostę i posiłki z Polski. Jednak obcy urzędnik i obce wojska tylko zaogniły sytuację. Wykorzystał to Witold Kiejstutowicz, syn Kiejstuta, brata ojca Jagiełły. Udało mu się zjednoczyć przeciwników Jagiełły, a także wejść w porozumienie z Krzyżakami, byle tylko zdobyć władzę na Litwie. Ostatecznie spór został zakończony w 1392 r. ugodą między Witoldem, a Jagiełłą. Ustalili w nim,  że Witold zostanie namiestnikiem Jagiełły w Wielkim Księstwie Litewskim z prawem rządzenia, ale jednocześnie uzna się za wasala Jagiełły.

Po 1392 r. Witold rozpoczął proces centralizacji państwa. Jedną z ofiar porządków Witolda był Świdrygiełło, który po śmierci matki przejął władzę w Witebsku. Otruł nawet namiestnika wysłanego przez Jagiełłę. W odpowiedzi Witold w porozumieniu z Jagiełłą wyprawił się do Witebska. Pokonał Świdrygiełłę i odesłał go do brata do Krakowa. Po pewnym czasie jednak Świdrygiełło uzyskał przebaczenia Jagiełły, który niepokornego brata wysłał na Siewierszczyznę.

Świdrygiełło ucieka do Krzyżaków i ogłasza się wielkim księciem

Jagiełło opłakuje śmierć Jadwigi

W 1399 r. to rok katastrof dla Jagiełły i Witolda. Najpierw w lipcu zmarła Jadwiga i nowo narodzona córka Jagiełły. Z kolei w sierpniu polsko-litewsko-krzyżackie siły doznały klęski w bitwie pod Worsklą. Konsekwencją tych wydarzeń był powrót do wznowienia więzów polsko-litewskich. Toteż w 1401 r. została zawarta unia wileńsko-radomska, która oddawała dożywotnie rządy na Litwie Witoldowi z zachowaniem zwierzchnictwa Jagiełły.

To wywołało gniew u ambitnego Świdrygiełły, który od 1400 r. zarządał Podolem. Po 1401 r. zbiegł do Krzyżaków, którzy obiecywali mu Wilno. W 1402 r. w Malborku ogłosił się wielkim księciem litewskim. Za poparcie Krzyżaków zobowiązał się do przekazania im Żmudzi. W kolejnych dwóch latach brał udział w najazdach na Litwę. Sytuacja uległa zmianie, gdy w 1403 r. papież Bonifacy IX wydał bullę zakazującą najazdów Krzyżaków na Litwie. To spowodowało, że Krzyżacy porzucili już im niepotrzebnego Świdrygiełłę.

Zamek w Krzemieńcu, ok. 1922 r.

Niedoszłemu wielkiemu księciu udało się po raz kolejny uzyskać przebaczenie Jagiełły. Od polskiego króla wspaniałomyślnie otrzymał księstwo briańskie, czernichowskie i Nowogród Siewierski. Jednak i tym razem Świdrygiełło okazał się niegodny łaski brata. W 1408 r. ponownie zaczął spiskować z Krzyżakami i księciem moskiewskim Wasylem, od którego otrzymał dodatkowe terytoria. To już jawnie godziło w interesy Witolda, który wezwał Świdrygiełłę do Wilna. Ten jednak zbiegł do Moskwy, ale w 1409 r. powrócił i pojednał się z Witoldem. Jednakże w 1409 r. już w trakcie wojny z Krzyżakami na jaw wyszło, że Świdrygiełło podpisał porozumienie z Krzyżakami. Wściekły Witold chciał zamordować Świdrygiełłę, ale Jagiełło postanowił uwięzić brata na zamku w Krzemieńcu (dziś Ukraina, obwód tarnopolski).

Ucieczka Świdrygiełły z więzienia

Uwolnienie Świdrygiełły

Na dziewięć lat Świdrygielło był na uboczu wielkiej polityki, aż ponownie zamarzył o zdobyciu władzy na Litwie. W 1418 r. przy pomocy Daszko Fiodorowicza Ostrogskiego i Aleksandra Nosa oraz kilkuset zbrojnych zbiegł z zamku, mordując jego załogę. Świdrygielle marzyło się powstanie przeciwko rządom Witolda, ale jego plany nie znalazły poparcia.

Ledwie zdobył Łuck, po czym musiał uciekać do Austrii. Liczył na poparcie władcy Niemiec i Czech Zygmunta Luksemburskiego. Ten jednak nie miał żadnych powodów, by rozpoczynać wojnę z Jagiełłą. Toteż za sprawą Jagiełły w 1420 r. doszło do kolejnego pojednania, o czym początkowo nawet słyszeć nie chciał Witold. Ostatecznie jednak i on pogodził się z Świdrygiełłą. Świdrygiełło do śmierci Witolda w 1430 r. nie dokonywał wolt w polityce i pozostawał wierny wielkiemu księciu litewskiemu.

Wojna z Świdrygiełłą

Witold Kiejstutowicz

Bezpotomna śmierć Witolda dała nową szansę dla Świdrygiełły, który tym razem już za zgodą Jagiełły został nowym wielkim księciem litewskim. To jednak nie spodobało się polskiej szlachcie, której Jagiełło nie zapytał o zdanie. Toteż na początku 1431 r. na zjeździe polskiej szlachty w Sandomierzu Jagiełło zetknął się już z poważnymi oskarżeniami o samowolę. Ostatecznie zaproponowano kompromis. Polacy mieli zgodzić się na rządy Świdrygiełły na Litwie, o ile ten zwróci się do Jagiełły o pełnomocnictwo do zarządzania Litwą.

Świdrygiełło uważał, że władza na Litwie należy mu się z samego urodzenia i jest jego ojcowizną. Nie chciał słyszeć o żadnym namiestnictwie imieniem Jagiełły. Wobec tego kolejny raz zawiązał sojusz z Krzyżakami. To nie tylko rozsierdziło Polaków, ale też wielu litewskich bojarów, którzy nie wyobrażali sobie współpracy z Krzyżakami. Bojarzy krytykowali Świdrygiełłę także za nadmierne otaczanie się Rusinami. W efekcie Polska znalazła się w stanie wojny z Litwą Świdrygiełły oraz z Krzyżakami.

Pod wpływem tych okoliczności Jagiełło bez entuzjazmu udzielił zdecydowanego poparcia Zygmuntowi. Wojna rozpoczęła się od wkroczenia polskich wojsk na Podole i nieudanej próby zajęcia Łucka. Kampania została przerwana rozejmem, co zwolniło polskie siły do powstrzymania Krzyżaków, którzy uderzyli na Kujawy i Dobrzyń.

Odsunięcie Świdrygiełły od władzy. Zygmunt wielkim księciem

Zygmunt Kiejstutowicz

Sprawę próbowano rozwiązać dyplomatycznie oferując Świdrygielle rządy na Litwie na prawach jakie otrzymał Witold. Warunkiem było rozerwanie sojuszu wielkiego księcia z Krzyżakami. Świdrygiełło propozycję odrzucił, a co więcej stwierdził, że jeśli Polska uderzy na Zakon to on uderzy na Polskę.

Ostatecznie w okresie rozejmu znaczna część bojarów za wiedzą i z pomocą Polaków zawiązała spisek, który zakończył się odsunięciem Świdrygiełły od władzy. Na jego czele stał młodszy brat Witolda, Zygmunt Kiejstutowicz. Świdrygiełło został zaskoczony w nocy z 31 sierpnia na 1 września w Oszmianie.

Wilno w XVI w.

Świdrygielle udało się  zbiec z rąk zamachowców do Połocka, ale uwięziona została jego żona. Część szlachty nadal go popierała, ale to Zygmuntowi Kiejstutowiczowi udało się opanować większość państwa ze stołecznym Wilnem. Świdrygiełłe popierały południowo-wschodnie krańce Wielkiego Księstwa Litewskiego z Połockiem, Kijowem i Smoleńskiem. Tym samym na Litwie wybuchła wojna domowa.

Jednocześnie Polacy z nowym wielkim księciem dokonali nowego otwarcia stosunków polsko-litewskich poprzez zawarcie  w 1432 r. unii grodzieńskiej. Ustalono w niej, że władza zwierzchnia nad Litwą należna jest Jagielle, a Zygmunt władzę będzie sprawował dożywotnio. Po jego śmierci władza nad Litwą wróci do Jagiełły lub jego synów.

Upadek Świdrygiełły

Zawarcie unii jednak nie zatrzymało walki Świdrygiełły, którego popierali Krzyżacy. Do rozstrzygnięcia doszło 1 września 1435 r. w bitwie pod Wiłkomierzem. Tam armia polsko-litewska pokonała siły Świdrygiełły i Krzyżaków. W bitwie zginął m.in. Franke von Kerskorff, mistrz inflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego. Po tej bitwie Krzyżacy zawarli pokój z Polską w Brześciu Kujawskim. Krzyżacy zobowiązali się do porzucenia sojuszu ze Świdrygiełłą, a także zapłacenia sporego odszkodowania.

Świdrygiełło po bitwie ponownie uciekł do Połocka, który wkrótce utracił. To już ostatecznie go złamało. W 1437 r. zaprzysiągł wiernopoddańczy akt wobec Polski, której władcą był już syn Jagiełły, Władysław Warneńczyk. Po tym nie podejmował już prób powrotu do władzy. Zmarł w 1452 r. dożywając ostatnich dni jako pan Wołynia.

Bibliografia:

1. Z. Kiaupa, J. Kiaupiene, A. Kuncevicius, Historia Litwy. Od czasów najdawniejszych do 1795 roku, Warszawa 2007.
2. J. Krzyżaniakowa, J. Ochmański, Władysław II Jagiełło, Wrocław 1990.
3. J. Ochmański, Historia Litwy, Wrocław-Warszawa-Kraków 1990.

Więcej o historii Litwy przeczytasz klikając na poniższą grafikę: