Kleopatra - ostatnia królowa Egiptu. Historia jej władzy, romansów i upadku

Kleopatra VII, ostatnia królowa Egiptu z dynastii Ptolemeuszów, jest jedną z najbardziej znanych postaci starożytności. Władająca Egiptem w latach 51-30 p.n.e., dzięki swoim relacjom z Juliuszem Cezarem i Markiem Antoniuszem, zyskała trwałe miejsce w historii.

Młodość Kleopatry: Początki kłopotów dynastii Ptolemeuszów

Wizerunek Kleopatry jako bogini Izydy – płaskorzeźba ze świątyni w Denderze

Zanim Kleopatra poznała Juliusza Cezara, miała już za sobą burzliwe lata młodości. Urodzona w 69 p.n.e. jako córka Ptolemeusza XII, odziedziczyła tron po śmierci ojca w 51 p.n.e. mając zaledwie 18 lat. Zgodnie z tradycją dynastii Ptolemeuszów (dynastia pochodzenia greckiego rządząca w Egipcie od 304 r. p.n.e.), została zmuszona do małżeństwa ze swoim młodszym bratem, Ptolemeuszem XIII, który miał wówczas 10 lat.

Czytaj także → Początki dynastii Ptolemeuszy - jak zdobyli władzę nad Egiptem? Kleopatra była jedną z nich

Współrządy z młodszym bratem szybko przerodziły się w konflikt. Ptolemeusz XIII wspierany przez dworską frakcję, próbował umocnić swoją pozycję kosztem Kleopatry. Konflikt ostatecznie rozwiązał Juliusz Cezar, stając po stronie królowej.

Kleopatra i Juliusz Cezar

Kleopatra i Juliusz Cezar, obraz Jean-Léon Gérôme (1866)

Kleopatra poznała Juliusza Cezara w roku 48 p.n.e., gdy ten przybył do Egiptu w trakcie wojny domowej z Pompejuszem. Młoda władczyni, mająca wówczas około 21 lat, postanowiła zawrzeć przymierze z rzymskim wodzem, aby odzyskać tron, na którym zasiadał jej brat, Ptolemeusz XIII.

Nieśmiałość nie była cechą Kleopatry – aby dostać się do pałacu, gdzie przebywał Cezar, ukryła się w skręconym dywanie, który przekazał jej posłaniec. W ten sposób uniknęła straży i zaskoczyła Rzymianina swoją odwagą. Wkrótce po tym niecodziennym spotkaniu Kleopatra i Cezar zostali kochankami. Uroda to kwestia gustu, ale rzymski historyk Kasjusz Dion opisywał Kleopatrę jako „kobietę o niezrównanej urodzie”.

Ich związek przyniósł korzyści dla obu stron. Dzięki wsparciu Cezara Kleopatra odzyskała tron, pokonując swojego brata w bitwie pod Peluzjum. Rzymianin z kolei zyskał sojusznika w strategicznie ważnym Egipcie. W 47 p.n.e. Kleopatra urodziła syna, Cezariona, którego uważano za potomka Cezara, chociaż ten nigdy go oficjalnie nie uznał.

Miłość i polityka: Kleopatra i Marek Antoniusz

Spotkanie Antoniusza i Kleopatry, obraz Lawrence Alma-Tadema (1885)

Po śmierci Cezara w 44 p.n.e. Kleopatra musiała szukać nowego sojusznika w Rzymie. Zwróciła się wtedy ku Markowi Antoniuszowi, jednemu z triumwirów rządzących republiką po śmierci dyktatora. Triumwirowie podzielili między sobą państwo po śmierci Cezara. Oktawian August otrzymał Zachód, Antoniusz Wschód, a Marek Lepidus Afrykę.

W 41 p.n.e. Antoniusz wezwał Kleopatrę do Tarsu, gdzie mieli omówić sprawy polityczne. Spotkanie miało jednak również wymiar osobisty - wkrótce ich współpraca przerodziła się w namiętny romans.

Kleopatra i Marek Antoniusz stali się nierozłączni, a ich związek przynosił obustronne korzyści polityczne. Antoniusz potrzebował pomocy Egiptu w konflikcie z Partią, a Kleopatra chciała zabezpieczyć swoją władzę i wpływy w regionie. Wspólnie stworzyli sojusz, który miał im pomóc osiągnąć te cele.

Dzięki małżeństwu z Antoniuszem Kleopatra stała się najbardziej wpływową kobietą we wschodnim basenie Morza Śródziemnego. By poślubić Kleopatrę Antoniusz rozwiódł się z Oktawią, siostrą Oktawiana, co naturalnie pogłębiło nieufność między tą dwójką.

Kleopatra i Antoniusz

Natomiast w planach Antoniusza mariaż z Kleopatrą mógł być wstępem do powołania własnego państwa hellenistycznego ze stolicą w Aleksandrii. W tym celu Egipt był niezbędny, a dokładnie jego zboże i skarb.

W 36 p.n.e. para władców zdecydowała się na wspólną wyprawę przeciwko Partii, lecz zakończyła się ona porażką. W międzyczasie w Rzymie rosnące ambicje Antoniusza i Kleopatry zaczęły budzić niepokój. Ostatecznie doprowadziło to do konfliktu z Oktawianem, przyszłym cesarzem, który pragnął zjednoczyć Rzym pod swoim berłem.

Oktawian August wiedząc, że trudno będzie rzymskie masy wrogo nastawić przeciwko lubianemu Antoniuszowi, podburzał lud do wojny z Egiptem. W tym celu posłużył się testamentem Antoniusza (jego autentyczność jest dyskusyjna). Wynikało z niego, że Antoniusz zapisał wschodnie prowincje Rzymu dzieciom swoim i Kleopatry. W Rzymie wywołało to wybuch gniewu skierowany przeciwko Antoniuszowi, którego Oktawian przedstawiał jako zdrajcę Rzymu. Na tej fali Oktawian został wybrany wodzem na wyprawę przeciwko Kleopatrze, bo oficjalnie to ona, a nie Antoniusz, była jej celem.

Upadek Kleopatry: między miłością a lojalnością

Bitwa pod Akcjum

Wojna domowa między Oktawianem a Markiem Antoniuszem wybuchła w 32 p.n.e. Przez dwa lata starcia miały charakter lokalny, jednak w 31 p.n.e. doszło do decydującej bitwy pod Akcjum, gdzie flota Kleopatry i Antoniusza została zdecydowanie pokonana przez wojska Oktawiana.

Pokonani władcy wycofali się do Egiptu, jednak ich dni były już policzone. 1 sierpnia 30 r. p.n.e. Marek Antoniusz popełnił samobójstwo, wierząc, że Kleopatra zrobiła to samo. Niedługo potem królowa Egiptu również targnęła się na swoje życie, próbując uniknąć upokorzenia jako jeniec Oktawiana. Wcześniej prowadziła negocjacje zmierzające do zapewnienia jej niezależności władzy, ale Oktawian obawiał się, że wokół Kleopatry lub jej syna Cezariona mogą gromadzić się jego przeciwnicy. Zatem nie zamierzał iść na żadnego ustępstwa względem królowej Egiptu.

Po samobójstwie Kleopatry miał wątpliwości czy winien zabić Cezariona, ale zapytał swojego nauczyciela, filozofa greckiego Arejosa Didymosa czy ma do tego prawo. Ten odpowiedział mu słowami „Nie jest dobrze, gdy za dużo Cezarów na świecie”. Toteż Cezarion ostatecznie został zamordowany w sierpniu 30 r. p.n.e. Tym samym na nim formalnie wygasła dynastia Ptolemeuszy w Egipcie. Inny los czekał dzieci Kleopatry i Antoniusza, które Oktawian postanowił zabrać do Rzymu na wychowanie do swojej siostry Oktawii.

Po śmierci Antoniusza i Kleopatry Egipt przestał istnieć jako niezależne państwo, stając się prowincją rzymską. Na relacje Kleopatry z Juliuszem Cezarem i Markiem Antoniuszem można popatrzeć nie tylko jak na romanse, ale również polityczne sojusze, które wzmacniały Egipt. Jednak dwukrotnie los zawiódł Kleopatrę. Cezar został zamordowany, a Antoniusz przegrał wojnę z Oktawianem. Te błędne wybory doprowadziły nie tylko do upadku Kleopatry, ale całej dynastii Ptolemeuszy w Egipcie.

Bibliografia:

1. B. Bravo, E. Wipszycka, Historia starożytnych Greków, Warszawa 1988.
2. M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2008.
3. G. Rachet, Słownik cywilizacji greckiej, Katowice 2006,
4. J. Wolski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2002.
5. A. Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2014.