Hipolit Cegielski 1813-1868. Wielki Wielkopolanin

Dokładnie 200 lat temu, 6 stycznia 1813 r., w Ławkach koło Trzemeszna urodził się Gaspar Józef Hipolit Cegielski – wybitny filolog, przemysłowiec, wydawca i działacz społeczny i polityczny.

Był synem Michała Cegielskiego i Józefy z Palkowskich. W związku ze wczesną śmiercią matki i poważnymi problemami finansowymi ojca, Hipolit od wczesnych lat wykazywał bardzo dużą samodzielność. W latach 1827-1830 kształcił się w szkole w Trzemesznie, następnie w latach 1830-1835 uczęszczał do Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Dzięki znacznym umiejętnościom i świetnym wynikom w nauce, przede wszystkim w dziedzinie matematyki i języków obcych otrzymał stypendium rządowe i podjął studia na uniwersytecie berlińskim, gdzie w 1840 roku obronił pracę doktorską De negatione z filozofii.

Praca naukowa

Po ukończeniu studiów powrócił do Poznania, gdzie w swej macierzystej szkole, Gimnazjum św. Marii Magdaleny, objął posadę nauczyciela. W latach 1840-1846 wykładał tam język polski, łacinę i grekę oraz historię i geografię. Nie zrezygnował również z dalszej pracy naukowej, prowadził bowiem badania w dziedzinie językoznawstwa. Spod jego pióra wyszły prace takie jak O zasadach wychowania w szkołach wyższych (1840) O powstaniu mowy i szczególnych języków (1841), O słowie polskim i koniugacjach jego (1842), Gramatyka języka greckiego (1843) czy Nauka poezji (1845), która stała się niezwykle cennym źródłem wiedzy o języku i literaturze ojczystej.

6 październik 1841 r. Hipolit wziął ślub z Walentyną z Mottych (1823-1859), córką prof. Jana Mottego, któremu Cegielski zadedykował wcześniej swą rozprawę doktorską. Cegielscy mieli trójkę dzieci: syna Stefana i dwie córki Karolinę i Zofię.

Podczas powstania wielkopolskiego w 1846 roku nie podporządkował się władzom pruskim i odmówił wykonania rewizji mieszkań i stancji swoich uczniów podejrzewanych przez władze o konspiracje patriotyczną, w związku z czym utracił posadę nauczyciela.

Przemysł

Aby utrzymać rodzinę, Cegielski zajął się kupiectwem i dzięki pomocy finansowej Józefa Łukaszewicza i Jana Suchorzewskiego założył 30 września 1846 r. w poznańskim Bazarze sklep z wyrobami żelaznymi, który następnie przekształcił w warsztat remontujący narzędzia, w szczególności pługi i radła.

W 1850 r. otworzył warsztaty naprawcze na ul. Butelskiej, zaś w 1855 r. z Bazaru przeniósł się na ul. Kozią, gdzie otworzył fabrykę narzędzi i maszyn rolniczych. Mimo silnej i niejednokrotnie wspieranej przez władze konkurencji przedsiębiorców niemieckich jego fabryka świetnie się rozwijała, zaś jej produkty sprzedawane były nie tylko w Wielkim Księstwie Poznańskim, lecz także eksportowane do Królestwa Polskiego, w głąb Prus i na Śląsk. W 1859 r. nie uzyskawszy zgody na dalszą rozbudowę zakładu przy Koziej, otworzył przy ul. Strzeleckiej jedną z najnowocześniejszych w owym czasie odlewni oraz zakłady montażowe, co pozwoliło poszerzyć asortyment fabryki także o urządzenia przemysłowe, a tym samym znacznie wzmocniło jej pozycję i dało jej olbrzymie możliwości rozwoju.

Działalność patriotyczna

Cegielski włączył się także w działalność patriotyczną i polityczną. W marcu 1848 r., podczas Wiosny Ludów, zaczął wydawać w Poznaniu pierwszy niezależny polski dziennik w Wielkim Księstwie Poznańskim, „Gazetę Polską”, zaś w 1849 roku uzyskał z okręgu kościańskiego mandat poselski na sejm pruski, zaś następnie dbając o narodowe interesy działał w polskim komitecie wyborczym.

Po likwidacji przez władze pruskie w 1850 r. „Gazety Polskiej„, założył „Gońca Polskiego„, który ukazywał się do 1851 r. Następnie, w 1859 r. powołał do życia narodowo-liberalny ”Dziennik Poznański”, który w krótkim czasie stał się niezwykle istotną polską gazetą.

Nie zaprzestał także swej działalności publicystycznej i naukowej, wydając m.in. artykuły, rozprawy o szkolnictwie i nauce, jak również prace takie jak wydana w Brukseli w 1864 r broszura Sprawa polska przed Trybunałem Kongresu Europejskiego.

Związany był również z Karolem Marcinkowskim i jego Towarzystwem Naukowej Pomocy dla Młodzieży Wielkiego Księstwa Poznańskiego. W latach 1850-1868 pełnił w nim funkcję wiceprezesa, wspierając je również finansowo dochodami ze swej fabryki, dzięki czemu Towarzystwo mogło zajmować się kształceniem i programami stypendialnymi dla młodzieży polskiej. Był również wiceprezesem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i współtwórcą Szkoły Realnej w Poznaniu. Przez wiele lat zasiadał w poznańskiej Radzie Miejskiej, zaś w 1860 r. został zastępcą jej Przewodniczącego. Podczas prac Rady zabiegał szczególnie o sprawy szkolnictwa polskiego i zmian w systemie kształcenia.

Współtworzył również Towarzystwo Przemysłowe i Towarzystwo Pożyczkowe Przemysłowców Poznania oraz został prezesem Centralnego Towarzystwa Gospodarczego. Miały na celu dbanie o interesy polskich przemysłowców i ich ochronę przed dyskryminacją władz zaborczych wspierających konkurencję niemiecką.

Śmierć i pochówek

Ogromna ilość obowiązków odbiła się poważnie na jego zdrowiu. Mimo młodego wieku Hipolit Cegielski zmarł w Poznaniu 30 listopada 1868 roku. Do opieki nad majątkiem i dziećmi (żona Cegielskiego zmarła 9 lat wcześniej) powołał swego bliskiego przyjaciela, Władysława Bentkowskiego. Pochowano go na cmentarzy św. Marcina. Nekropolia przestała istnieć w czasach II wojny światowej. Niestety doczesnych szczątków Cegielskiego nie odnaleziono. Obecnie na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu Świętego Wojciecha w Poznaniu znajduje się upamiętniający go obelisk z ziemią z cmentarza świętomarcińskiego.

W 2009 roku w Poznaniu na Placu Wiosny Ludów stanął jego pomnik. W październiku 2012 r. Sejmik Województwa Wielkopolskiego nazwał rok 2013 rokiem Hipolita Cegielskiego, zaś mimo przedłożonego projektu podobnej uchwały Sejm RP w grudniu 2012 r. przyjął tylko okolicznościową uchwałę, związaną z 200. rocznicą jego urodzin, o czym pisaliśmy - Miał być ogólnopolski, będzie wojewódzki. Rok Hipolita Cegielskiego w Wielkopolsce.

Dodatkowo w Poznaniu i całej Wielkopolsce w roku 2013 odbywać się będą liczne wydarzenia naukowe i kulturalne, a także imprezy artystyczne. Wśród nich wyróżnić warto powstający o Hipolicie Cegielskim film pt. „Poezja i maszyny. Hipolit Cegielski 1813-1868”, który reżyseruje poznański dokumentalista Jacek Kubiak. Premiera produkcji zaplanowana jest na przełomie stycznia i lutego br.

Bibliografia:

1. Rezler M..: Sylwetki zasłużonych poznaniaków. Biogramy historyczne, w: Wielka Księga Miasta Poznania. Poznań 1994
2. Grot Z.: Hipolit Cegielski, Poznań 2000
3. Janicki T.: Hipolit Cegielski - Jego życie i dzieło