Wystawa: „Za Wielkim Murem. Sztuka chińska ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie”

Wystawa „Za Wielkim Murem. Sztuka chińska ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie” jest pierwszą tak szeroką prezentacją kolekcji sztuki chińskiej w przestrzeniach Muzeum Narodowego.

Licząca ponad pięć tysięcy zabytków, stanowi ważną część Zbiorów Sztuki Orientalnej MNW i jest największym tego typu zespołem muzealiów w Polsce. Z wyjątkiem nielicznych obiektów o wczesnej proweniencji, zdecydowana większość muzealiów pochodzi z epok Ming (1368–1644) i Qing (1644–1911) oraz z XX w. Zbiory te są na stałe przechowywane w magazynie MNW i chociaż już od lat osiemdziesiątych XX w. niewielkie fragmenty kolekcji pojawiały się na wystawach czasowych w Warszawie i innych miastach, to dopiero przy okazji tej ekspozycji publiczność będzie miała możliwość zapoznania się z nimi w tak szerokim i różnorodnym wymiarze.

Na wystawie prezentowane będą wszystkie aspekty sztuki chińskiej: malarstwo, kaligrafia, grafika, ceramika, przedmioty z brązu, laki, nefrytu i szkła, rzeźba w drewnie, kości słoniowej i kamieniu, meble i tkaniny oraz dominujące w kolekcji wyroby z porcelany, która od XVIII w. stanowiła przedmiot europejskiej fascynacji. Na uwagę zasługuje również ciekawy zespół emalii komórkowej oraz bogata kolekcja grafiki – zespół drzeworytów
i estampaży z początku XX w.

Kolekcja powstawała i rozwijała się dzięki darom i zakupom. Jej zaczątek stanowi zespół wyrobów porcelanowych zapisanych przez Leopolda Méyeta i przekazanych Muzeum w 1915 r. Przed wybuchem II wojny światowej większe zespoły zabytków podarowali Stanisław Glezmer, Mieczysław Geniusz oraz małżeństwa: Maria i Leon Papiescy, Władysław i Magdalena Jagniątkowscy. W latach powojennych znaczące dary ofiarowali Ignacy Jan Paderewski, Roman Kutyłowski, Witold Jabłoński, Jerzy Knothe oraz małżeństwo Elżbieta Kawenoki-Minc i Bronisław Minc.

Muzyk, polityk i mąż stanu, Ignacy Jan Paderewski (1860–1941), zapisał Muzeum Narodowemu w testamencie w 1930 r. swoją bogatą kolekcję rzemiosła artystycznego. Trzon zbioru stanowią najwyższej klasy wyroby metalowe zdobione techniką emalii komórkowej (cloisonné) i emalii malowanej, których najlepsze przykłady zobaczymy na wystawie. Są to kadzielnice, naczynia rytualne, wazony i drobne przedmioty zdobione według archaicznych wzorców lub pokryte ornamentem przedstawiającym świat chińskich symboli i wierzeń. Warto zwrócić uwagę na naczynie rytualne you, pochodzące z epoki Qing (1644–1911), okresu Qianlong (1736–1795), dekorowane w stylu zaczerpniętym z archaicznych brązów: maską mitycznego potwora taotie i wizerunkami ptaków. Z jednej strony wyrób nawiązuje kształtem i motywami zdobniczymi do klasycznego naczynia z brązu, z drugiej zaś, głównie dzięki kolorystyce ornamentu i turkusowego tła, a także licznym złoceniom, należy do typowego emalierskiego nurtu. Przepych dekoracji odzwierciedla prosperity chińskiego społeczeństwa okresu Qianlong. W podobną stylistykę wpisuje się pochodząca z tego samego czasu kadzielnica fangding z ażurową nakrywą zakończoną guzem w kształcie siedzącego lwa, zdobiona wicią lotosową. Naczynie, w swej archaicznej formie, służyło do przyrządzania potraw, natomiast you było używane do przechowywania napojów alkoholowych. Te i inne formy naczyń rytualnych często naśladowane były w wiekach późniejszych w sztuce zdobniczej. W kolekcji Paderewskiego, oprócz emalii, występują także różne typy porcelany, drobne przedmioty rzeźbione w nefrycie i innych kamieniach, również w kości; wszystkie są reprezentowane na wystawie.

Obok porcelany podarowanej Muzeum przez Paderewskiego na wystawie będzie można obejrzeć również cenne wyroby ceramiczne przekazane MNW w 1995 r. przez małżeństwo Minców. Wśród nich ważne miejsce zajmuje butla zdobiona wicią lotosową, piękny przykład porcelany biało-niebieskiej epoki Qing. Technika zdobienia porcelany podszkliwnie tlenkiem kobaltu osiągnęła swój najwyższy poziom w epoce Ming (1368–1644). W tym też czasie rozpoczęto sygnowanie porcelany nazwą okresu panowania cesarza, co sprzyjało dokładniejszemu określaniu czasu powstania obiektu. Sygnatura w formie pieczęci umieszczona na spodzie butli wskazuje, że wyrób pochodzi z okresu Qianlong (1736–1795) epoki Qing (1644–1911). Tworzące dekorację naczynia, gałązki i kwiaty lotosu są częstym chińskim motywem zdobniczym, o szerokim znaczeniu symbolicznym, jedną z buddyjskich świętości.

Wizerunki bóstw buddyjskich, taoistycznych, przedstawicieli konfucjanizmu oraz ludowych wierzeń są jednym z ważniejszych wątków podejmowanych przez artystów drzeworytników w Chinach. Przedstawienia tego rodzaju stanowią znaczącą część kolekcji Witolda Jabłońskiego. Zasłużony polski sinolog, prof. Witold Jabłoński (1901–1957), w latach 1930–1932 odbył długą podróż po centralnych i zachodnich Chinach. Podczas tej egzotycznej wyprawy odwiedził prawie 15 ośrodków drzeworytniczych, z których przywiózł pokaźny zbiór ponad siedmiuset drzeworytów barwnych i estampaży. Dzięki temu powstał całościowy i przekrojowy zespół, pokazujący różnice między poszczególnymi ośrodkami. Kolekcję w 1962 r. przekazała Muzeum Narodowemu wdowa po Profesorze, prof. Antonina Jabłońska. Pochodzi z niej także Tańcząca piękność z jaskółką, drzeworyt barwny z ośrodka drzeworytniczego w Mianzhu, w prowincji Sichuan. Temat pięknych kobiet przedstawianych w różnych pozach i w trakcie rozlicznych zajęć był często podejmowany również przez artystów drzeworytników z innych ośrodków. Ta zwarta i dynamiczna kompozycja ukazuje młodą dziewczynę w tańcu z wachlarzem uniesionym w prawej dłoni. Rysunek postaci wyróżnia kontrastowe zestawienie barw, a jego kontury nie do końca są ściśle wypełnione kolorem.

Wizerunek kobiety stanowi popularny motyw również w innych obszarach sztuki chińskiej. Przykładem jest, powstała w epoce Tang (618–907), figura damy dworu, jeden z najwcześniejszych muzealiów w kolekcji, eksponowany w części wystawy poświęconej chińskim wierzeniom i kultowi przodków. Tradycja wyposażania grobowców glinianymi figurkami ludzi i zwierząt wywodzi się z wiary w życie pozagrobowe i kult przodków. Ma przypominać zmarłemu jego ziemską drogę. Narodziła się w epoce Han (206 p.n.e.–220 n.e.) i rozwinęła wyraźnie w wiekach VIII–X, by zaniknąć zupełnie w późniejszym okresie. Postacie ceramicznych figur grobowych, przedstawicieli różnych warstw społecznych, pozwalają poznać rozmaite aspekty życia codziennego, kanony mody i urody, kondycję chińskiego społeczeństwa. Niewiasty o pełnych kształtach stanowiły ideał kobiecego piękna w tamtym czasie. Twarz damy dworu jest zaokrąglona, rysy miękkie, a proporcje harmonijne. Ubrana jest w powłóczystą szatę, z rękoma schowanymi w długich rękawach, na głowie ma misternie upiętą fryzurę.

W licznie reprezentowanym na wystawie malarstwie pejzażowym znajduje się zespół krajobrazów malowanych w stylu „niebiesko-zielonym”. Obrazy tego typu nawiązują do estetyki wczesnego pejzażu w Chinach, a ze względu na swój dekoracyjny charakter znajdowały szerokie uznanie wśród europejskich kolekcjonerów. Zwój pionowy Pejzaż górski jesienią jest namalowany przez XVII-wiecznego artystę Zhu Shiyinga właśnie w takim stylu, typowej dla XV-wiecznej, mingowskiej szkoły zhe. Przedstawienie wykonano niezwykle starannie, z precyzyjnie i dokładnie wyrysowanymi detalami krajobrazu w kolorach, w których dominują błękit i zieleń. Kompozycję wypełnia widok strzelistych skał z rozmieszczonymi wśród nich różnorodnymi drzewami oraz drobiazgowo wyrysowanym przedstawieniem postaci i elementami architektury. W górnej części obrazu umieszczony jest fragment poematu opisującego górskie krajobrazy początku jesieni oraz sygnatura artysty i dwa odciski pieczęci.

Poza zwojami malarskimi chińskie obrazy występują także w innych, małych formach, np. na kartach z albumów malarskich w kształcie kwadratu lub prostokąta. Wiele obrazów posiada inskrypcje (napisy umieszczone przez malarza, często wykonane pięknym pismem kaligraficznym), sygnatury i pieczęcie artysty lub kolekcjonerów.

Komisarze wystawy: prof. Tadeusz Majda, Joanna Markiewicz, Joanna Popkowska. Wystawa dostępna będzie dla szerokiej publiczności od 9 marca 2013 r. Ekspozycja potrwa do 12 maja 2013 r.