„Katedry angielskie” - Z. Świechowski – recenzja

Katedry angielskie – album wydany przez Muzeum Architektury we Wrocławiu pozwala nam choć trochę zrozumieć mentalność średniowiecza, kiedy uczynki determinowała chwała Pana, gdy do Boga przybliżało piękno. Przenosi nas w czasy katedr.

Autor

Prof. dr hab. Zygmunt Świechowski (ur. w 1920 r.) studia ukończył w 1950 roku na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Działalność naukową rozpoczął na Politechnice Wrocławskiej, następnie kierował Katedrą Historii Sztuki na Uniwersytecie Wrocławskim.W kolejnych latach objął funkcję Dyrektora Instytutu Urbanistyki i Architektury Politechniki Łódzkiej.

Prof. Świechowski prowadził wykłady na paryskiej Sorbonie, a także w Londynie, Berlinie, Kolonii, Strasburgu i Pawii. Jego książka Sztuka romańska w Polsce stała się podręcznikiem akademickim. Poza tym Świechowski jest autorem książek i artykułów, wśród których na szczególną uwagę zasługują publikacje o dziełach architektury w Wielkopolsce z czasów piastowskich. Z ważniejszych pozycji wymienić należy Architekturę na Śląsku do połowy XIII wieku, Sztukę Pomorza Zachodniego (red.), Strzelno romańskie. Ten jeden z najwybitniejszych znawców sztuki średniowiecznej w Polsce jest członkiem wielu towarzystw naukowych w kraju i za granicą, a także laureatem prestiżowych nagród (np. otrzymał za 2012 rok Nagrodę Lednickiego Orła Piastowskiego — za propagowanie wiedzy na temat panowania pierwszych Piastów).

Dzieło

Na przełomie 2010 i 2011 roku w Muzeum Architektury we Wrocławiu szczęśliwcy mogli zobaczyć wystawę „Gotyckie katedry Anglii – Fotografie Zygmunta Świechowskiego”. Jej owocem jest dwujęzyczny polsko-angielski album przygotowany przez wspomniane muzeum.

Genezą wystawy (i albumu) były objazdy naukowe po Anglii podejmowane przez Kielecki Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Katedry stanowiły jeden z wiodących wątków czterech wyjazdów, po których zostało kilka tysięcy zdjęć. Autorem większości z nich jest Zygmunt Świechowski, choć zobaczyć też można zdjęcia Ewy Świechowskiej i Elżbiety Chodkiewicz-Przypkowskiej.

Album zawiera zdjęcia i opisy najważniejszych angielskich katedr. Wśród 19 obiektów nie zabraknie katedr z Bath, Bristol, Chester, Canterbury, Ely, Exeter, Lincoln, Peterborough, Wells, Winchester czy York.

Katedry angielskie

Czym jest katedra? Pojęcie to kojarzy się nam ze świątynią chrześcijańską najwyższej rangi. Nad samym tym pojęciem prof. Świechowski dość szczegółowo rozwodzi się w obszernym wstępie. Katedry w Anglii jako miejsce przeprowadzania intronizacji nowego biskupa – stąd przeniesienie nazwy uroczystego siedziska przeznaczanego dla biskupa na nazwę głównego kościoła diecezji – nie różniły się od tych kontynentalnych. Różnice pojawiają się, gdy rozpatrujemy katedrę z punktu widzenia form organizacyjnych instytucji kościelnych. W Anglii bowiem, obok katedr „świeckich„, podległych, jak na kontynencie, biskupowi wspieranemu przez kolegium kanoników, występowały bardzo liczne katedry ”zakonne”. Biskup przejmował w nich obowiązki opata, a zakonnicy (najczęściej benedyktyni, sporadycznie augustianie) byli podległymi mu członkami kapituły. Aż 12 spośród 16 katedr, których fotografie można było oglądać na wspomnianej wrocławskiej wystawie, związanych było z opactwami. Praktyka łączenia katedry biskupiej z zadaniami kościoła klasztornego pojawiła się w okresie istnienia państw anglosaskich, na długo przed najazdem Wilhelma w 1066 roku. Układ ten przejęli Normanowie. Inną kategorią były opactwa z infułą (mittred abbey), czyli wyjęte spod jurysdykcji biskupa, a dające opatowi pełną władzę na podległym mu terytorium. Ale nie tylko pojęcia i terminy są tematem zainteresowań Świechowskiego. W opisach katedr często ukazuje ich burzliwe losy. Przykładowo spory o granice diecezji – biskupstwo w Wells walczyło przed kilkadziesiąt lat o odzyskanie statusu utraconego na rzecz Bath w rezultacie niezwykłego aktu przekupstwa! Pisze też o sporach episkopatu, reformach, szczególnie Henryka VIII (połączonych z kasatą zakonów). Ale clou albumu stanowi architektura.

Jak dowodzi prof. Świechowski we wstępie – na szczególny, odrębny charakter architektury angielskiej wpłynęły czynniki pozaartystyczne. Angielski etos zabraniał burzenia budowli w dobrym stanie technicznym, zarówno z powodów praktycznych, jak i ze względu na ich wartości historyczne, związek z osobą świętego, wybitnego biskupa czy władcy. Jeśli dotychczasowa przestrzeń liturgiczna była zbyt mała, dobudowywano dodatkowe przęsła, wprowadzono nowe kaplice, przy czym każdy z tych elementów często pochodził z innego okresu i był nośnikiem odrębnych cech stylistycznych. W tej sytuacji, co ciekawe, dostosowywano się do gabarytów części najstarszej, respektowano jej struktury i podziały kompozycyjne. Przykładem swoistego konserwatyzmu są stropy katedry w Canterbury z około 1070 roku, które wymieniono dopiero w 1378 roku. Podobna sytuacja miała miejsce w katedrze w Ely – strop romański zastąpiono późnogotyckim w XV wieku. Inne ciekawe przykłady zaprezentowano w Exeter, Lichfield czy Wells. By odkryć kolejne sekrety brytyjskiej architektury – należy sięgnąć po album.

Wydanie

Dwujęzyczny (polsko-angielski) album poświęcony angielskim katedrom został starannie wydany na wysokiej jakości papierze kredowym. Błędów czy literówek ciężko się tu doszukać. Duży, wyrazisty krój pisma cieszy oko. Ale prawdziwą ucztą są przepiękne zdjęcia, w szczególności detale katedr. Każdy z omawianych obiektów doprawiony został kilkoma (3–6) dużymi, najczęściej pełnostronicowymi zdjęciami. Dodatkowo do zdjęcia każdego obiektu dołączono pomocny plan – rzut górny konstrukcji.

Ocena

Prof. Świechowski w albumie prezentuje najważniejsze i najpiękniejsze przykłady średniowiecznej architektury na terenie Anglii. Choć jego opisy mogą wydawać się krótkie, zawierają najważniejsze informacje, pomocne osobom zainteresowanym tematyką w dalszych badaniach. Nieco rozczarowuje brak odnośników do opracowań angielskich, jednak nie jest to wielki zarzut. Album docenią nie tylko osoby związane z historią, historią sztuki, archeologią i pokrewnymi naukami, lecz także wszyscy wrażliwi na piękno. Bowiem jest to prawdziwa okazja do odbycia podróży w świat sztuki średniowiecznej widzianej okiem znawcy tematu.

Plus minus:
Na plus:
+ duże zdjęcia wysokiej jakości
+ tematyka
+ przystępne opisy i słowo wstępne na temat specyfiki angielskiej architektury średniowiecznej
+ profesjonalny skład i łamanie
+ wzorowe dwujęzyczne wydanie
+ brak twardej oprawy – w końcu poręczny, wygodny album!
Na minus:
– brak bibliografii, przypisów (choć to album)
– nieco krótkie omówienia

Tytuł: Katedry angielskie
Autor: Zygmunt Świechowski
Rok wydania: 2011
Wydawca: Muzeum Architektury we Wrocławiu
ISBN: 978-83-89262-64-6
Liczba stron: 168
Oprawa: miękka
Cena: 58 zł
Ocena recenzenta: 8/10