„Ryszard III i książęta w Tower” - A. Weir - recenzja

Ryszard III dzięki zawołaniu Konia! Konia! Królestwo za konia! (ang. A horse! A horse! My kingdom for a horse!) stał się zapewne najsłynniejszym angielskim królem. Nie obyłoby się to bez Szekspira – jednego z autorów jego czarnej legendy. Z tematem tym zmierzyła się Alison Weir prowadząc śledztwo mające wyjaśnić jedną z największych średniowiecznych zbrodni – mord (?) nieletnich książąt w londyńskiej Tower.

Autor

Alison Weir (ur. 1951) jest popularną brytyjską pisarką, autorką zarówno publikacji historycznych <m.in.: Britain’s Royal Families: The Complete Genealogy (1989), The Six Wives of Henry VIII (1991), Elizabeth the Queen (1998), Eleanor of Aquitaine: By the Wrath of God, Queen of England (1999), Henry VIII: The King and His Court (2001), Mary, Queen of Scots and the Murder of Lord Darnley (2003), Isabella: She-Wolf of France, Queen of England (2005), Katherine Swynford: The Story of John of Gaunt and his Scandalous Duchess (2007), The Lady in the Tower (2009)> jak i powieści historycznych <m.in.: Innocent Traitor: A Novel of Lady Jane Grey (2007), The Lady Elizabeth (2008), The Captive Queen (2010), The Marriage Game: A Novel of Elizabeth I (2014)>.  Autorka w dużej mierze zajmuje się dziejami monarchii angielskiej, szczególnie czasów Tudorów i Wojny Dwóch Róż. Tematyka ta dotyczy także jej powieści. Zanim została pisarką, pracowała jako nauczycielka dzieci specjalnej troski. Naukom historycznym poświęciła się w Teacher training collage.

Weir jako popularyzatorka historii, mimo krytyki akademików, pisze otwarcie, czasem dosadnie, nie stroni od retrospekcji, osobistej narracji, osobistych szczegółów stając w nurcie tzw. „popular history”. Swój żywy styl stawia ponad akademicką analizę naukową często wyspecjalizowaną i techniczną, a tym samym mniej dostępną dla czytelnika.

Dzieło

Jej The Princes in the Tower (I wyd. z 1992 r.) zabiera nas w schyłkową fazę Wojny Dwóch Róż. Ze znawstwem autorka przybliża nam losy Plantagenetów i ich późniejsze zwalczające się linię – Yorków i Lancasterów. Poznajemy rządy Edwarda IV, zgłębiamy jego rodowód, stajemy się świadkami jego kontrowersyjnego małżeństwa z Elżbietą Wydville, które stać się ma początkiem końca Plantagenetów.

9 kwietnia 1483 r. z powodu obżarstwa, opilstwa i nadmiernego folgowania sobie z kobietami zmarł król Edward IV. Jego dziedzicem został 13-letni Edward. Król Edward IV ustanowił w swoim testamencie swego brata Ryszarda, księcia Gloucester jako Lorda Protektora i Obrońcę Królestwa. Nastał czas małoletniego Edwarda V, jednak Ryszard, książę Gloucester postanowił sam objąć tron. Konflikt z frakcją Wydville’ów, Radą Regencyjną  i walka o tron stanowią kolejne rozdziały książki. Następnie - jak w antycznej tragedii - Weir zbliża nas do tragicznego finału – rozwiązania kłopotliwej sprawy bratanków - króla Edwarda V i jego młodszego brata, Ryszarda. Staje się ona jedną z najbardziej głośnych i najbardziej fascynujących tajemniczych morderstw w dziejach średniowiecznej Europy, które budzi emocje po dziś dzień!

Ryszard III oskarżany o zamordowanie w Tower of London książąt, a także o przywłaszczenie sobie korony staje się celem ataków. Panuje terror, rządy strachu. Autorka doprowadzi swą dramatyczną narrację aż pod Bosworth, gdzie Henryk Tudor rozpocznie nowy rozdział w historii Anglii.

Wydanie

Praca została starannie wydana na dobrej jakości papierze. Duża wyrazista czcionka cieszy oko. Twarda okładka, obwoluta, dobry skład i łamanie i nieliczne literówki zasługują na uznanie. Książka zawiera 15 zdjęć dobrej jakości, obrazujących omawiany temat. Na końcu dołączono drzewo genealogiczne Lancasterów i Yorków, obszerną bibliografię i indeks. Jako praca popularnonaukowa nie zawiera ona przypisów – a szkoda – czasami w gąszczu przytaczanych przez autorkę relacji nie można samodzielnie zweryfikować źródeł.

Ocena

Ciężko jednoznacznie ocenić pracę. Z jednej strony Alison Weir wykonała kawał iście detektywistycznej pracy, korzystając ze średniowiecznych źródeł, których liczba imponuje. Logiczne przeprowadza swoje śledztwo prowadząc żywą narrację przez czasy ostatnich Plantagenetów aż po ich tragiczny finał. Nie ocenia z góry Ryszarda.

Według historyków, Szekspir jak i wielu innych kronikarzy Tudorów, oczerniali Ryszarda, przypisując mu ogromne zbrodnie i czyniąc go, tak jak to zrobił William Szekspir w swojej sztuce Ryszard III, ucieleśnieniem wszelkiego zła1. Było to logiczne posunięcie biorąc pod uwagę niepewne fundamenty nowej dynastii. Przypisywane wszelakie zło, mordy i dzieciobójstwo usprawiedliwiały rebelię Henryka Tudora i hrabiego Oxford, obalenie go i zamordowanie2.

John Morton oskarżał również Ryszarda o szereg innych zbrodni. Były to: zamordowanie króla Henryka VI, zamordowanie księcia Clarence, zamordowanie Edwarda Westminstera, zmuszenie Anny Neville do poślubienia siebie, następnie jej zamordowanie, by móc poślubić swoją bratanicę Elżbietę, oskarżenie Elżbiety Woodville o czary, zamordowanie króla Edwarda V i jego brata w Tower, bycie nieślubnym dzieckiem.

Czy rzeczywiście był na wskroś złym władcą? W polityce wewnętrznej dążył do uspokojenia kraju, wspierał miasta (szczególnie York – stolicę Północy), warstwy niższe i średnie, którymi się otaczał. W polityce zagranicznej pokonał Szkocję i zawarł trwałe porozumienie, usiłował uregulować stosunki z wrogą Francją. Jego krótkie rządy nie miały szansy przynieść owoców.

Weir stawia tezę, że winnym morderstwa książąt w Tower jest król i korzystając ze źródeł podąża w tym kierunku. Ma się wrażenie, że chce ona udowodnić mord zlecony przez Ryszarda podkreślając wygodne źródła, a pomijając te kwestionujące. Mimo zastrzeżeń do jej aparatu badawczego i instrumentalnemu wykorzystywania źródeł historycznych, autorka specyficznym, choć przyjaznym czytelnikowi stylem przybliża fascynujące, acz niełatwe czasy końca epoki Plantagenetów. 

Plus minus:
Na plus:
+ fascynująca tematyka
+ popularne, barwne podejście do tematu (choć dla wielu może być to minus)
+ żywa narracja
+ wysokiej jakości zdjęcia
+ profesjonalny skład i łamanie, staranne wydanie
Na minus:
– brak przypisów (choć to praca popularnonaukowa)
– autorka nie jest do końca obiektywna
–  instrumentalne wykorzystywanie źródeł historycznych
– autorka momentami podkreśla jedynie fakty pasujące do jej tezy
– nieliczne literówki

Tytuł: Ryszard III i książęta w Tower
Autor: Alison Weir
Wydanie: 2015
Wydawca: Astra
ISBN: 16518070
Stron: 360
Oprawa: twarda
Cena: 49,99 zł
Ocena recenzenta: 6/10

1. Należy wspomnieć, że już w XVII w. pojawiły się próby rehabilitacji postaci Ryszarda. W XIX i XX w., powstało szereg stowarzyszeń mających na celu obronę postaci Ryszarda. Są to m.in. Stowarzyszenie Przyjaciół Króla Ryszarda III, czy Towarzystwo Ryszarda III. [↩]
2. John Sponer przyniósł wieść o śmierci króla do Yorku. Na zebraniu Rady Miasta ogłosił, że król Ryszard, miłościwie nam panujący, został bezlitośnie ubity i zamordowany ku ciężkiej żałobie miasta tego. [↩]